Orð og tunga - 2023, Blaðsíða 65

56 Orð og tunga
tónlistarmanni fæddum 1949 að íslenskir krakkar séu hættir að bölva
á íslensku. „Nú heyrir maður krakka segja hiklaust fuck og shit […]
en það er nú farið að fjúka í flest skjól þegar krakkar kunna ekki að
bölva á íslensku.“ (Árni Johnsen 1985). Það er freistandi að trúa því að
orð hans feli í sér eitthvert sannleikskorn.
Notkun orðanna í íslensku kemur ekki á óvart. Í því sem hér fer á
eftir hef ég því dæmin stutt og verður helst leitast við að varpa ljósi á
komu orðanna í íslensku og umsnúning þeirra úr erlendum framand­
orðum yfir í aðlöguð tökuorð sem smám saman taka yfir formgerð (og
að nokkru leyti merkingu) eldri orðanna. Textatilvitnunum verður
haldið í lágmarki enda leiðir leit á Tímarit.is beint til dæma fyrir þá
sem áhugasamir eru. Nánari athugun verður látin öðrum eftir en eins
og fyrr segir hefur Einar Lövdahl Gunnlaugsson fjallað talsvert um
efnið í ritgerð sinni frá 2016 og má þar finna ýmislegt bitastætt sem
hér verður ekki tekið upp.
3.2 Notkun enskrar ritmyndar
Þegar þessi orð fóru fyrst að birtast á prenti voru þau höfð með
enskri stafsetningu. Sem dæmi má nefna að fyrsta þekkta dæmið
um upphrópunina fuck er í þýddu viðtali við tónlistarmanninn John
Lennon frá 1971:
(12) En svo hugsaði ég með mér: „Fuck, til helvítis með það“
(Vikan 1971/16).
Í sama viðtali telur ritstjóri Vikunnar sig þurfa að útskýra að fucking
hafi ekkert með kynlíf að gera í ensku götumáli heldur sé blótsyrði.
Þetta sýnir áreiðanlega að Íslendingar notuðu orðin almennt ekki
sem upphrópanir eða blótsyrði um þessar mundir. Eitthvað hafa þeir
þó að sjálfsögðu þekkt til þeirra í upphafi 8. áratugarins og íslenskir
pistlahöfundar og þýðendur leyfa sér til dæmis að vitna í manneskju
sem hrópar „Fuck it“ (Vikan 1971/43, þýðing á erlendum texta); segja
lesendum án nokkurra skýringa að skammstöfunin „FTA“, sem er
nafn á kvikmynd frá 1972, megi (ranglega) túlka sem skamm stöfun
fyrir „Fuck The Army“ (Alþýðublaðið 1972); og vitna í banda rískt
barn sem sagði „Fuck you“ við blaðamann (Tíminn 1973, þýð ing á
erlendum texta).
Með enskri stafsetningu birtast þessi orð alloft í blöðum og tíma­
ritum á 8. áratugnum, orðið fuck einum 18 sinnum og fucking a.m.k.
13 sinnum. Flest dæmin um fuck er að finna í enskum til vitnunum;
tunga25.indb 56 08.06.2023 15:47:15