Skógræktarritið - 15.10.2003, Síða 74

Reyniviðarhríslan
„ Hjallinn" er geysimikill stallur
undir \Srundarfelli, hæsta tindinum á
'Vatnsdalsfjalli. Að ofan er hann grös-
ugurog ágætt beitiland, en hlíðin fram
að sveitinni er frámunalega hrikaleg.
Efst gengur hamraveggur með endi-
langri brúninni, urinn afveðrum og
vatni. Bjargstuðlarnir eru marg-
sprengdir, og súlnabrot standa laus á
þrepunum. Fyrírneðan hamrana tekur
við snarbrött blágrýtisurð, sem gengur
niður á jafnsléttu.
Margt er einkennilegt í Hjallanum.
En tvennt er mér minnisstæðast það-
an-. fossinn og hríslan.
Um miðjan Hjallann er lœgð í brún-
ina, og klettarnir ganga þar íboga
nærri því niður á jafnsléttu, mörg
hundruðfet á hæð. Peir mynda þar
fagra og reglulega borg, sem ereins og
sköpuð fgrirfoss. Svona borg hlgtur
allarárað dreyma um að hitta á leið
sinni. Félli stórá þarna fram afbrún-
inni, væri það fegursti foss á íslandi.
En niður íþessa konunglegu foss-
borg fellur ekki fljót, heldur dálítill læk-
ur. Og „fossinum" ervarla nafnið gef-
andi. Nokkura tugifela niðurfyrir
brúnina sést hvítleit buna - svo er allur
fossinn orðinn að úða, sem gerir dökka
skellu á hamrana.
Lækurinn ætlarsér ekki af. Honum
erþað langt um megn að mynda svona
háanfoss. Viljinn er ótakmarkaður,
kraftana brestur.
öppi á Hjallanum er hann venjuleg-
ur glaðlyndur fjadalækur, sem veltir
sérá milli lyngbakkanna og hoppar
yfir steinana. Og niðri íhömrunum
þéttist úðinn og verður aftur að læk,
sem rennur hægt og gætilega niður
balann fyrir neðan og týnist íflóanum.
Hversdagslíf allt saman, nema þetta
ævintýri á mótum æsku og elli, þegar
hann ætlaði að mynda fossinn.
Hjallalœkurinn segir marga sögu.
Það er oftast sorgarsaga, en bjarmi æv-
intýrisins er yfir henni. f ævintýrunum
er leikið fyrír opnum tjöldum. Sigrarnir
eru stórir og fljótunnir, og ósigrarnir
eru líka yrkisefni. f lífinu fer mest af
baráttunni fram að tjaldabaki. Ósigr-
arnir eru smáir, en þeir draga sig sam-
an. Sigrarnireru aðfá að halda áfram
að berjast. Reyniviðarhríslan segirdá-
lítið af þessari sögu.
Sunnarlega (Hjallanum blikardá-
lítill grænn blettur uppi í urðinni, ofar
en miðhlíðis. Það er reyniviðarhrísla,
eina skógarhríslan, sem ég hefséð í
Húnavatnssýslunni. Hún hefurekki
orðið svona langlíf af þvíað malarrifið,
sem hún vex í, sé svo góður jarðvegur.
En urðin er í kring, illfær mönnum og
skepnum, egghvassar blágrýtishellur,
sem syngur í, þegar slegið er á þær.
Malarrifið er griðastaður.
í fornöld var Hjallinn að ofan allur
skógi vaxinn, eins og sjá má íVatns-
dælu. Þessum skógi hafa nú menn og
sauðfé gjöreytt. En áðuren svo langt
var komið, hefurfrjóið til hríslunnar
borist niður fyrir hamrana - guð má
vita, fyrir hvað mörgum öldum.
En baráttulaust hefur lífið þarna í
urðinni ekki verið. Við og við hafa auð-
vitað prílnar kindur komizt upp að
hríslunni, nagað afhenni brumin og
kippt úrvextinum. En verstu óvinirnir
hafa verið snjórinn og leysingarnar.
Snjórinn hefurvíst brotið marga grein-
ina og legið þungt á stofninum sjálfum.
Og íleysingum á vorin verður mölin að
leðju, sem sígur niður og reynirað
grafa hrísluna. Þó eru áraskipti að
þessu. Sum vorin er hríslan svo lág og
beygjuleg, að henni ervarla ætlandi líf.
En næsta sumar er hún aftur orðin
hærri og þéttari, og nýir angar eru
sprottnir fram ístað greinanna, sem
snjórinn sligaði og leirinn gróf.
Hamarinn fyrir ofan er harðurog
sýnist ðvinnandi. En það, sem vatn og
frost hafa einu sinni sprengt og núið,
grær aldrei aftur. Hríslan erviðkvæm.
í þessari hrikanáttúru er hún eins og
barn í tröllahöndum. En sárin hennar
geta gróið, og hún getur yngst og end-
urfæðst. Hún á lífsaflið íæðum sínum
eins og við sjálf. Hamrarnir, sem ber
við himin, fylla gestinn lotningu og
gefa huga hans vængi inn (ómæli for-
tíðar og framtíðar. En það er hríslan,
sem með sinni eigin sögu og öllu því,
sem hún minnirá ílífi einstaklinganna
og allífsins sjálfs, vermir honum um
hjartaræturnar.
Rannsóknarieiðangur í
Hvammsurð
Hér lýkur þessari hugljúfu lýs-
ingu Sigurðar Nordals frá 1915 á
reyniviðarhríslunni í Hvamms-
urðinni í Vatnsdal. Eftir lestur
hennar ákvað ég að fara og kanna
hvort hríslan væri enn þarna 88
árum síðar, eða hvort hún hefði
gefist upp fyrir náttúruöflunum
og drepist. Ég hafði samband við
vinnufélaga minn, Ingvar Björns-
son frá Hólabaki í Sveinsstaða-
hreppi, og í ljós kom að móðurafi
hans og nafni var fæddur f
Hvammi og hafði búið á Eyjólfs-
stöðum frá 1956, næsta bæ sunn-
an við Hvamm, einmitt þar sem
Sigurður Nordal ólst upp. Vatns-
dælingar virtust kannast við
hrfsluna í Hvammsurðinni og
töldu þeir að fremur væri um
tvær en eina hríslu að ræða. Ekki
voru þeir vissir um hvort þær
væru báðar reyniviður eða hvort
um birki væri að ræða. Einnig
heyrðist þvf fleygt að hríslan ætti
mörg afkvæmi í Reykjavík. Mér
heyrðist reyndar á sumum Vatns-
dælingum að þeir teldu illfært
eða jafnvel ófært upp að hríslun-
um.
Það var fastmælum bundið hjá
okkur Ingvari að ég kæmi í Hóla-
bak laugardaginn 13. september
2003 og við færum í könnunar-
leiðangur í Hvammsurðina. Þegar
ég kom í Hólabak ræddi ég við
foreldra hans, og sagði móðir
hans, uppalin á Eyjólfsstöðum,
að fyrrum hefði stundum verið
farið upp að hríslunni og reynt að
72
SKÓGRÆKTARRITIÐ 2003