Ársrit um starfsendurhæfingu - 2024, Qupperneq 61

VIRK
Þetta sýna niðurstöður umfangsmikillar,
alþjóðlegrar rannsóknar á áhrifum upp-
lifaðrar streitu í starfi á andlega líðan
starfsfólks árið 2021. Í ljós kom að þó
aukin streita í starfi hafi haft neikvæð áhrif
á mat einstaklinga á andlegri heilsu sinni
voru tengslin afar veik. Þegar tekið hafði
verið tillit til félagslegs stuðnings (e. social
support) á vinnustað breyttist myndin (sjá
mynd 1).
Í ljós kom að félagslegur stuðningur miðlaði
áhrifunum af streitu á andlega líðan. Þetta
þýðir að þeir sem upplifðu streitu í starfi
en töldu sig fá stuðning frá yfirmanni og
samstarfsfólki mátu andlega heilsu sína betri
en þeir sem töldu sig ekki fá stuðning, þrátt
fyrir svipað streitustig. Í stuttu máli má því
segja að vitneskjan um félagslegan stuðning
á vinnustað hafi dýpkað sambandið á milli
streitu í starfi og andlegrar líðanar og sett
það í samhengi3.
Rannsókn VIRK og sjúkrasjóða
Í þessari grein er fjallað um niðurstöður
rannsóknar á vegum VIRK og sjúkrasjóða tíu
stéttarfélaga á líðan á vinnustað og aðstæður
í einkalífi fyrir veikindaleyfi. Þátttakendur
voru einstaklingar sem höfðu fengið greidda
sjúkradagpeninga frá sjúkrasjóðum vegna
veikindafjarveru frá vinnu. Þó rannsóknin
hafi ekki verið tæmandi með tilliti til sál-
félagslegra aðstæðna á vinnustað var stuðst
við spurningar og kvarða sem algengir eru í
slíkum rannsóknum.
M.a. var spurt um eðli starfsins sem
þátttakendur sinntu fyrir veikindaleyfið,
starfsskyldur, ábyrgð og stjórnarhætti á
vinnustaðnum sem og aðstæður þeirra
í einkalífi. Jafnframt var spurt um stöðu
þeirra á vinnumarkaði þegar rannsóknin
var framkvæmd árið 20224. Svarendum var
skipt í þrjá hópa eftir vinnumarkaðsstöðu
á þeim tíma sem einstaklingarnir svöruðu
spurningunum og voru svör þeirra við
spurningum um aðstæður á vinnustað fyrir
veikindaleyfið borin saman.
Af þeim sem tóku afstöðu sögðust um 62%
vera í launuðu starfi, um 13% voru í fullu
námi eða í atvinnuleit og 26% voru langveikir
(á örorku- eða endurhæfingarlífeyri). Þannig
var reynt að meta hvort einhver tengsl
hafi verið á milli upplifunar þátttakenda af
vinnustaðnum og hvort þeir hafi snúið aftur
til starfa eður ei. Hafa ber í huga að hér er
dregin upp verulega einfölduð mynd af
annars flóknu samspili á milli vinnu/starfs,
einstaklings og umhverfis og því ber að túlka
niðurstöðurnar með það í huga.
Stjórnunarhættir (e. Leadership)
Afstaða til stjórnunarhátta sem viðgengust
á vinnustaðnum sem þátttakendur voru
á fyrir veikindaleyfi var metin á grundvelli
sex spurninga sem lagðar voru saman
í tvo heildarkvarða: réttláta stjórnun (e.
fair leadership) annars vegar og hvetjandi
stjórnun (e. empowering leadership) hins
vegar.
Réttlát stjórnun
Kvarðinn um réttláta stjórnun byggir á
hugmyndum um sanngirni og saman-
stendur af eftirfarandi spurningum: hvort
næsti yfirmaður hafi útdeilt verkefnum á
hlutlægan og réttlátan hátt, hvort næsti
yfirmaður hafi gætt réttlætis og jafnræðis
í framkomu sinni við starfsfólk og hvort
samskipti við næsta yfirmann hafi valdið
streitu.
Heilt á litið er ekki að sjá skýran mun á
svörum við báðum kvörðum eftir atvinnu-
stöðu. Ef litið er til þeirra sem segja að
réttlátir stjórnunarhættir (sjá mynd 2)
hafi oft viðgengist á vinnustaðnum má
sjá að launþegar eru hlutfallslega síður
líklegir (29%) en langveikir (32%) og
atvinnuleitendur og námsmenn (36%) til að
segja að svo hafi verið.
Hvetjandi stjórnun
Kvarði yfir hvetjandi stjórnun var fenginn
með því að reikna meðaltal svara við
spurningum um hvort næsti yfirmaður hafi
50%
40%
30%
20%
10%
0%
Réttlát stjórnun
47%
29%
26%24%
38% 36%
22%
46%
32%
Sjaldan Stundum Oft
Í námi eða atvinnuleit Langveikir Launþegi
Mynd 2
Félagslegur stuðningur
(e. Social support)
Streita í starfi
(e. Job stress)
Andleg líðan
(e. Mental wellbeing)
Veikt samband
Félagslegur
stuðningur
styrkir sambandið
Mynd 1
61virk.is