Múlaþing: byggðasögurit Austurlands - 01.01.2010, Side 157

Ritfregnir
Tvær ævisögur úr Neðra
Það hefur dregist úr hömlu að geta um tvœr gagnmerkar œvisögubœkur Fjarðamanna sem
komu út 2008, þeirra Jóns Karls Ulfarssonar á Eyri við Fáskrúðsfjörð og Onnu Mörtu Guð-
mundsdóttur á Hesteyri við Mjóafjörð. Skal nú reynt að bœta lítillega úr því.
r
I veldi Vattar og Kolfreyju
I veldi Vattar og Kolfreyju heitir minningabók Jóns Karls
Úlfarssonar, sem hann gaf út sjálfur vorið 2008, með aðstoð
Elísu dóttur sinnar (210 bls.). Jón fæddist árið 1920 og ólst
upp hjá foreldrum sínum, Maríu Ingibjörgu Halldórsdóttur
og Úlfari Kjartanssyni, á Vattamesi við mynni Reyðarfjarðar,
sem höfðu þar búskap og útgerð, ásamt fleirum, á fyrri hluta
síðustu aldar, þegar þar var fiskiþorp. Jón á ættir að rekja
til Hallgríms skáldbónda í Stóra-Sandfelli og Guðmundar í
Bessastaðagerði, er frægur var fyrir ýkjusögur sínar, og var
því kallaður Sögu-Gvendur. Ekki er laust við að honum kippi
í kynið, því hann er ritfær í besta lagi.
Árið 1947 fluttist Jón að Eyri í Fáskrúðsfírði, með Þórunni
Sigurðardóttur konu sinni frá Hvammi í sömu sveit, og hefur
búið þar síðan, enda oft við þann bæ kenndur. Jón byrjaði ungur að stunda sjóróðra á opnum
bátum, frá Vattarnesi, með föður sínum og bræðrum, og síðan var sjómennska hans ævistarf,
oftast á litlum trillum sem hann átti sjálfur og gerði út frá Eyri; á tímabilum einnig á stærri
skipum, en hafði jafnframt töluverðan landbúskap og gegndi ýmsum félagsstörfum, var m.a.
oddviti Fáskrúðsljarðarhrepps um tveggja áratuga skeið.
í formála segist Jón hafa byrjað að rita æviminningar sínar um aldamótin þegar hann varð
80 ára og seldi síðasta bátinn sinn með tilheyrandi kvóta, en hann var þá orðinn einbúi á Eyri.
Fáum árum síðar kom hann með fyrstu gerð handritsins og bað mig að lesa yfír og meta hvort
hæft væri til útgáfú. Eftir yfírlestur taldi ég engan vafa leika á því og bauðst til að aðstoða
hann eftir föngum. Næstu árin var hann tíður gestur og smám saman mótaðist bókin í höndum
hans, en fékk svo endanlegt form og myndaval í umbroti Elísu Jónsdóttur. Árið 2006 birtist
einn kafli hennar í Glettingi 16 (2), Björgun lamba úr Reyðurinni.
Bókin skiptist á 8 meginkafla. I fyrsta og öðrum kafla rekur höfundur minningar sínar frá
bemsku og æsku í Vattarnesi. í þriðja kafla er fjallað um sjómannslíf höfundar þegar hann var
upp á sitt besta, á ýmsum bátum og skipum heima fyrir, í Vestmanneyjum og viðar. I fjórða og
fimmta kafla segir frá búskap á Eyri og svaðilförum, m.a. yfír Staðarskarð í ofsaveðri, þegar
Jón slasaðist illilega á höfði og var marga mánuði að jafna sig. I sjötta kafla segir frá síldarár-
unum, þegar Jón neyddist til að vinna á síldarplani og hóf síðan eigin saltfískverkun. Sjöundi
kafli heitir Landið ogsagan. Meginstofn hans er stórfróðleg ritgerð um Skrúðinn og eggjatöku
í honum, sem Jón ritaði að mestu eftir Úlfari föður sínum, og áður birtist í Múlaþingi 1968. í
áttunda kafla eru birtar örnefnaskrár fyrir Eyri og Vattarnes, en Úlfar er aðalheimildarmaður
þeirrar síðamefndu.
Síðan kemur skrá yfir Fiskimið austfirskra smábáta, norðan frá Gerpi suður að Papey, sem
Jón setti saman, að mestu eftir eigin reynslu, með stuðningi annarra gamalla sjómanna. Með
155