Múlaþing: byggðasögurit Austurlands - 01.01.2010, Page 102

Múlaþing
reynt til þess að koma áhöldum um landið
og stuðla að menntun ungmenna í vefnaði
og spuna.
Hér framar var ullarútflutningur frá Aust-
urlandi skoðaður með hliðsjón af krambúð-
arbókum kaupmanna frá Konungsversluninni
fyrri árið 1762. Sambærilegar heimildir hafa
varðveist frá Konungsversluninni síðari fyrir
Vopnafjörð frá árinu 1786.56 Því miður hefur
krambúðarbók fyrir Reyðarfjörð ekki varð-
veist, en það hefði verið mjög áhugavert að
rýna í hana með hliðsjón af tilraunum Jóns
Högnasonar og Eskfirðinganna. Kom í ljós að
á sama tíma og tilraunir til eflingar vefnaðar-
handverksins virðast að mörgu leyti hafa verið
árangurslausar voru ullarvörur enn ráðandi
útflutningsvara, meðan útflutningur kjöts og
skinns hafði minnkað allnokkuð.
Lítum á ullarvörurnar. Enn var það svo
að aðeins einn af öllu verslunarsvæðinu lagði
inn vaðmál til kaupmanns og engar aðrar
vefnaðarvörur komust á blað. Hins vegar
lagði um helmingur allra viðskiptamanna
inn spunnið garn, bæði úr ull, hör og svoköll-
uðu blaar, sem stundum hefur verið nefnt
strý á íslensku. Innlegg á óunninni ull hafði
minnkað nokkuð og ekki nóg með það, heldur
farið að þekkjast að menn tækju út ull, hör
eða blaar hjá kaupmanni til þess að vinna úr
heima. Prjónavörurnar voru enn algengasta
varan og eftir sem áður var vandað prjónles
áberandi. Frá sumum bæjum var umtalsvert
peysuinnlegg.57
Ein nýjung vekur sérstaka athygli. Greini-
lega var farið að leggja stund á svokallaða
56 DRA. Krambodsböger for Island og Finmarken. 1781-94. Fol.
140.D.1.421. Krambods Bog for Wapnefjords Havn 1786.
57 Hrefna Róbertsdóttir: Wool and Society. 245-274.
forlagsvinnslu, sérstaklega í tengslum við
garnspunann. Þetta var mest áberandi í hrepp-
unum nálægt verslunarstaðnum á Vopnafirði.
Þar bjó nokkur hópur manna sem keypti hrá-
efni hjá kaupmanni og flutti með sér heim,
vann úr því og lagði svo inn spunnið garn
í verslunina mánuði síðar og sótti sér um
leið viðbótarhráefni. Sumir þessara unnu
líka daglaunavinnu hjá kaupmanni á versl-
unarstaðnum á Vopnafirði. En skipulag vinnu
með þessum hætti var ekki bara bundið við
kaupmann. Presturinn Arni Þorsteinsson á
Hofi í Asbrandsstaðaþingsókn lét t.d. líka
ull og hör út á bæi til vinnslu. Afurðirnar
voru unnar þar og síðan lagðar inn í reikning
prestsins hjá kaupmanni. Hör- og blaarspun-
inn var þó umfangsmeiri og virðist hafa verið
skipulagðari starfsemi. Ullargarn var líka
lagt inn frá fjölda bæja í sýslunni þar sem
menn nýttu eigið hráefni. Kom ullargarnið
frá stærra svæði en þar sem lögð var stund
á hörspuna.58
Það vekur athygli að áður hefur því verið
haldið fram að forlagsvinnsla af þessu tagi
hafi lítið sem ekkert tíðkast á íslandi, meðan
hún hafi verið algeng í Evrópu á þessu tíma-
bili.59 Þó hefur verið bent á dæmi sem tengjast
Innréttingunum og Eyrarbakkakaupmanni .60
Þessi starfsemi Vopnafjarðarkaupmanns er
einnig athyglisverð fyrir það að þarna flutti
kaupmaðurinn sérstaklega inn hráefni til frek-
ari úrvinnslu á sínum vegum með það að
markmiði að flytja hið spunna garn út til notk-
unar í vefsmiðjum í Danmörku. Vopnafjörður
var ekki löggiltur kaupstaður á þessum tíma
58 Hrefna Róbertsdóttir: Wool and Society. 253-265.
59 Sjá yfirlit yfir umræðu fræðimanna um forlagsvinnslu: Hrefna
Róbertsdóttir: „Frumiðnaður á 17. og 18. öld“. íslenskir sagn-
frœðingar. II. Viðhorf og rannsóknir. Reykjavík 2002. 348-
351.
60 Lýður Bjömsson: íslands hlutafélag. 71,94-95. - Hrefna Róberts-
dóttir: „Hagsvæði, sérhæfing og svæðisbundin þróun á 17. og
18. öld“. 2. íslenska söguþingið 30. maí-1. júní 2002. Ráð-
stefnurit II. Reykjavík 2002. 258-261.
100