Andvari - 01.01.2017, Side 30

ANDVARI BJÖRN ÞORSTEINSSON 29
til þess að tengja með fullum myndugleika forna atburði íslenzkrar
sögu við atburði 15. aldar“. Hann virðist í fyrstu hafa verið sannfærður
um að kortið væri ófalsað: „Yale-kortið staðfestir óvefengjanlega, að
hin íslenzk-norska landfræðiþekking er orðin alþjóðleg í Evrópu um
miðja 15. öld. ... Yale-kortið ætti að vera þeim mönnum áminning, sem
gjarnt er að vefengja fornar og góðar heimildir, íslenzkar og erlend-
ar.“63 Björn tók yfirleitt fagnandi nýjum hugmyndum og kenningum
í fræðigrein sinni en aðhylltist jafnframt strangt mat á „svonefndum
staðreyndum“. Honum þótti því mikið til um náttúrunafnakenningu
Þórhalls Vilmundarsonar en hafði ekki mikla trú á heimildagildi
Íslendingasagna.64 Að þessu sinni varð hann þó að draga í land.
Vínlandskortið reyndist ekki sá happafengur sem hann hafði gert sér
vonir um. Fljótlega fóru að heyrast efasemdaraddir, og hefur rökföst og
yfirveguð grein Haralds Sigurðssonar bókavarðar um Vínlandskortið
í tímaritinu Sögu tveimur árum síðar líklega kveðið endanlega niður
sannfæringu Björns um trúverðugleika þess.65
Árið 1970 kom út bókin Enska öldin í sögu Íslendinga. Þar dró Björn
saman í eina heild helstu niðurstöður rannsókna sinna á umliðnum
árum og lýsti þeim frá víðara sjónarhorni en hann hafði áður gert. Rit
þetta var samþykkt til doktorsvarnar, og fór hún fram laugardaginn 26.
júní 1971 í Hátíðasal Háskóla Íslands. Doktorsritið var ætlað almennum
lesendum ekkert síður en fræðasamfélaginu, og sá höfundur ástæðu til
að biðja þá velvirðingar á því að hafa ekki skrifað „skemmtilegri bók
um jafnhugtækt efni“. Hann heldur áfram aðfinnslum sínum við eigið
verk: „Hún [bókin] er að nokkru á milli vita eins og við Íslendingar,
fullnægir hvorki kröfum um frjálsa efnismeðferð né sparðatíning og
rígskoðun [svo] við heimildir.“66 Ritdómari Morgunblaðsins tók undir
þessi orð, því að texti bókarinnar væri „fræðilegur, þurr og hreint eng-
inn afþreyingarlestur“.67 Annar andmælenda við doktorsvörnina, Lars
Hamre prófessor frá Ósló, var hins vegar á öndverðum meiði, sagði að
Björn skrifaði léttan og góðan stíl, svo að hann hefði haft gaman af
því að lesa bókina.68 Víst er að Birni var ekki tamt að flækja mál sitt,
hann skrifaði hraðan og snarpan stíl og var djarfari á fullyrðingar en
búast mætti við í fræðiriti sem þessu, enda þótti honum „úrdráttarstíll
þreytandi og leiðinlegur“, eins og hann komst sjálfur að orði.69 Hann
gerði sér skýra grein fyrir annmörkum sagnfræðinnar en sagði að þeir
yrðu ekki leystir með smásmygli og sparðatíningi úr heimildum: