Íslenska leiðin - 01.11.2003, Blaðsíða 36

Lýðgæsla og ný varnaráætlun
I
t
September 2003
Einar Karl Haraldsson
ráfigjafí.
Umræður um varnar- og öryggismál á íslandi hafa
lengi verið hálfgerð feimnismál. í þeim skiptast á
langar þagnir og einstaka rokur þar sem atburðir i
alþjóðamálum eða yfirvofandi ákvarðanir
Bandaríkjastjórnar vegna herstöðvarinnar í
Keflavík koma við kvikuna. Umræðan er því
aðallega viðbrögð við utanaðkomandi áhrifum
fremur en sjálfstæð viðleitni til stefnumótunar. Það
er lofsvert framtak hjá stjórnmálafræðinemum að
helga rit sitt umræðu um öryggis- og varnarmál og
vonandi teikn um að uppvaxandi kynslóð muni
ryðja nýjum viðhorfum braut. Hér á eftir verður
gerð tilraun til þess að reifa öryggismál út frá
íslensku sjónarhorni en að mestu sleppt víðara
sjónsviði heimskringlunnar.
Meginstoðir utanríkisstefnu íslands eru
norræn samvinna, náin Evrópusamvinna, þátttaka
í Atlantshafsbandalaginu, varnarsamningurinn við
Bandaríkin og öflugt samstarf á vettvangi
Sameinuðu þjóðanna. Af þessum stoðum stendur
varnarsamningurinn veikast um þessar mundir og
því eðlilegt að öryggis- og varnarmál séu á
dagskrá. I stað þess að leggjast í sögulega
upprifjun og í gamlar skotgrafir verður þess
freistað að orða kjarna máls, sem gæti verið
sameiginlegur útgangspunktur í umræðu sem
skilaði samsýn og samstöðu hjá smáþjóð sem þarf
á öllu sínu að halda í umróti alþjóðastjórnmála.
Reyna má að orða níu grundvallarsetningar sem
gætu verið leiðarsteinar okkar í umræðunni:
1) Við eigum að líta á gæslu öryggishagsmuna
þjóðarinnar sem varanlegt viðfangsefni.
2) Við ættum að forðast það að blanda saman
í umræðum um öryggi og varnir íslands
tímabundnu mati á einstökum atburðum á
alþjóðavettvangi annars vegar o g
grundvallarviðhorfum um varanlega
öryggishagsmuni lands og þjóðar hins vegar.
3) íslendingum ber sem sjálfstæðri þjóð
skylda til að sýna og axla ábyrgð í varnar-
og öryggismálum, annars erum við ekki
fullgildir þáttakendur í samfélagi
þjóðanna.
4 ) Það er frumskylda sérhverrar ríkisstjórnar
að sýna fram á, að hún hafi gert
áætlanir til að verja borgara sína og land. Til
frambúðar er ekki unnt að setja allt s i t t
traust í því efni á Bandaríkjamenn.
5) Að því leyti sem hervarnir eru taldar
nauðsynlegar til þess að tryggja öryggi lands
og þjóðar og koma í veg fyrir að hernaðarlegt
tómarúm myndist við ísland byggjast
samningar um öryggistryggingar við önnur ríki
eða samtök á sameiginlegu mati á
öryggishagsmunum og gagnkvæmum
varnarhagsmunum en ekki á greiðslum fyrir
málalið eða pólitískri þjónkun á
alþjóðavettvangi.
6) Sérstaklega verður nú sem fyrr mikilvægt
að tryggja óslitna öryggis-, eftirlits-,
björgunar og varnarkeðju yfir Atlantshafið frá
Norður-Ameríku til Noregs.
7) Ef íslendingar þurfa að axla fjárhagslegar
byrðar vegna eigin varna og öryggis,
eigum við að gera það með því að taka sjálfir
að okkur skilgreinda þætti á þessum
sviðum.
8) Gæslu öryggishagsmuna þjóðarinnar verður
ekki sinnt nema hugað sé að því að þ j á I f a
íslendinga til friðargæslu, björgunar- og
öryggisstarfa.
9) Stefna ber að því að koma á fót námsbraut
í öryggis-, friðar- og björgunarmálum
á framhaldsskólastigi og kennslu og
rannsóknum á þessum sviðum á háskólastigi.
Að axla stærra hlutverk
Ekki er blöðum um það að fletta að við höfum
vanrækt að ræða í þaula grundvallarviðhorf um
varanlega öryggishagsmuni lands og þjóðar.
Hins vegar voru gerðar tillögur í greinargerð
starfshóps innan untanríkisþjónustunnar árið 1999
- Öryggis og varnarmál við aldamót - þar sem
tilhlaup er gert í þessa veru.
Þar eru settar fram tillögur sem snúast á
mæltu máli um að við eigum með margvíslegum
hætti að undirbúa okkur undir það að axla stærra
hlutverk, einir eða í samstarfi við aðrar þjóðir, í
vörnum landsins. Og þá er fyrst og fremst verið að
tala um þætti í öryggismálum sem sjálfstæð þjóð
getur ekki með nokkurri sanngirni ætlast til að
aðrar þjóðir sinni.
Hér er verið t.d. að tala um löggæslu og
eftirlit á flugvöllum og í höfnum, varnir gegn
hryðjuverkum, þróun almannavarna,
björgunarstörf, æfingar sem snerta varnaráætlun
landsins og eftirlit á hafinu kringum landið. Lýst er
eftir mati á þeim raunverulegu hættum sem
stjórnkerfi og mannvirkjum kunni að stafa af
hermdar- og hryðjuverkastarfsemi, skipulagðri
alþjóðlegri glæpastarfsemi og útbreiðslu
gereyðingarvopna. Það er talað um að stjórnvöld
þurfi að hafa sem mesta burði til þess að fylgjast
með og bregðast við starfsemi öfgahópa og halda
þurfi áfram uppbyggingu sérsveitar lögreglunnar.
bls.36