Orð og tunga - 2023, Blaðsíða 153

144 Orð og tunga
en er einnig stundum nefndur Kollus“, eins og segir í örnefnaskrá.
Sveinbjörn Egilsson nefndi kölska í athugasemd við Köllus í handriti
af Krossvísum (Íslenzk miðaldakvæði I,2:247). Ásgeir Bl. Magnússon
(1989:537) taldi að Köllus væri eins konar gælunafn eða felunafn á
Satan, leitt af kölski en ekki leitt af kollur eins og áður var talið. Lat­
neska endingin ­us hefur líklega verið borin fram /ús/, því að í hand­
riti er ritað kollws, með sama staf og í fúll.
Sigurður blindur í Fagradal orti þannig um fjandann í 20. erindi
kvæðisins Rósu:
Kollus sneyður og knapar hans allir
krjúpandi hinu neðra djúpi
fúll og flatur með öfundar eitri
ill og meyr var kaupferð þeirra.
(Íslenzk miðaldakvæði I,2:10).
Jón Arason biskup orti um fjandann í Krossvísum á þessa leið í 18.
erindi:
Kristur gaf sinn andann út
á því helga tré.
Köllus frá eg að kryppan lút
að krossi stillti og sté,
spyr hvar syndir sé;
ætlar sá sem Adam sveik,
Jesúm koma á kné.
(Íslenzk miðaldakvæði I,2:256).
Í báðum tilvikum er átt við fjandann.
Púkar
Ýmis örnefni eru kennd við ára, grefil, paufa og paura, sem allir koma
við sögu í vægum íslenskum blótsyrðum og eru púkar.
• Áraból er í Ingólfshöfða, Austur­Skaftafellssýslu. Þar var geymd­
ur farviður, skv. örnefnaskrá, þegar útgerð var þar. Far viður er
árar, reiði og stýri báts, svo að óvíst er um uppruna örnefnisins.
Bólið hefur reyndar líka verið nefnt Púki en það kann að vera
gefið í gamni.
• Áradalur = Þórisdalur eða Valdadalur er í Langjökli.
tunga25.indb 144 08.06.2023 15:47:17