Íslenska leiðin - 01.11.2003, Page 6

Hagþróun á íslandi næstu árin
tEdda Rós Karlsdóttir
hagfræSingur cg forstöðumður
hjá Landsbarika íslands
Nú fer í hönd tími mikilla fjárfestinga á íslandi.
Fyrir liggur að ameríski álrisinn Alcoa mun reisa
320 þúsund tonna álver við Reyðarfjörð (Fjarðaál)
og hefur félagið gert samninga við Landsvirkjun
um afhendingu á raforku frá og með vorinu 2007.
Þá hafa eigendur Norðuráls mikinn áhuga á að
stækka verksmiðju sína í Hvalfirði í tveimur
áföngum, fyrst um 90 þúsund tonn og síðan um 60
þúsund tonn. Hafa Norðurál, Orkuveita
Reykjavíkur og Hitaveita Suðurnesja undirritað
viljayfirlýsingu um orkuöflun til fyrri hluta
stækkunarinnar. Gert er ráð fyrir að stækkunin eigi
sér stað vorið 2006. Þótt enn hafi ekki verið gengið
frá samningum um stækkun Norðuráls, virðist
nokkuð Ijóst að af stækkuninni verður. Verið þykir
afar hagkvæmt á alþjóðlegan kvarða og aðstæður
í Hvalfirði góðar. Því má reikna með að af
stækkuninni verði, þótt óvissa ríki um
tímasetningu stækkunarinnar.
Stóriðjuframkvæmdirnar munu breyta mjög ásýnd
íslensks efnahagslífs enda mun hlutur áls í
útflutningsframleiðslu þjóðarinnar stóraukast.
Þegar framleiðsla álversins í Reyðarfirði verður
komin á fullt árið 2008 má reikna með að hlutur
áls í vöruútflutningi verði kominn í rúm 40%.
Hlutur sjávarútvegs mun að sama skapi lækka og
verða mjög svipaður og hlutur áls. Með stækkun
Norðuráls verður hlutfall áls í útflutningi þó nokkuð
hærra en sjávarútvegs. Mikilvægt er þó að hafa í
huga að mikið hráefni er flutt inn til landsins vegna
álveranna. Nettó gjaldeyristekjur þjóðarinnar af
útflutningi áls verða því töluvert minni en nettó
gjaldeyristekjur af sjávarútvegi.
Framkvæmdir við Kárahnjúkavikjun og byggingu
Fjarðaáls eru áætlaðar að nema um 200
milljörðum króna, en framkvæmdir við fyrri hluta
stækkunar Norðuráls ásamt orkuöfl tæplega 50
milljörðum króna. Samtals er því um að ræða 250
milljarða króna framkvæmdir á aðeins fjóru og
hálfu ári, en til samanburðar má nefna að verg
landsframleiðsla er áætluð 813 milljarðar í ár. Af
þessu er Ijóst að um gríðarlega innspítingu er að
ræða í okkar litla hagkerfi og í raun ekki skrítið
þótt stjórnvöld þurfi að taka tillit til
framkvæmdanna við hagstjórn næstu ára.
Hagvaxtarskeið síðustu áratuga
íslendingar hafa áður fengið mikla innspítingu í
hagkerfið, t.d. í tengslum við útfærslu
fiskveiðilögsögunnar og beislunar orku til
stóriðjuframleiðslu. Stækkun álvers ísals og
framkvæmdir við orkuöflun vegna stækkunarinnar
áttu t.d. þátt í því að koma síðasta hagvaxtarskeiði
af stað. Umfangsmiklar breytingar á mörgum
grunnþáttum hagkerfisins voru sömuleiðis
mikilvægar. Ný vinnubrögð aðila
vinnumarkaðarins, vaxtafrelsi, EES samningurinn
og opnun fjármagnsmarkaða eru meðal helstu
breytinga, en með þeim sköpuðust hagræðingar-
og vaxtarmöguleikar sem enn eru ekki fullnýttir.
Hægt er að tala um þrjú hagvaxtarskeið frá því
árið 1970, en í meðfylgjandi töflu má sjá
samantekt á þróun helstu hagstærða yfir
uppsveifluna og á aðstæðum við upphaf þeirra.
Einnig fylgir með spá Greiningardeildar
Landsbankans um þá uppsveiflu sem framundan
er.
Um er að ræða misjafnlega löng tímabil, en
hagvöxtur var að meðaltali mjög mikill og
kaupmáttaraukning sömuleiðis. Verðbólga var
mjög mikil á fyrstu tveimur hagvaxtarskeiðunum,
eða 43,6% að meðaltali á tímabilinu 1976-1981 og
25,4% að meðaltali á tímabilinu 1984-1987.
Þessum tímabilum fylgdu djúpar efnahagslægðir
og hagvöxtur næstu tveggja ára á eftir var enginn.
Kaupmáttarþróun var vægast sagt hræðileg, en
kaupmáttur ráðstöfunartekna á mann féll um 13%
á árunum 1981-1984 og um 17% á árunum 1987-
1990. Seinni lægðin stóð töluvert lengur en sú
fyrri, enda lækkaði kaupmáttur ráðstöfunartekna
nær samfellt allt til ársins 1995 og var þá 24%
lægri en hann hafði verið árið 1987. Ljóst er að
hagur almennings af svo miklum efnahagssveiflum
er afar takmarkaður.
Þriðja hagvaxtarskeiðið sem hér er til skoðunar,
árin 1996-2000, var að mörgu leyti ólíkt þeim
fyrri. Um er að ræða fyrstu uppsveifluna eftir að
stöðugleiki náðist í þjóðarbúskapnum upp úr 1990.
Verðbólga var minni yfir tímabilið og
kaupmáttarauki sömuleiðis. Viðskiptahalli var hins
vegar mun meiri, enda frelsi í viðskiptum nýorðið
meira og aðgangur einkageirans að erlendu lánsfé
betri en áður hafði þekkst. Hagvöxtur tveggja
áranna eftir uppgangsárin var lítill, eins og eftir
fyrri hagvaxtarskeið, en í þetta sinn drógst
kaupmáttur ráðstöfunartekna ekki saman. Lending
efnahagslífsins var því mun mýkri en áður. Engu að
síður var það svo að hinn mikli viðskiptahalli setti
svo mikinn þrýsting á gengi krónunnar að það gaf
bls.6