Úrval - 01.11.1965, Page 26

24
ÚRVAL
leiðir. Þessi tvö tónskáld — ef til
vill var það hinn gyðinglegi upp-
runi þeirra, sem gerði þá síður mót-
tækilega fyrir mikilfengleika og
virðuleika keisaratímabilsins —
hófu feril sinn á ailt annan veg en
Strauss. Schönberg byrjaði sem
super-Wagnerian (meiri en Wagn-
er), aðeins til þess að víkja frá stíln-
um og gera uppreisn gegn honum,
og skapaði þannig nokkuð, sem
olli aldahvörfum í tónsmíðum tutt-
ugustu aldarinnar. Hann er að sjálf-
sögðu enn umdeildur, að minnsta
kosti meðal tónlistaráheyrenda. Mah-
ler, sem dó árið 1911, þegar Strauss
hafði enn ekki náð hátindi þroska-
ferils síns, lét eftir sig fáeinar mjög
stórbrotnar sinfóníur, og allmörg
sönglög, sem síðastliðna hálfa öld
hafa lifað fremur vafasömu lífi, og
aðeins svo sem handfylli af Mið-
evrópubúum hafa opinberlega dá-
læti á, og sem á fjórða og fimmta
tug aldarinnar hafa reynt árangurs-
laust að sannfæra vini sína, með
alþjóðlegri horfum, um verðleika
þessara miklu verka. Það er ekki
fyrr en á sjöunda tugnum (eftir
1960), sem þau hafa náð nokkuð
almennari hylli; og það hefur gerzt
einmitt um sama leyti og menntað-
ir tónlistarunnendur hafa fjarlægzt
Strauss.
Eins og ég hef bent á hér á und-
an, liggja til þess margslungnar or-
sakir. Stjórnmálin eiga þar sína
hlutdeild í, án þess menn geri sér
það ljóst; þrátt fyrir það eiga beztu
verk Strauss sömu hylli að fagna í
dag í Ameríku, Frakklandi, Eng-
landi eða Ítalíu, eins og þau hafa
alltaf átt í föðurlandi Strauss.
Heldenleben, Zarathustra og Don
Quixote, þessi þrjú sinfónísku stór-
verk, þar næst Dauði og Ummynd-
un (Krists), Don Juan og Till Eulen-
spiegel, hin þrjú styttri sinfóníu-
ljóð, virðast mér hafa að geyma hið
bezta af Strauss. Á undan þeim
fóru tvö smáverk, meira í tilrauna-
skyni, Frá Ítalíu og Machbet, og á
eftir þeim fylgdu tveir útúrdúrar í
eins konar ofþenslustíl, Sinfónía.
Domestica og Alpasinfónían.
Eftir fimmtugasta fæðingardag
hans, sem ég tel þýðingarminni
en daginn, sem fyrri heimsstyrj-
öldin brauzt út, fór Strauss að
komast úr snertingu við heim-
inn eins og hann var, og með
því að hann var viðkvæmur skap-
andi listamaður, fann hann aug-
sýnilega sjálfur, hvernig hann var
að fjarlægjast heiminn. Fremur en
að reyna að skilja hvert heimurinn
og tónlistarheimurinn stefndu, dró
hann sig meir og meir inn í sitt eig-
ið ríki. Rétt áður en styrjöldin hófst,
samdi hann Ariadne. Þetta er tákn-
rænt val á langsóttri gleðileikshug-
mynd. Næst á eftir henni gerði
hann tilraun til að endurskapa hina
æsilegu hrifningu á Salome, í þetta
sinn í balletsniði, og nefndi það
Legend of Josep, að líkindum eitt
af hans lélegustu verkum. Eftir það
endurheimti Strauss all mikið af
sínum gömlu töfrum í Frau ohne
Schatten, miklu verki, sem á köfl-
um hefur að geyma hina mestu og
fegurstu tónlist, en því miður fer
hún alveg forgörðum í frámuna-
lega erfiðum texta, teknum úr á-
gætu ævintýri eftir Hofmannsthal,
sem veldur því, að verkið nær því