Orð og tunga - 2023, Blaðsíða 44

Ásta Svavarsdóttir: Að blóta á íslensku 35
(22) a. ég alveg bara fann hvað mig langaði
so
djöfull til að hérna
til að þjálfa eitthvað.
b. djöfulli skal
so
ég afsanna
so
það að ég er antík!
c. Djöfull vildi
so
ég ala
so
upp strákinn minn í dag.
d. Djöfull þoli
so
ég það ekki.
e. Djöfull ætla
so
ég svo að slappa
so
af í ilmandi íbúð innan
um vel raðaðar bækur og kertaljós í kvöld.
f. Já, og djöfull langar
so
mig að kenna þessa bók!
g. Djöfull vantar
so
þessa staði sem Japanir eru með.
Að fyrsta dæminu frátöldu stendur blótsyrðið í upphafi segðarinnar
yfirleitt fremst en í (22f) fer þó orðræðuögn og aðaltenging á undan
því. Í (22a) er blótsyrðið inni í aukasetningu, næst á eftir sögninni,
en í flestum hinna dæmanna er það fremst í aðalsetningu á undan
persónubeygðu sögninni og þar á eftir kemur frumlagið. Síðasta setn­
ingin, (22g), er frumlagslaus, vanta er ópersónuleg sögn og leppurinn
það kemur ekki fram af því að blótsyrðið er í frumlagssætinu. Gerð
flestra þessara setninga er hliðstæð setningunum í (21) og eins og
áður segir bendir orðaröðin til þess að blótsyrðið eigi rætur annars
staðar í formgerð setningarinnar þótt það standi að jafnaði fremst.
Frumlagið í öllum persónulegu setningunum er 1. persóna eintölu og
persónubeygða sögnin er ýmist háttarsögn sem felur í sér ásetning
eða vilja – skal í (21b), vildi í (21c) og ætla í (21e) – eða aðalsögn sem
felur í sér tilfinningalega skynjun eða upplifun – langa í (21a og f),
þola í (21d) og vanta í (21g). Blótsyrðið hefur það hlutverk að herða á
merkingunni, leggja aukna áherslu á það sem sagt er, einkum það sem
sögnin felur í sér. Eðlilegast er því að greina blótsyrðið sem atviksorð
og líta á það sem ákvæðisorð með sögnunum en annar möguleiki
væri sá að þetta séu setningaratviksorð sem herði á merkingu setn­
ingarinnar í heild.
Að lokum skulu sýnd fáein dæmi af svolítið öðru tagi sem eigi
að síður varða heilar setningar. Í þessum segðum stendur blótsyrðið
fremst og á eftir fylgir setning sem tengd er með að, sem eða hvað eins
og í dæmunum í (23).
(23) a. „Helvíti að fá hana ekki með“, sagði Einar.
b. Djöfull að vera búinn að játa þetta allt.
c. Djöfull sem ég sakna hennar.
d. Djöfull sem ég ætla að fylla glerflösku af hrossaskít ...
tunga25.indb 35 08.06.2023 15:47:15