Andvari - 01.01.2017, Side 155

154 PÁLL BJARNASON ANDVARI
hann, en ræktin öll minni af hálfu landa hans. Leiði Jónasar Hallgrímssonar
týnt! En nú erum við að reyna að efna honum í minnisvarða.
* * *
Ekki er vitað af hverju Ágúst birti aldrei fyrirlesturinn á prenti. Hefðu þó
verið hæg heimatök þegar hann var útgefandi og ritstjóri Iðunnar 1915-
22. Viðbætur og breytingar í handritinu gætu bent til þess að hann hefði
síðar séð ástæðu til að endurskoða sumt í fyrirlestri sínum, meðal annars
um Reykjavíkurstúlku Jónasar. Í grein sinni í Iðunni 1928 segist Indriði
Einarsson hafa haldið „eins konar fyrirlestur um ástir Jónasar“ um það bil
20 árum fyrr (í tilefni af aldarafmælinu 1907?), en hafi þar rangnefnt eina
stúlkuna. En „prófessor Ágúst Bjarnason gekk í að rannsaka málið og fann
þá réttu, og eftir hann Matthías Þórðarson fornminjavörður.“6 Spássíukrot
Ágústs er líklega afrakstur þeirrar rannsóknar og hver veit nema hann hafi
bæði komið Indriða og Matthíasi á sporið?
Spyrja má hvort fyrirlestur Ágústs, eins og hann birtist í handriti, breyti
eitthvað vitneskju nútímafólks um Jónas eða bæti við hana. Síðan fyrirlest-
urinn var fluttur árið 1901 hefur verið fjallað rækilegar um ævi Jónasar og
skáldskap en nokkurs annars skálds okkar. Nú á dögum kemur því fátt á
óvart í handriti Ágústs. Hins vegar hafði ekki verið áður fjallað svo opin-
skátt um ástir Jónasar og hefur því þótt forvitnileg nýlunda, og fyrirlesturinn
hlýtur að teljast merkur áfangi í rannsóknum á ævi og skáldskap Jónasar.
Auk þess styrkir það sannleiksgildi sögunnar af kynnum Jónasar og Þóru að
hún skyldi skráð um aldarfjórðungi áður en Matthías Þórðarson birti grein
sína í Iðunni, og ef heimildarkonan er sú sama verður varla sagt að hún hafi
verið „háöldruð“ árið 1901.
Straumhvörf urðu í þekkingu fólks á Jónasi með útgáfu Matthíasar
Þórðar sonar á ritsafni hans og ævisögu á 3. og 4. áratug síðustu aldar. Sumt
er ónákvæmt og jafnvel missagt í skrifum bæði Ágústs og Matthíasar eins
og gengur. En þar sem þá greinir verulega á, til dæmis þegar rætt er um
ást Jónasar á Kristjönu Knudsen og um aldur Ferðaloka, samræmast skrif
Ágústs að flestu leyti betur því sem nú á dögum er talið nær sanni.