Úrval - 01.11.1965, Page 25

RICHARD STRAUSS OG SNILLIGÁFA HANS
23
meira sannfærandi en Chrysothemis.
f þessum tveim verkum — Salome
og Elektra — segir Strauss fyrir
um stefnuna í nýtízku tónlist.
Hefði hann getað afklæðzt kápu
keisaratímabilsins og orðið fulltrúi
þriðja og fjórða tugs aldarinnar,
mundi hann, fremur en Alban Berg
með sínum Wozzeck, hafa orðið sá,
sem skapað hefði mesta meistara-
verkið á sviði söngleikja. Það er
beint framhald frá Herodias til
Clytemnestra og til hjúkrunarkon-
unnar í Frau ohne Schatten, og
þaðan til manngerða eins og Maríu
í Wozzek og til Wozzeks sjálfs. í
þessu hygg ég að harmleikurinn
sé fólginn: að þessi maður, sem um
fimmtugs aldur hafði náð ótrúlegri
tækni í sköpun tónverka, hafði einn-
ig um það leyti gengið framabraut
sína á enda, af þeim sökum, að hið
eina tímabil, sem hann gat verið
fulltrúi fyrir, var þá komið að sín-
um sögulokum.
Ef þér viljið ekki hlýða á orð starf-
andi listamanns, og ef þér viljið
ekki taka eldmóð hljómsveitarstjóra
sem staðfestingu þess, að Strauss
hafi verið mikið tónskáld, verðum
vér að kafa ofurlítið dýpra í nokk-
ur af meistaraverkum hans. Að
sjálfsögðu hafa flytjendur tónverk-
anna, enkum söngvararnir og hinir
ágætu hljómsveitarleikarar, ávallt
haft dálæti á Strauss, síður einleik-
arinn, sem hann hefur sáralítið
samið fyrir, að undanskildum fá-
einum af fyrstu verkum hans, svo
sem fiðlusónötuna — og, að sjálf-
sögðu selloeinleiksmeistaraverkið,
Don Quixote. Það verk var alls
ekki ætlað fyrir einleikara. Það var
ætlað fyrir fyrsta selloleikara
hljómsveitarinnar, og fyrst nú, með
afburða selloleikurum getum vér
gert þessu verki fullkomin skil
með því að flytja þetta tónaljóð
sem tónaljóð, í stað þess að fara
með það sem undirleik að einleiks-
verki.
Mikilleiki Strauss er fólginn í
þeirri staðreynd, að hann er síð-
asti hlekkurinn í langri þróunar-
keðju, að hann ber fram til meiri
fullkomnunar vissar reglur, sem
hafa þróazt gegnum aldirnar. Rosen-
kavalier er eftirkomandi og í fram-
haldi af þremur frábærustu meist-
araverkum á sviði ljóðrænna gleði-
leikja: Brúðkaup Figaros eftir Moz-
art,Meistarasöngvararnir frá Niirn-
herg eftir Wagner og Falstaff eftir
Verdi. Það er alls ekki nein frumleg
hugmynd að halda því fram, að
Octavian sé beinn eftirkomandi
Cherubinós. Það var jafnvel til þess
ætlazt. Gervi ungs pilts, sem karl-
maður gat ekki fullkomlega túlkað
á leiksviði, og sem var á því milli-
bilsaldursskeiði, sem bezt fór á að
trúa kvenmanni fyrir að leika og
syngja, var engu síður túlkaðru- af
snilld í Oktaviani, en hinu mikla
fyrirrennara hans Cherubino.
Ef vér berum þróunarferil Strauss
saman við þróunarferil tveggja því
nær samtímamanna hans, þeirra
Gustavs Mahlers og Arnolds Schön-
bergs, komumst vér þegar að raun
um, að hann var langtum mikilvæg-
ari fulltrúi þess tímabils, sem hann
var runninn upp úr, heldur en hin
tvö tónskáldin. Mahler og Schön-
berg, sem voru jafn mikið undir
áhrifum risans Wagners, fóru aðrar