Morgunblaðið - 03.04.1986, Blaðsíða 13

13
..... ; ; MORGUNBLABIÐ,FIMMTUDAGUR3.APRÍL1986
Siðfræði sovéskra lækna
Andrei Sakharov hefur lýst þvi, hvernig hjúkrunarfólk og læknar misþyrmdu honum í Gorkí samkvæmt
fyrirmælum KGB.
eftirMurray
Feshbach
í Sovétríkjunum er hagur ríkisins
tekinn fram yfir velferð einstakl-
ingsins.
Árið 1917 afnámu kommúnistar
Hippókratesareiðinn en með honum
skuldbinda læknar sig til að hafa
velferð og heilsu sjúklinga sinna
ávallt í fyrirrúmi. Eiðstafur sov-
éskra lækna var ekki leiddur í lög
fyrr en í mars árið 1971. Hann
gerir þá kröfu til lækna, að þeir
taki hagsmuni ríkisins fram yfir
velferð sjúklinganna. í Sovétríkjun-
um eru læknar og hjúkrunarfólk
ríkisstarfsmenn og því eru skyldur
þessa fólks við ríkið teknar fram
yfir skyldur við hina sjúku.
Heilbrigði einstaklingsins er talið
mikilvægt vegna þeirrar vinnu, sem
hann innir af hendi í þágu ríkisins,
en ekki vegna þess, að það sé talið
gildi í sjálfu sér.
Vitaskuld er fjölda lækna og
hjúkrunarfólks umhugað um heilsu
einstaklingsins. Þetta fólk gerir
hvað það getur innan þeirra tak-
marka, sem því eru sett vegna
skorts á nútíma tækjabúnaði, lyfj-
um og jafnvel sárabindum. Hins
vegar kann þetta fólk að vera
undantekning sem sannar regluna.
Lítil fólksfjölgun
Ef litið er til þess hversu vinnu-
færu fólki á aldrinum 20 til 59 ára
mun fjölga lítið á næstu fimmtán
árum, er ef til vill unnt að skilja
það hlutverk sem ríkið ætlar heil-
brigðisstéttunum, þótt ekki sé það
geðfellt. Á árunum 1970 til 1985
fjölgaði vinnufæru fólki á fyrr-
greindu aldursskeiði um 30 milljón-
ir, en frá 1986 og fram til aldamóta
mun sú tala falla niður í 6 milljónir
manna.
Innan sovéska heilbrigðiskerfis-
ins er fyrst og fremst lögð áhersla
á að gera fólk aftur vinnufært,
heilsa manna er ekki talin verðmæti
í sjálfu sér. Ráðamenn í hemum
hafa lýst áhyggjum sínum á opin-
berum vettvangi vegna þess að
meðallífslíkur karlmanna hafa ekki
aukist í Sovétríkjunum.
Spilling- og
virðingarleysi
Það var fyrst árið 1966, sem
haldin var ráðstefna um siðfræði
læknavísindanna í Sovétríkjunum.
Önnur ráðstefnan um siðfræði
læknavísindanna var haldin þar
eystra árið 1977. í júlímánuði það
ár voru sett lög, sem tryggja áttu
miklar umbætur á heilbrigðiskerf-
inu.
í skýrslu, sem Leonid Breznev,
þáverandi leiðtogi kommúnista-
flokksins, skilaði af sér í febrúar
1981, vakti hann máls á ótilhlýði-
legu viðhorfi heilbrigðsstéttanna og
nefndi einkum sambandsleysi á
milli sjúklinga og lækna, spiliingu,
mútuþægni, stuld á matvælum frá
sjúklingum, mismunum og virðing-
arskort fyrir ákvæðum heilbrigðis-
laga. Þetta ástand hefur haldist
óbreytt.
Læknar, ráðamenn og stjómend-
ur sjúkrahúsa kvarta oft yfir þessu
ástandi í sovéskum dagblöðum.
Því miður er algengt að einstakling-
ar og stofnanir bijóti gildandi regl-
ur. Að auki virðist almenningur
ekki lengur treysta heilbrigðiskerf-
inu en gleggsta dæmið um þetta
eru árásir fjölmiðla á huglækna,
skottulækna og aðra þá sem telja
sig geta læknað fólk eftir óhefð-
bundnum leiðum. Stjórnvöld óttast
að stöðugt fleiri leiti hjálpar í trúnni
í stað þess að leita sér lækninga,
eftir þeim leiðum sem lögboðið er.
Almenningur veit, að lyijaskortur
ríkir og að hveijum einstökum
sjúklingi er aðeins veitt lágmarksat-
hygli. I grein sem birtist í dag-
blaðinu „Literatumaya gazeta" í
september árið 1978, var tekið
dæmi af yfirlækni sem: „lítur ekki
upp á meðan hann skoðar sjúkling-
ana vegna þess að hann þarf að
sinna 36 manns á fjórum klukku-
stundum. Að meðaltali hefur hann
því sjö mínútur til að skoða hvem
einstakan sjúkling."
Mistök og kæruleysi
í júní árið 1984 sagði í grein í
„Sovetskaya Rossiya" að finna
mætti fjölmörg dæmi um sinnuleysi,
mistök og glæpsamlegt kæmleysi
lækna og hjúkrunarfólks, sem hefðu
varpað skugga á þetta göfuga starf.
Dregin var upp dökk mynd af
ástandi heilbrigðismála í Sovétríkj-
unum:
„Heilbrigðisyfirvöld óttast að
kæruleysi sumra lækna rýri mjög
gildi þeirra aðgerða, sem gripið er
til í því skyni að bæta heilsufar
almennings. Kæmm vegna mistaka
í starfi hefur ekki fækkað á undan-
fömm árum.“
Þótt talað sé um „kæmleysi
sumra lækna" má ætla að þetta
viðhorf sé nokkuð almennt. „Sov-
etskaya Rossiya" skýrði frá því, að
árið 1983 hefðu rúmlega 400 lækn-
ar verið sviptir lækningaleyfum
vegna alvarlegra mistaka í sovét-
lýðveldinu Rússlandi, en þar býr
tæpur helmingur íbúa Sovétríkj-
anna. 72 læknar vom taldir hafa
gerst sekir um athæfi, sem sam-
rýmdist ekki stöðu þeirra og
ábyrgð, auk þess sem fjöldi starfs-
manna á sjúkrahúsum hafði gerst
sekur um refsivert athæfi.
Ef marka má grein á forsíðu
sovéska dagblaðsins „Meditsinska-
ya gazeta", sem fjallar um heil-
brigðismál, er ástandið jafnvel enn
dekkra.
í greininni, sem birtist í mars-
mánuði árið 1984, er fullyrt að
ungum læknum, sem hafa innan
við þriggja ára starfsreynslu, fyrir-
gefist sérhver mistök og skipti þá
engu þótt um sé að ræða „einfaldar
sjúkdómsgreiningar sem sérhver
læknir ætti að ráða við“. Grein þessi
er harkaleg árás á heilbrigðiskerfið
í heild og menntun og viðhorf ungra
lækna. I greininni segir:
„Svo virðist sem ungir læknar
njóti „verndar" fyrstu þijú árin
samkvæmt einhverri óskrifaðri
reglu. (Þessi gagnrýni á hæfni
ungra lækna byggir á þeirri stað-
reynd) að þeir eru ekki fullfærir
um að framkvæma endurlífgunar-
tilraunir . . . og standa oftlega ráð-
þrota frammi fyrir einföldum atrið-
um, sem varða greiningar á bráðum
hjarta- og æðasjúkdómum eða sjúk-
dómum í kviðarholi... Hið al-
menna lækningaleyfi er nú aðeins
formsatriði... Eigum við að vemda
25 ára gamian lækni í þijú ár og
fyrirgefa honum vanrækslu einung-
is vegna þess hve hann er ungur?"
Ótrólegt þekk-
ingarleysi
Á árunum 1982 og 1983 var
gerð könnun á þekkingu 303 bama-
lækna, sem sóttu framhaldsnám-
skeið í Kazakhstan. Niðurstöðumar
vom uggvænlegar. Mikill meirihluti
þeirra var á aldrinum 30—50 ára.
Þeir gegndu ýmist stöðum yfir-
manna á stofnunum og víðar eða
sinntu almennum bamalækningum.
Þeir höfðu stundað lækningar í 5
til 20 ár. Tæpur helmingur þeirra
þekkti nýja meðferð við lungna-
bólgu, sem tekin var upp fimm ámm
fyrr, árið 1978. Aðeins fjórðungur
þátttakenda þekkti sex af „sextán
tilteknum nútíma læknislyfjum sem
mikið em notuð". Fjórðungur þeirra
þekkti aðeins fjögur þessara lyfja.
Tæpur helmingur þekkti færri lyf.
Hrikalegra er þó, að tæpur fimmt-
ungur þátttakenda þekkti ekkert
þessara lyfja. Þriðjungur aðspurðra
kvaðst ekki hafa lesið eina einustu
bók, um læknisfræðileg efni síðustu
tvö árin.
SjúkdómsgTeiningiim
haldið leyndum
í Sovétríkjunum ríkja sérstök
viðhorf til trúnaðarskyldu lækna
gangvart sjúklingum. Sjúklingum
er yfírleitt ekki skýrt frá því, ef
„ÉG VONA að þessi tengsl geti
orðið lyftistöng fyrir ferða-
mannaþjónustu á Suðumesjum,“
sagði Tómas Tómasson forseti
bæjarstjómar Keflavíkur um
nýgerðan vináttusamning Kefla-
víkur og Brighton á Suður-Eng-
landi. „Þau byggjast ekki á
reglulegum vinabæjamótum,
hcldur á ferðamennsku með sjó-
stangveiði sem meginþátt."
Að sögn Tómasar var upphafíð
það, að sjóstangveiðimenn frá
Brighton komu til Keflavíkur sl.
haust fyrir tilstilli Jóhanns Sigurðs-
sonar starfsmanns Flugleiða í Lond-
on og ferðaskrifstofunnar Víkinga-
ferða í Keflavík. Leist þeim mjög
vel á allar aðstæður til iðkunar
íþróttarinnar. Þetta leiddi svo til
undirritunar vináttusamningsins
22. mars sl.
„Við höfum ýmislegt forvitnilegt
að bjóða ferðamönnum, t.d. er
Garðskagi góður til fuglaskoðunar,
sjóstangveiði er mjög vinsæl íþrótt,
bæði af bátum og úr landi, en afli
sjóstangveiðimanna á suðurströnd
Englands hefur farið síminnkandi á
undanfömum árum. Þá er Hitaveita
batahorfur þeirra eru litlar sem
engar. Þannig er krabbameinssjúkl-
ingum, einkum þeim sem eru dauð-
vona, ekki skýrt frá því, hvers eðlis
veikindi þeirra eru og þeim er ekki
sagt frá þeirri meðferð, sem þeir
eiga fyrir höndum. Deildarstjóri við
sjúkrahús eitt í Ryazan skrifaði
eftirfarandi í grein, sem birtist í
tímariti sem gefið er út af heil-
brigðismálaráðuneyti Sovétríkj-
anna:
„Það hefur ýmsa kosti í for með
sér að skýra sjúklingum ekki frá
niðurstöðum sjúkdómsgreininga. Ef
ekki er um hættulegan sjúkdóm að
ræða, eða séu batahorfur góðar
kemur þetta vandamál ekki upp.
Öðru máli gegnir um sjúklinga, sem
þjást af sjúkdómum, sem læknavís-
indin ráða ekki við.“
Breski fræðimaðurinn Michael
Ryan, sem hefur skrifað mikið um
heilbrigðismál í Sovétríkjunum,
segir, að krabbameinssjúklingum
sé skýrt frá því að um æxli eða
óeðlilega frumumyndun sé að ræða,
en læknar noti ekki orðið „krabba-
mein“ vegna „þeirra neikvæðu við-
bragða sem það orð vekur."
I viðtali, sem Ryan átti við for-
Suðumesja forvitnileg — hún er
einstæð að því leyti að þar er 250
stiga heitt vatn notað til þess að
hita upp ferskvatn — auk Bláa lóns-
ins sem er talið heilsulind. Mögu-
leikamir em því ýmsir,“ sagði Tóm-
as.
Að sögn hans eru tvö hótel í
stöðumann þekktrar krabbameins-
stofnunar í Sovétríkjunum, kemur
fram að tilgangurinn með þvi að
halda eðli sjúkdóma leyndum fyrir
sjúklingum sé sá að koma í veg
fyrir ótta og veita huggun, því
„sannleikurinn myndi lama vilja
sjúklinganna."
Svo virðist sem sjúkrahús og
stofnanir neiti oft að taka við sjúkl-
ingum, sem eiga litla von um bata.
Á þennan hátt þurfa læknarnir ekki
að fela eðli veikindanna fyrir hinum
sjúku auk þess sem viðkomandi
stofnun getur sýnt fram á góðan
árangur þar sem fjöldi dauðsfalla
innan veggja hennar verður minni
en ella.
Læknar dregnir
fyrir dóm
Dæmi eru um að skurðaðgerðir
hafi verið framkvæmdir án þess að
samþykki viðkomandi væri fyrir-
liggjandi. Árið 1982 skýrði „Iz-
vestia" frá því, að fjórtán ára gömul
stúlka hefði verið skorin upp án
þess að leitað hefði verið leyfis
foreldra hennar. Þessari frétt var
svarað án þann hátt að ekki þyrfti
að leita samþykkis foreldra eða
forráðamanna, ef ástand sjúklings-
ins væri það alvarlegt að fram-
kvæma þyrfti uppskurð tafarlaust.
Fyrir kemur að mál eru höfðuð
gegn læknum vegna mistaka í
starfi. Samkvæmt tölum frá árinu
1979 var kærum vísað frá í 89%
tilfella að aflokinni frumrannsókn.
í 3,5% tilfella voru hinir ákærðu
sýknaðir fyrir rétti, en 7,3% ákærðu
voru dæmdir sekir. Það að þessar
tölur skyldu gerðar opinberar gefur
til kynna að kærur séu svo algengar
að stjómvöld geti ekki lengur litið
framhjáþeim.
Má vænta viðhorfsbreytingar í
Sovétríkjunum í þeim málum, sem
hér hefur verið tæpt á? Er óhætt
að vekja máls á öðrum atriðum sem
snerta siðfræði læknavísindanna en
hafa ekki verið rædd opinberlega?
Miðað við þann vanda, sem Sovét-
menn eiga við að etja á fjölmörgum
sviðum heilbrigðiskerfisins má
ætla, að þeir daufheyrist ekki al-
gjörlega við nýjum viðhorfum.
Höfundur er prófessor í lýðfræði
(demography), vísindagrein sem
fæst við tölfræðilegar rannsóknir
á mannfélögum, við Georgetown
háskóla i Washington oghefur
ritað mikið um Sovétríkin.
byggingu í Keflavík og gistiheimili
í Njarðvík.
„í vor koma tveir hópar, samtals
um 100 manns, frá Englandi til
sjóstangaveiði. Þá verður ef til rætt
um frekari samskipti á þessum
vettvangi," sagði Tómas Tómasson
að lokum.
Vináttutengsl Keflavíkur og Brighton:
Vonandi lyftistöng fyrir ferða-
mannaþjónustu á Suðurnesjum
— segir Tómas Tómasson forseti bæjarstjórnar Keflavíkur
Tómas Tómasson forseti bæjarstjórnar Keflavíkur (t.v.) afhendir
Robert Cristofoli borgarstjóra Brighton merki Kefiavíkur er vináttu-
samningur milli bæjanna var staðfestur 22. mars sl.