Saga - 2017, Page 190

útskýra lýsingar Jóns á ofsóknum, í stað þess að álykta einfaldlega sem svo
að þær séu raus og rugl (255, 258; sbr. 289). Jón „hrökklaðist frá Arnarstapa
… síhvekktur af ásóknum fjölkunnugra“ (293) og gat síðan ekki sótt sjó fyrir
ofsóknum (325). Viðar veit af túlkunarvandanum og segir um ávirðingar
Jóns á hendur Ormi hinum illa Þorleifssyni: „Erfitt er að ráða með nokkurri
vissu í þau erindi Fjölmóðs sem segja frá þessum atburðum. Jón er samur við
sig og veigrar sér við að skrifa allt það hraklega sem hann vissi um þennan
ofsækjanda sinn“ (331–332). Miklu nær væri að halda að upprifjun Jóns sé
þrungin ímyndunum og blandin ofsóknarkennd, heimild um hugarheim en
ekki atburði. Þau hjónin halda áfram að hrekjast og skotið er skjólshúsi yfir
þau (401–402); á endanum eru þau orðin „pólitískt flóttafólk“ (423). Viðar
bætir jafnvel um betur og gengur lengra en Jón sjálfur þegar hann veltir því
fyrir sér hvort „íslenskir valdamenn“, væntanlega biskupar og lögmenn,
hafi verið „í samkrulli“ við Olav Pedersen, umboðsmann konungs, um
atlögu gegn Jóni og syni hans, séra Guðmundi, árin 1630 og 1631 (439).
Fyrirvari kviknar síðar: „Þótt frásögn Jóns í Fjölmóði sé skilmerkileg er
auðvelt að álykta að hann hafi verið illa haldinn af ofsóknaræði og séð óvini
og galdrakindur í hverju horni“. Þessu bægir Viðar svo frá sér með marg-
víslegum rökum enda hafi allir trúað á galdra og óvinirnir verið raunveru-
legir (458). Hér og víðar hefði hann mátt staldra við og gaumgæfa betur
heimildargildi kvæðisins — það stenst nefnilega ekki að því beri „nær alltaf
saman við ritaðar heimildir þegar þeim er til að dreifa“ (622). Lesendur geta
svo sem lagt mat á kvæðið sjálfir, því Fjölmóður er prentaður á spássíum með
ýktu gotnesku letri í rauðum lit, oftast eitt eða tvö erindi í opnu. Þau passa
hins vegar aldrei við meginmálið og nægir að nefna þá hugmynd Jóns að
galdrakarl hafi drepið föður hans, sem er á spássíum á bls. 50–60 en umræða
Viðars á bls. 140–142. Texti kvæðisins er því fremur til skrauts en skilnings-
auka.
Vissulega varð Jón fyrir mótlæti og komst í hann krappan, fyrst fertugur
vegna frásagnar sinnar af svonefndum Spánverjavígum haustið 1615 og
næst fáum árum síðar vegna galdraiðkunar og lækninga á Snæfellsnesi, loks
vegna galdrakvers sem hann árið 1631 gekkst við að hafa skrifað. Viðar
hefði þó mátt snúa viðhorfi Jóns í meira mæli á haus og ræða manninn sem
geranda í eigin lífi, eins og nú er sagt, til dæmis út frá þeirri fullyrðingu að
hann hafi verið „fyrsti raunverulegi andófsmaðurinn“ (534), sem hvergi er
fylgt eftir. Sjónarhorn hins raunaþjáða kvakandi karls er fyrir vikið ráðandi
í frásögninni, enda þótt höfundi þyki mikið til Jóns koma, svo sem sést á
staðhæfingum um skapgerð hans: „skrafhreifinn og glaðsinna“ (147) og
„ræðinn og skemmtilegur“ (261) en líka „glaðsinna og ræðinn“ (329) og að
öllu samanlögðu „heillandi maður, velviljaður og jákvæður, örugglega
lífsglaður að eðlisfari“ (420). Eins kemur fram „að hann naut virðingar fyrir
fræðistörf sín og varð eftirsóttur til fræðistarfa“ (120–121). Hann var „eftir-
sóknarverður fyrir eigin verðleika“ (153) og „í metum hjá höfðingjum“ (161)
ritdómar188
Saga vor 2017.qxp_Saga haust 2004 - NOTA 18.5.2017 11:01 Page 188