Saga - 2017, Qupperneq 179

vísindum, einkum þar sem niðurstöður rannsóknarinnar um þetta atriði
(þ.e. framfarir í læknavísindum) eru talsvert á skjön við flestar rannsóknir
undanfarinna áratuga um sama efni.
Umfjöllun um ljósfeður, þ.e. ómenntaða karla sem fengust við fæðing-
arhjálp, verður að teljast helsta nýmælið í ritgerðinni. Höfundur hefur
þannig á grundvelli margvíslegra heimilda safnað upplýsingum um rúm -
lega fimmtíu karla sem komu að fæðingarhjálp á rannsóknartímabilinu.
Umfjöllun um þessa einstaklinga einskorðast að mestu við fjórða kafla rit-
gerðarinnar („yfirsetumenn/ljósfeður á Íslandi“) og í viðauka er birt tafla
yfir þá með upplýsingum um búsetu, starf, hjúskaparstöðu og ýmis önnur
atriði sem tengjast aðkomu þeirra að fæðingarhjálp. Eins og vænta mátti
voru flestir ljósfeður bændur en allnokkrir þeirra voru úr prestastétt.
Flestir þeirra ljósfeðra sem greint er frá í ritgerðinni störfuðu á Norður -
landi (32) og Vestfjörðum (átta) en í öðrum sýslum landsins voru ljósfeður
örfáir (13 samtals). Höfundur gerir ekki tilraun til að skýra eða ræða ástæð -
ur þess að munur var milli landshluta á fjölda ljósfeðra. Stafar munurinn af
heimildum, sem leitað var í, eða liggja aðrar ástæður að baki þessum mis-
mun? Það vekur óneitanlega athygli að flestir ljósfeður virðast einmitt vera
í þeim sýslum þar sem alþýðulæknar (sem oft gengu undir heitinu skottu-
læknar) voru margir og þar sem barátta landlæknis við skottulæknana var
hvað hatrömmust. Um þetta atriði hefði mátt vísa í læknaskýrslur, sem eru
einn af meginheimildaflokkum höfundar, en einnig í prófritgerðir Sigríðar
Svönu Pétursdóttur. Áhugavert er að nokkra þeirra ljósfeðra sem greint er
frá í ritgerð Erlu Dórisar er einnig að finna í rannsókn Sigríðar Svönu. Erla
Dóris ræðir þó ekki mögulega skörun á milli verksviðs ljósfeðra og skottu-
lækna en slíkt hefði verið ákjósanlegt í ljósi þess að nokkrir ljósfeður hið
minnsta voru af heilbrigðisyfirvöldum skilgreindir sem skottulæknar og
einnig vegna þess að báðir þessir hópar störfuðu utan hins viðurkennda
heilbrigðiskerfis.
Þeir sem hafa fylgst með rannsóknum Erlu Dórisar undanfarinn áratug
vita að hún hefur unnið ötullega að því að safna upplýsingum um ómennt -
aða (þ.e. ekki læknismenntaða) karla sem komu að fæðingum. Það væri ósk-
andi að hún hefði gert meira úr þessum þætti í ritgerðinni. Ef til vill hefði
mátt fylgja þessum körlum eftir í heimildum (t.a.m. í kirkjubókum og sókn-
armannatölum) og skoða lífshlaup þeirra til hlítar. Oft störfuðu þeir við hlið
yfirsetukvenna (stundum sem eiginmenn þeirra eða feður). Má sjá af heim-
ildum hvað réð því hvort ljósfaðir eða ljósmóðir tók á móti barni? Voru lífs-
líkur barnanna eða sængurkvennanna mismunandi eftir því hvort ljósfaðir
kom að fæðingunni eða ljósmóðir?
Í ritgerðinni beitir Erla Dóris hugtakinu kyngervi til að greina hvers
vegna karlar „gengu inn í kvennaheim“ og aðstoðuðu konur í barnsnauð.
Nokkrar áhugaverðar lýsingar á persónulegu atgervi og mannkostum ljós -
feðra er að finna í ritgerðinni, svo og á viðhorfum lækna til þessara karla.
andmæli 177
Saga vor 2017.qxp_Saga haust 2004 - NOTA 18.5.2017 11:01 Page 177