Litli Bergþór - 01.06.2022, Blaðsíða 21

Litli-Bergþór 21
Hér að framan hefur Jónatan Hermannsson gert
grein fyrir ferð og afdrifum Reynistaðarbræðra á
Kili sem lifað hafa með þjóðinni síðan hinir voveiflegu
atburðir gerðust þar árið 1780 og áttu mestan þátt í því
að ferðir um Kjöl lögðust næstum því af í langan tíma.
Þótt ég hafi ekki þekkingu á ættfræðigrunni
Tungnamanna og nágranna þeirra þá hugsa ég
að segja megi með nokkru öryggi að ég sé einna
skyldust þeim bræðrum á þessu svæði. Ég er komin
af eina bróðurnum sem náði fullorðinsaldri, Benedikt
Vídalín, og sagan af Reynistaðarbræðrum hefur alla
tíð verið mjög lifandi í minni fjölskyldu. Þess má geta
að dóttir og dótturdóttir Benedikts hétu báðar Björg
og fékk móðir mín það nafn. Þá má nefna að til stóð
að næstelsti bróðir minn fengi nafn Einars en hætt var
við það stuttu fyrir skírnina. Því langar mig að fylgja
aðeins eftir grein Jónatans og segja frá áhrifum sem
dauði þeirra Bjarna og Einars hafði á fjölskyldu þeirra
og ættmenni.
Fjölskyldan á Reynistað í Skagafirði eða Stað á
Reynisnesi eins og staðurinn hét áður fyrr var ekki
venjuleg bændafölskylda á þess tíma mælikvarða.
Þau Halldór Vídalín og Ragnheiður Einarsdóttir voru
komin af miklum landeigendum, embættismönnum
og fjármagnseigendum.
Í bók Guðlaugs Guðmundssonar um Reynistaðar-
bræður kemur fram að Ragnheiður hafi verið mikill
skörungur, gáfuð og framkvæmdasöm. Þá hafi hún
ekki haft minni forystu um búsýslu en eiginmaður
hennar. Þess má geta að Ragnheiður tók að sér að verða
klausturhaldari á Reynistað eftir andlát eiginmannsins
og er hún eina konan sem vitað er til að hafi haft
umboð fyrir klaustri á Íslandi. Bjarni Halldórsson frá
Uppsölum var afkomandi Reynistaðarhjónanna. Hann
lýsir þeim svo: „Reynistaðarhjón voru miklir búhöldar.
Ragnheiður var talin einn mesti kvenskörungur þeirra
tíma, búsýslukona mikil og stjórnsöm, öðrum fremri
í kvenlegum menntum, greind og fjárhyggjukona svo
að á orði var haft. Halldór mun hafa verið hófsamur
bóndi, fyrirmannlegur, með allvel tamið skap ættar
sinnar, þó að út af kunni að hafa brugðið.“
Þau Halldór Vídalín og Ragnheiður eignuðust alls
níu börn, þar af dóu tvö á fyrsta ári. Auk þess átti
Halldór áður soninn Odd með Málfríði Sighvatsdóttur.
Margt manna er komið af þessum Reynistaðarhjónum.
Þessi voru börn þeirra hjóna, sbr. Íslendingabók,:
Hólmfríður (1760 – 1819); Björg (1763 – 1826);
Bjarni (1765 – 1780); Einar (1770 – 1780); Páll (f.
1770); Benedikt Vídalín (1774 – 1821); Anna (1777 –
1808); Sigríður (1778 – 1843) og Elín (f. 1783).
Heimildum ber ekki saman þegar fjallað er um
ástæður þess að Einar, þá á ellefta ári, var látinn fara í
þessa afdrifaríku ferð. Í bókinni um Reynistaðarbræður
eftir Guðlaug Guðmundsson er sagt að Ragnheiður hafi
verið ákveðin í því að Einar færi í ferðina en Halldór
hefði sagt að ekki veitti af fullhörðnuðum manni í slíka
ferð á þessum árstíma þegar allra veðra von væri. Er
sagt að Einar bæði móður sína þess innilega að hann
þyrfti ekki að fara en hún vildi ekki annað heyra. Það
sem drengurinn gerði þá var lengi síðar í minnum haft.
Hann skipti gullum sínum með öðrum börnum þarna í
klaustrinu. Áttu hjónin eftir að iðrast sárlega þessarar
ákvörðunar, því hann kom aldrei aftur, enda virðist
hann, þótt ungur væri, hafa fundið til feigðar.
Fjölskyldan og vinir biðu þess að synirnir og
fylgdarmenn þeirra kæmu af fjöllum með nýjan
fjárstofn en þegar leið á haustið án þess að nokkuð
fréttist og veturinn bankaði á dyrnar varð ljóst að
eitthvað hefði gerst sem olli að minnsta kosti töfum
á heimferð. Hjónin sendu menn til að kanna ferðir
leiðangursmanna og þegar fram liðu stundir varð ljós
að þeir hefðu farist á fjöllum. Virðast þeir hafa komist
allt norður í Kjalhraun og tjaldað þar tveim tjöldum,
annað yfir farangur sinn, en þar beið þeirra dauðinn,
þ.e. allra leiðangursmanna nema ráðsmannsins Jóns
Austmanns en hann hefur líklega komist lengra norður
því mannshönd í bláum vettlingi fannst við Blöndu
með fangamarki hans á þumli og síðar fannst bein
sem ályktað var að hafi verið úr höfuðkúpu manns.
Miðað við það hvar höndin fannst gæti staðist að þar
hafi verið um bein Jóns Austmanns að ræða þótt seint
verði hægt að ganga úr skugga um það.
Í ferð suður Kjöl hið næsta vor fundu norðanmenn
tjaldhrauk og að minnsta kosti þrjú lík þar undir. Þeir
sneru við og létu vita af líkfundinum á Reynistað,
smíðaðar voru fjórar kistur sem farið var með suður
Kjöl viku síðar. Þegar að tjaldinu var komið brá svo
kynlega við að ekki voru eftir nema tvö lík þar. Voru
það lík tveggja fylgdarmanna bræðranna og voru þau
flutt norður. Reynistaðarbræður sáust hvergi og það
Hafa afdrif
Reynistaðarbræðra
enn áhrif á líf fólks?
►