Andvari - 01.01.2017, Page 16

ANDVARI BJÖRN ÞORSTEINSSON 15
ungan íslenskan fræðimann, Björn Þorsteinsson cand.mag., sem þá
var sagður dveljast í London við rannsóknir á sögu Íslands (stúdents-
mynd af Birni fylgir greininni). Á undan viðtalinu er langur pólitískur
inngangur þar sem byrjað er á því að veitast að Bandaríkjamönnum
fyrir að hafa „með samningsrofum, ósvífnum kröfum og loks lævís-
legri beitingu hérlendra leppa innlimað Ísland í herstöðvakerfi sitt“.
Síðan segir: „Skikkja heimsdrottnunarstefnunnar, sem nú skrýðir
Sám frænda, hvíldi til skamms tíma á herðum Jóns bola hins brezka.“
Fullyrðingu þessa byggir höfundurinn á skjali sem hinn ungi fræði-
maður hafi rekist á um vorið í þjóðskjalasafni Breta og fjallaði um
möguleika breskra stjórnvalda á fyrsta þriðjungi 19. aldar til að kaupa
Ísland af Dönum í skiptum fyrir Labrador og eins margar Bahamaeyjar
og með þurfti (skjalið er dagsett 10. desember 1831). Sjálfur er Björn
ekki með neinar pólitískar yfirlýsingar heldur lætur nægja að greina
frá því sem hann hafði fyrir stafni og hvetja til þess að íslenskum
handritum í safninu yrði betur sinnt en verið hafði. Mikilvægast væri
að láta ljósmynda þessi handrit í samráði við Landsbókasafnið svo að
þau yrðu aðgengileg íslenskum fræðimönnum.20 Sumarið eftir dvölina
í Lundúnum var Björn í hópi 35 manna sem fengu úthlutað vísinda-
og fræðimannastyrkjum frá Menntamálaráði Íslands. Hann var einn
þeirra sem hlutu hæsta styrkinn, 1000 kr.21
Björn lét snemma að sér kveða á ritvellinum, fyrst með ritdómum í
Samtíðinni, en fljótlega eftir heimkomuna frá Englandi tóku að birt-
ast eftir hann fræðigreinar í blöðum og tímaritum, hinar fyrstu árið
1950. Tvær þeirra fjölluðu um Jón biskup Arason og siðaskiptin, að
gefnu tilefni því að þá voru liðin fjögur hundruð ár frá því að biskup-
inn og synir hans tveir voru teknir af lífi og brautin rudd fyrir nýjum
sið. Þriðju greinina um skylt efni ritaði hann í Rétt, sem var tíma-
rit um þjóðfélagsmál á vinstri væng stjórnmálanna, og nefndist hún
„Stórveldastríð og stéttabarátta siðskiptatímans“.22 Ekki er síður for-
vitnilegt að á þessu sama ári gerði hann grein fyrir hlutverki sagnfræð-
innar og þeirri aðferðafræði sem hann taldi að sagnfræðingar ættu að
tileinka sér. Í ritdómi um bókina Saga Íslendinga, 7. bindi, sem einn af
kennurum hans í Háskólanum, Þorkell Jóhannesson, samdi, lýsir hann
skoðun sinni:
Það er að ýmsu leyti ábyrgðarhluti að vera sagnfræðingur, af því að sagan er
lifandi viðfangsefni og getur verið hættulegt áróðurstæki, ef hún er misnotuð.