Orð og tunga - 2023, Blaðsíða 27

18 Orð og tunga
óvini og helvíti sem kvalastaðinn. Eigi að síður bregður fyrir gömlum
dæmum um málnotkun sem líkist síðari tíma blóti eins og sjá má í (1).
(1) a. jeg skyllda alldre Sødafells niotande verda fiandans
strakurinn. (16. öld)
b. Hann kallar hana helvítis hóru. (17. öld)
c. en eg get ei afhent það [þ.e.: blaðið] / andskotans fyrir
kulda. (18. öld)
Þess ber að geta að meirihluti dæma í ROH er úr prentuðum heim ild­
um og framan af var megnið af útgefnu efni á Íslandi trúarleg rit. Göm­
ul dæmi af þessu tagi eru þó fyrst og fremst úr veraldlegum textum
og þeim fer mjög fjölgandi þegar kemur fram á 19. öld auk þess sem
orðtekin rit verða þá miklum mun fjölbreyttari. Dæmafæð um blót
og blótsyrði fyrir þann tíma gæti því orsakast af skorti á heimild um
fremur en að málnotendur hafi blótað minna fyrir þann tíma. Dæmin
í MÍM eru að langmestu leyti úr þrenns konar textum: skáldsög um
(samtalsköflum) og bloggi, sem eru síðari tíma textagerðir, og úr tal­
máli, sem engar beinar heimildir eru um frá eldra skeiði.
Orð af öðrum sviðum en því trúarlega, t.d. orð um kynlíf, kynfæri
og líkamsúrgang, hafa ekki þróast út í blótsyrði í íslensku eins og
gerst hefur í mörgum öðrum málum fyrr og síðar. Ensku blótsyrðin
fuck, fucking, fucked og shit eiga rætur á þeim sviðum en þau hafa verið
fengin að láni sem blótsyrði og efast má um að þeim fylgi einhver
sérstök bannhelgi sem stafi frá merkingu þeirra í ensku. Að svo miklu
leyti sem þau eru bannorð í íslensku má frekar ætla að það tengist
notkun þeirra sem blótsyrða, sbr. fyrri tilvísun í orð Allan (2018:1)
um að bannið (e. taboo) beinist að málhegðuninni sjálfri fremur en
upprunalegri merkingu orðanna. Hvað orðið fuck varðar skiptir líka
máli að þar hefur enska blótsyrðið runnið saman við eldra orð, fokk
‘lítilfjörlegt starf, gagnslaust dútl, slór; leiðindi, vesen’, eins og sést
á því að algengasta mynd þess í íslensku er fokk (og lýsingarorðið
fokking) en sjaldan fökk (og fökking) eins og búast mætti við miðað við
önnur ensk tökuorð með sama stofnsérhljóði, t.d. pöbb, töff – og fökkt (e.
fucked) (Veturliði Óskarsson 2017:123‒125; sjá einnig grein Veturliða
í þessu hefti). Auk þess er nafnorðið fokk ekki notað eingöngu sem
blótsyrði heldur einnig á þann hátt og í þeirri merkingu sem lengi
hefur tíðkast.
Ef að lokum er litið svolítið til hliðar við eiginleg blótsyrði og á
annan ljótan munnsöfnuð (e. bad language, sbr. Anderson og Trudgill
1990) eins og skammaryrði, uppnefni eða niðrandi ummæli um fólk
tunga25.indb 18 08.06.2023 15:47:14