Múlaþing: byggðasögurit Austurlands - 01.01.2010, Page 137

Vopnafjörður - danskur kaupstaður
Jacob Nielsen hörkramari hélt Vopnafirði einn til loka svæðisverslunarinnar 1733 en
þó kann að vera að sonur hans og alnafni hafi tekið við versluninni síðustu árin. Erfitt er í
heimildum að greina á milli þeirra feðga. Uppboð fóru reglulega fram á höfnunum og var
Nielsen jafnan hæstbjóðandi í Vopnaijörð en verðið var yfirleitt lágt miðað við aðrar hafnir
eða á bilinu 2-300 ríkisdalir á ári.
Starfsstöð þeirra Nielsen-feðga í Kaupmannahöfn var í Kristjánshöfn þar sem nú mæt-
ast Dronningensgade og Sofiegade. Sjálfir bjuggu þeir í húseign á homi Klosterstræde og
Vimmelskaftet og áttu annað hús á horni Skinderstræde og Fiolstræde en bæði húsin bmnnu
í brunanum mikla 1728.
Eftir nokkurra ára erfíðleikatímabil Islandskaupmanna var gripið til þess ráðs að stofna
aftur eitt allsherjarfélag um Islandsverslun árið 1733. Var Jacob Nielsen yngri Vopnaijarð-
arkaupmaður og hörkramari þriðji stærsti hluthafínn í því félagi og mun hafa haldið áfram
eða menn á vegum hans að sigla á Vopnafjörð en nú í nafni félagsins. Er svo skemmst frá því
að segja að Hörkramaragildið í Kaupmannahöfn tók íslandsverslunina yfír árið 1743, eins
og áður sagði, og hélt henni til 1759.
I tillögum sínum um verslunina árið 1757 benti Skúli Magnússon á það hversu bagalegt
það væri fyrir Islendinga að kaupmenn hefðu ekki vetursetu á helstu höfnum landsins. Versl-
unarstörfum væri hraðað svo í kauptíðinni að helst minnti á hernaðarleiðangur sem reynt væri
að ljúka á sem skemmstum tíma. Fyrirkomulagið kæmi í veg fyrir að kaupmenn gætu beitt
sér að ráði fyrir umbótum á Islandi til að auka verðmæti afurðanna. Einnig kom það í veg
fyrir að hluti af arði verslunarinnar gæti runnið til landsins sjálfs í formi ýmissa fjárfestinga
og þeirrar þjónustu sem skapast mundi við búsetu kaupmannaljölskyldna í landinu sjálfu.
Tveimur árum eftir að Konungsverslunin síðari svokölluð tók til starfa eða í lok árs 1776
var loks ákveðin sú meginregla að kaupmenn, verslunarþjónar og aðrir starfsmenn íslensku
verslunarstaðanna yrðu að vera búsettir þar allt árið. Skyldu þeir vera frá fjórum og upp í sjö á
hverjum stað. Við lok Konungsverslunarinnar árið 1787 voru því alls 105 danskar íjölskyldur
á vegum hennar búsettar á íslandi. Timburhús ásamt pakkhúsum höfðu þá verið reist á hverri
höfn á íslandi og þar á meðal á Vopnafírði. Þar voru tíu árum seinna talin tvö bjálkahús af
norskri gerð og fimm önnur timbur- og múrbindingshús.
Fríhöndlunin hófst hér á landi árið 1788 en þá var verslunin gefín frjáls öllum þegnum
Danakonungs. Á mörgum verslunarstöðum var þó í raun áfram einokunarverslun því að lítil
sem engin samkeppni myndaðist og víða tóku verslunarstjórar gömlu einokunarverslunarinnar
við öllum eignunum fyrir lítinn pening. Svo var þó ekki á Vopnafírði. Þar hreppti svokallað
Básenda- og Vopnafjarðarfélag verslunina. Aðalfrumkvöðull þess hét Dines Jespersen og
var frá Kaupmannahöfn en verslun hans þótti léleg og árið 1790 kom t.d. ekkert skip til
Vopnaijarðar.
Árið 1793 keypti Niels 0rum Vopnaijarðarverslun en hann hafði áður verið verslunarstjóri
Georgs Andreasar Kyhn kaupmanns á Reyðarfirði. 0rum mun þó aðeins hafa verið leppur
fyrir Kyhn sem var einn litríkasti danski kaupmaðurinn á Islandi á fyrstu árum fríhöndlunar
og rak verslun á ijölmörgum stöðum á landinu. Má heita að hann hafi haft einokunaraðstöðu
á stórum hluta Austurlands um skeið en hafði leppa fyrir sig víða sem að nafninu til töldust
eigendur. Mágur Kyhns og sameigandi var Jens Andreas Wulff. Má segja að stórveldið 0rum
& Wulff hafí að nokkru leyti sprottið undan handarjaðri Kyhns.
135