Saga - 2015, Page 146

til í. Þar með fer áherslan frá því sem er lýst yfir á lýsandann og hinn sam-
eiginlega þekkingarheim sem hann deilir með lesendum sínum. Hvaða
afleiðingar hefur þetta þegar við lítum til ímynda Íslands og Grænlands?
eru ritin sem notuð eru sem heimildir ekki fyrst og fremst vitnisburður um
samfélögin þar sem þau urðu til? Hvers vegna er þá ekki í ríkara mæli
leitast við að nýta þau sem heimild um þau samfélög, ríkjandi hugarfar og
orðræðu innan þeirra? Í rannsókn doktorsefnis felast viss viðmiðaskipti
(e. paradigm shift) frá þeirri fræðilegu sýn sem var ríkjandi á dögum Þorvalds
Thoroddsens en það er spurning hvort hann hefði ekki átt að fylgja þeim
alla leið að hinni rökréttu niðurstöðu: að rit um ímyndir Íslands og Græn -
lands fjallar ekki um þessi lönd heldur um þá sem eru að lýsa þeim. er hægt
að halda áfram að nota efnisyfirlit Þorvalds Thoroddsens þegar viðmiðið er
orðið allt annað?
Annað áhugavert hugtak, sem doktorsefni kynnir til sögu í inngangi, er
heterótópíur (fr. hétérotopies, bls. 46–47). Michel Foucault kynnti það til sög-
unnar í greininni „Um önnur rými“ (fr. „Des espaces autres“) og hefur iðu -
lega verið til þess vísað af sagnfræðingum sem fjalla um rými (sjá t.d.
greinar undirritaðs, „State-formation and pre-modern identities in the North“
og „Heaven is a Place on earth“). Heterótópíur eru ekki staðleysur heldur
raunverulegir staðir en samt utan allra staða og öðruvísi en staðirnir sem
þær endurspegla. Doktorsefnið telur upplagt að tengja þessar hugmyndir
við orðræðu um framandleika og má taka undir það. Það skortir þó nokkuð
upp á að möguleikar þessa hugtaks séu nýttir til greiningar í ritgerðinni.
Hvað má t.d. segja um það Ísland sem birtist í kvæði Gories Peerse, Van
Yslandt frá 16. öld? var skipið sem flutti Peerse frá Íslandi „griðland ímynd-
unaraflsins“ („Um önnur rými“, bls. 142) þar sem Peerse sat og lagði drög
að níðkvæði sínu um land og þjóð? og hvað með Islandia Dithmars
Blefkens, ekki síst ef við föllumst á þá niðurstöðu doktorsefnis að Blefken
hafi aldrei komið til Íslands? Ísland Blefkens er þá í senn raunverulegur
staður og ímyndaður staður, og hið sama má því segja um Ísland í þeim
textum og myndum þar sem rit Blefkens er helsta heimildin. Hér hefði verið
áhugavert að greina hvers konar heterótópía Ísland Blefkens er, en doktors-
efnið fylgir þessu ekki eftir og notar ekki hugtakið í umfjöllun sinni um
Blefken (bls. 109–113).
III
kafli um lýsingar á Íslandi og Grænlandi í miðaldaritum (bls. 57–79) hefur
að sumu leyti óljós markmið. er ætlunin að greina orðræðuna um „hina“ í
samhengi við evrópsk miðaldasamfélög? Það væri að mörgu leyti vel til
fundið, sérstaklega í ljósi fyrri vísana til umfjöllunar Hartogs um Heródótos.
eða hefur kaflinn annað markmið; er þetta tímabil tekið til umfjöllunar
vegna þess þá er „lagður grunnur að lands- og þjóðarímyndum um Ísland“
andmæli144