Litli Bergþór - 01.06.2022, Page 16

Gullkorn
Jónatans
Hermannssonar
Jónatan Hermannsson.
Reynistaðarmenn
Reynistaðarmenn eru ekki lagðir af stað norður.
Árið er 1780 og komið fram í fyrstu viku vetrar.
Þeir eru enn með fénaðinn – 200 fjár, 16 hross og að
minnsta kosti einn hund – annað hvort í Skálholti eða
neðan til í Hreppnum.
Ástæða ferðarinnar er fjárkláðinn og niðurskurðurinn
– sauðlaust er í Skagafirði og nú vantar þar flest – bæði
mjólkurmat og ull í tóskap.
Stóreignamaðurinn, Halldór Bjarnason á Reynistað,
sendi sína menn suður yfir Kjöl í sumar til að kaupa
fé – þeir reiddu með sér mikinn sjóð í silfri, bæði
slegnum peningum og kvensilfri.
Fjárkaupin gengu ekki eins og ætlað var – búið
að skera í vestursýslum og ekki fé að hafa fyrr en
austur í Skaftafellssýslu. Bíða þar eftir fjallferð og
smalamennskum og tína féð saman í réttum. Reka það
út í Árnessýslu – ekki nærri því eins margt og til var
ætlast – í rauninni skelfilega fátt.
Þeir eru fimm förunautar. Þar eru bræðurnir Bjarni
og Einar Halldórssynir á Reynistað – átján sá eldri
og ellefu ára hinn – jafnvel ekki svo gamlir ef taka á
Íslendingabók bókstaflega.
Aðrir voru ráðsmaðurinn og leiðtoginn Jón Austmann,
Sigurður á Daufá, kallaður röskleikamaður, og
Guðmundur Daðason, prestssonur úr Mýrdal, ráðinn
með þeim norður.
Þeir bræða með sér, hvað gera skuli. Það mun kosta
sitt að kaupa fénu haga og fóður í vetur og mönnunum
fæði. Hins vegar nóg af heyjum fyrir norðan. Og guð
má vita, hvenær hægt verður að reka norður í vor –
eða sumar. Ættum við að hleypa til í vetur og reka þá
unglömb norður?
Eitt er enn. Bjarni er skólapiltur á Hólum. Honum
þykir hart að sleppa úr ári og vonast eftir því að fá
að taka veturinn í Skálholti. En Bjarni Jónsson,
skólameistari, tekur málaleitan hans illa, gerir lítið úr
skólanum á Hólum – og Bjarna reyndar líka, að sögn.
Enginn kostur á því að fá millibekkjapróf á Hólum
metin til eininga.
Líklega í fyrsta skipti en ljóslega ekki síðasta, sem
námsmat milli skóla veldur sárindum.
Þeir bræða með sér hvað gera skuli. Þeir hljóta að hafa
fréttir af því að enn sé autt á fjalli. Enginn legði af stað
með rekstur allt að hálfsmánaðarferð í fyrirsjáanlegri
hagleysu.
Þeir taka ákvörðun á morgun eða hinn.
Þeir hafa vissulega ekki langtímaveðurspá – en ég
þyrfti ekki langtímaspá til að vita að þetta er hættuspil.
2
Stofn fjárhópsins var skaftfellskur og það fé hefur allt
til vorra tíma verið þekkt að hugrekki og þoli, þaulvant
útigangi og harðræði.
Svo lýsir Húnvetningurinn Guðmundur Jósafatsson
frá Brandsstöðum fé því sem Reynistaðarmenn lögðu
af stað með norður Kjöl í vetrarbyrjun 1780 – og
lýsingin er í grein í Sunnudagsblaði Tímans frá því í
september 1966.
Af þessum stofni var féð sem hann afi minn rak austan
Fjallabaksleið haustið 1899 og alla leið út í Tungur.
Af rekstrinum sem lagði af stað frá Tungufelli lifðu
veturinn að minnsta kosti 29 kindur af um það bil 200
– tvö hross af sextán og einn hundur.
Þeir hafa ætlað hina fornu leið um Kjalveg – upp með
Svartá og úr Svartárbotnum varðaða leið um Kjalhraun
að Hveravöllum.
Augljóst er að ferðin hlýtur að hafa gengið hægt –
þennan tíma hausts er tæpast sauðljóst nema tíu tíma á
sólarhring. Á þeim tíma þarf féð að fylla sig ef um jörð
er að ræða – því verður ekki rekið marga klukkutíma
á dag.
Varla hafa þeir verið komnir í Kjalhraun fyrr en á
þriðja – eða líklega heldur fjórða – degi þótt svo allt
hafi gengið áfallalítið. Þar hefur þessi litli rekstur
einfaldlega strandað – ef til vill stórhríð og myrkur, ef
til vill ófærð.
Hvað sem ræður er féð hætt að ganga og ekkert að gera
annað en halda því saman og bæla það – örþreyttir
16 Litli-Bergþór