Íslenska leiðin - 01.11.2003, Qupperneq 8

hætta skapast að samdrátturinn í lok
hagsveiflunnar verði dýpri en annars hefði orðið.
Fyrirtækjum hefur þá verið rutt úr vegi til að skapa
svigrúm fyrir stóriðju-framkvæmdir og eru því ekki
til staðar til að taka við starfsfólki og standa undir
hagvexti, þegar framkvæmdunum lýkur. Hátt
gengi krónunnar kann einnig að leiða til þess að
gengið gefi eftir í lok tímabilsins, svipað og gerðist
í lok síðasta hagvaxtarskeiðs.
Ósamræmi í hagstjórn getur einnig haft áhrif í
gegnum fjármagnsmarkaðinn. Hætta er á að
fjárfestar verði óöryggir og haldi að sér höndum.
Þetta á sérstaklega við nú þegar erlendir fjárfestar
eru stórir eigendur á íslenskum skuldabréfum.
Reynslan sýnir að erlendir fjárfestar hafa refsað
grimmilega fyrir slælega hagstjórn bæði í Suður
Ameríku og í Asíu. Með því að draga allar
fjárfestinar sínar til baka á einu bretti má kippa
stoðunum undan íslenskum vaxtamarkaði á einu
bretti. Trúverðug og gagnsæ hagstjórn er
lykilatriði til að vinna traust fjárfesta.
Miðað við núverandi ástand og horfur í
efnahagsmálum er Ijóst að ríkissjóður þarf að vera
í jafnvægi á næsta ári. Eftir það þarf ríkissjóður að
skila afgangi og leggja þannig sitt að mörkum til
að draga úr innlendri eftirspurn. Þetta gæti reynst
þrautin þyngri, því þrátt fyrir hallalaus fjárlög
síðustu tvö árin hefur niðurstaðan orðið önnur og
verri. Fyrir liggja áætlanir um töluverðar
skattalækkanir, sem geta skaðað afkomu ríkissjóðs
ef ekki er fylgst vel með. Ef tekjuauki ríkissjóðs
verður minni en ríkisstjórnin gerir ráð fyrir í
tengslum við stóriðjuframkvæmdirnar verður
nauðsynlegt að skera niður útgjöld til að
skattalækkunin leiði ekki til halla á ríkissjóði. Auk
þessa má benda á að vandræði í atvinnulífinu víða
á landsbyggðinni gætu sett álag á ríkisfjármálin,
því kröfur um sértækar aðgerðir í formi
vegaframkvæmda eða gangnagerða kunna að
aukast.
En það er ekki bara niðurstaðan í reikningum
ríkissjóðs sem skiptir máli. Stjórnvöld hafa áhrif á
eftirspurn eftir fleiri leiðum. Lánareglur
íbúðarlánasjóðs eru meðal þeirra, en eins og
kunnugt er eru uppi áform um hækkun
veðhlutfalla og hækkun hámarkslána
íbúðarlánasjóðs. Tilgangurinn er að veita
almenningi aðgang að ódýrari og hærri lánum.
Aukinn aðgangur einstaklinga og heimila að
fjármagni er meðal þess sem getur aukið við
innlenda eftirspurn og þar með unnið á móti
aðhaldssömum hagstjórnaraðgerðum hvort sem er
Seðlabankans eða ríkissjóðs.
Með því að stunda aðhaldssama hagstjórn eru
stjórnvöld að setja atvinnulífið í fyrsta sæti. Búa
þarf fyrirtækjunum gott rekstrarumhverfi, þannig
að atvinnuöryggi verð gott, kaupmáttur
almennings vaxi og almenn velferð sömuleiðis. í
þessu sambandi skiptir miklu máli að hafa
langtímahagsmuni að leiðarljósi og standast þá
freistingu að grípa til stjórnvaldsaðgerða sem auka
tímabundið kaupmátt og velsæld, en geta dregið
úr vaxtarmöguleikum og velsæld til framtíðar.
Mikil óvissa í hagspám
Mikil óvissa er í öllum hagspám, en sennilega er
óvissan meiri nú en oft áður. Ástæðan er
breytingar í gangverki hagkerfisins m.a. í kjölfar
breytinga á fyrirkomulagi gengismála. Horfið var
frá fastgengisfyrirkomulagi í mars 2001 og krónan
sett á flot. Síðan hafa gengissveiflur leikið
lykilhlutverk í aðlögun efnahagslífsins. Önnur
mikilvæg breyting er aukinn innflutningur á
erlendu vinnuafli á álagstímum. í spá um
mannaflaþörf sem ráðuneyti stóðu að á síðasta ári
var gert ráð fyrir að ekki yrði þörf á erlendu
vinnuafli til stóriðjuframkvæmdanna fyrr en árið
2006. Spámenn gerðu almennt ráð fyrir þenslu á
vinnumarkaði með tilheyrandi hagvaxtaráhrifum.
Eins og kunnugt er er mikill fjöldi erlendra
starfsmanna nú þegar í vinnu við Kárahnjúka,
þrátt fyrir 3,5% atvinnuleysi. Þetta sáu spámenn
almennt ekki fyrir og því liggur fyrir að spár um
efnahagsleg áhrif stóriðjuframkvæmdanna hafa
almennt verið ofmetin.
Ástæðan fyrir því að ég dreg þetta fram hér er sú
að ákvarðanir um hagstjórnaraðgerðir eru teknar í
samræmi við væntingar stjórnvalda til
þróunarinnar framundan. Seðlabankinn miðar
aðgerðir sínar í vaxtamálum t.d. við verðbólguspá
sína til næstu tveggja ára. Mat stjórnvalda á þörf
fyrir aðhald í ríkisfjármálum byggir á þjóðhagsspá
efnahagsskrifstofu fjármálaráðuneytisins. Ef
þessar spár eru mjög ónákvæmar geta
hagstjórnarviðbrögð misst marks og jafnvel valdið
skaða. Það er hins vegar jákvætt að fjöldi
spámanna hefur aukist mjög á síðustu árum og
sömuleiðis tíðni endurskoðana á spánum.
Umræðan um spár og hagstjórn hefur einnig
aukist og það er því nokkur von til þess að
stjórnvöld endurskoði reglulega aðgerðir sýnar í
Ijósi nýrra upplýsinga.
Margt bendir hins vegar til að hið nýja
flotgengisfyrirkomulag, þar sem gengi krónunnar
ræðst á markaði, valdi því að ójafnvægi geti ekki
orðið jafn mikið og við höfum áður séð.
Markaðurinn bregðist við áður en slíkt ójafnvægi
kemst á og hættan á brotlendingu er minni en
áður. Hvort þetta er raunin mun koma í Ijós á
næstu misserum.
bls.8