Orð og tunga - 2023, Blaðsíða 56

Veturliði Óskarsson: Orð koma í orða stað 47
með sögninni bramla ‘vera með hávaða; brjóta’ (Íslensk orða bók, 3. útg.
2002, hér eftir ÍO 2002). Þarna er í kvæðinu einmitt fjallað á áhrifa­
mikinn hátt um ofbeldi og níðingsverk „Tyrkjanna“ í Vest manna­
eyjum.
Seinna dæmið er úr Tröllaslag hinum forna (sjá Ólaf Davíðsson
1894:358–359; sbr. Jakob Benediktsson 1983:287). Í Specimen Lexici
Runici er „fóckum“ þýtt með latínu currimus sem merkir ‘við hlaupum,
stökkv um’. Á næstu blaðsíðu er prentað upphaf annarrar gerðar
kvæð is ins og þar eru þessar línur svona: „Fer her i fotspór / Flockum
vier brockum med stockum“. Þar er flokkum þýtt með latínu catervatim,
þ.e. ‘flokkum saman; í hópi’. Þessum kveðskap hefur líklega verið
bætt inn í handrit orðabókarinnar að Magnúsi látnum en Anthony
Faulkes færir rök að því að Magnús hafi skráð báðar gerðirnar og
segir að þær virðist vera þær elstu sem varðveist hafa. Telur Faulkes
að kvæðið sé frá lokum 16. aldar eða eldra (Specimen Lexici Runici
2010:XX). Ljóst er að Magnús Ólafsson hefur þekkt sögnina fokka í
merkingunni ‘hlaupa’ en hvort orðið er upphaflegt þarna í kvæðinu
skal ósagt látið.
Þessi dæmi um notkun gömlu sagnarinnar eru ólík þeirri formgerð
sem fyrst fer að bera á um miðja 19. öld og varð ríkjandi, þ.e. láta e­ð
fokka (sjá kafla 2.2). Enn fremur eru þessi elstu dæmi mjög einangruð í
tíma því að þrátt fyrir umtalsverða leit hefur sögnin ekki komið í ljós
á ný fyrr en í textum frá 19. öld.
Næsta þekkta dæmið er úr Biðilsrímu eftir Gísla Sigurðsson frá
Klungurbrekku (1772–1826) sem prentuð var í kvæðasafni um miðja
19. öld:
(2) Beizla fráu brokkarnir, brönuðu nálægt honum; skulu’ ei
fá að fokka hjer, fallegu bláu sokkarnir (Grímur Laxdal
1857:58).
Fyrr í rímunni segir að biðillinn sé á bláum sokkum eða háleistum
(hosum) sem fara vel við kálfann (Grímur Laxdal 1857:55). Í erind­
unum næst á undan því sem hér var prentað segir frá því er hann
ríður vota mýrarleið og mætir þar hópi manna á brokkhestum sem
„brana“ (bruna) fram hjá honum í blautri mýrinni. Má líklega skilja
það svo að fallegu bláu sokkarnir fái ekki skaða af því, fái ekki að
óhreinkast. Sé þessi túlkun rétt er merkingin ekki langt frá þeirri sem
birtist í Ræningjarímunni.
Sem fyrr segir eru fá gömul dæmi þekkt um sögnina fokka, frá 17.
öld einungis ofangreind tvö og ekkert frá 18. öld. Dæmi taka síðan að
tunga25.indb 47 08.06.2023 15:47:15