Morgunblaðið - 03.04.1986, Blaðsíða 48

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 3. APRÍL1986
48
Sigríður Eiríksdótt-
ir hjúkrunarkona
um aðild aftur í ICN og lofað að
tala máli þeirra.
Þegar til kom sótti líka hjúkrun-
arfélagið í Taiwan um að komast
í alþjóðasambandið. í Taiwan félag-
inu voru margar þeirra er flúðu
frá meginlandinu og tóku þá með
sér öll félagsskjölin. Þær töldu sig
vera einu rétthafa til aðildar, en
aðeins eitt félag frá hveiju landi
gat fengið aðild að alþjóðasamtök-
unum. I stuttu máli sagt, beið
Sigríður, þrátt fyrir skelegga bar-
áttu, lægri hlut í þeim átökum er
_ urðu um þetta mál. Málinu var
frestað og nokkrum árum síðar
varð Taiwan félagið fullgildur
meðlimur en það þyrfti lagabreyt-
ingar ef kínverska hjúkrunarfélagið
í Peking ætti líka að fá aðild.
Margir harma að svona skyldi fara
og hafa á ýmsan hátt reynt að
bæta samskiptin.
Annað og verra áfall fyrir kín-
verska hjúkrunarfélagið varð svo
menningarbyltingin. Af eigin kynn-
um veit ég hversu yfírþyrmandi
viðreisnarstarf bíður hinnar tiltölu-
legu fámennu hjúkrunarstéttar,
sem vantar næstum allt nema vilja,
hugsjónir og kærleika.
Þegar Sigríðar er minnst get ég
ekki stillt mig um að nefna það,
sem svo lengi hefur iegið mér á
hjarta, en það er að fá hjúkrunar-
fræðinga til að safíia og gefa kín-
verska hjúkrunarfélaginu nýjar eða
notaðar kennslubækur í hjúkrunar-
fræði á ensku eða styðja það á
annan hátt. Meðan Sigríður var
formaður var þó nokkrum sinnum
safnað fé og fatnaði til aðstoðar
starfssystrum í nágrannalöndum.
Þá var alltaf vel brugðist við svo
aðummunaði.
Prófessor Finnbogi Rútur Þor-
valdsson, eiginmaður Sigríðar,
reyndist okkur samstarfskonum
hennar traustur vinur, sem við ætíð
minnumst með hlýhug.
Þótt hjúkrunarmálefni hafí verið
fyrirferðarmikii á heimili þeirra
hjóna, fór því víðsfjarri að áhrifín
væru nokkuð þrúgandi, því Qöl-
skyldan öll átti svo mörg og fjöl-
breytileg áhugamál. Sjálf hafði
Sigríður mikla ánægju af blóma-
rækt og allri garðvinnu, hannyrð-
um, las um allt milli himins og
jarðar, fór mikið á tónleika og í
leikhús og átti góða og trygga vini.
Það ríkti gleði á heimili þeirra hjóna
vorið 1952 og fram eftir sumri. Það
var líka full ástæða til þess. Yngra
bam þeirra hjóna, Þorvaldur, varð
stúdent þá um vorið, Vigdís var
komin heim frá námi sínu í Frakk-
landi og fulltrúafundur SSN sem
haldinn var 27. júní til 5. júlí þ.á.
í Reykjavík hafði heppnast mjög vel.
En þá kom sorgin inn á heimilið
er fjölskyldan missti drenginn sinn
hugljúfa og glæsilega. Sigríður varð
aldrei söm eftir það. Hún gat að
vísu tekið þátt í gleði annarra, en
alla tíð síðan yfírskyggði harmur
allar aðrar tilfinningar. Þó vissi ég
að þeim hjónum fannst þau hafa
þegið miklar lífsgjafír og var sú hin
besta að eiga dótturina, en bæði
töldu að gott hjartalag væri hennar
allra mesti kostur.
Það var okkur vinum Sigríðar
ávinningur að fá að eiga samleið
með henni. Páll postuli talar um
dauðann sem ávinning. Með hvort
tveggja í huga samhryggist ég
Vigdísi og Ástríði dóttur hennar,
vegna aðskilnaðaríns. Um leið
samgleðst ég þeim við Ieiðarlok með
lokaorðin í sálmi JJ. Smára í huga,
„Fagna þú, sál mín, dauðans kyrra
kveldi kemur upp fegri sól, er þessi
er hnigin."
María Pétursdóttir
í önnum hversdagsleikans er
tíminn svo ótrúlega fljótur að líða
og þegar litið er til baka skynjar
maður löngu liðna atburði eins og
þeir hefðu gerst í gær. Þannig varð
mér innanbijósts þegar ég frétti af
andláti frú Sigríðar Eiríksdóttur.
Þrátt fyrir að rúm þrettán ár séu
liðin frá því við hittumst fyrst fínnst
mér svo ótrúlega stutt síðan.
Ég var svo lánsöm að fá að njóta
samvista við Sigríði um nokkura
ára skeið þegar ég bjó ásamt eigin-
manni og ungum syni í húsi Sigríðar
að Aragötu 2 hér í borg. Ég hafði
þá nýlega ráðið mig til starfa hjá
Vigdísi dóttur hennar sem ráðskona
og dagmanna Ástríðar dóttur henn-
ar. Það fór því ekki hjá því að við
Sigríður kynntumst og þau kynni
áttu eftir að hafa mikil áhrif á líf
mitt. Hún vakti hjá mér sjálfstraust
og víðsýni og miðlaði mér af reynslu
sinni og þekkingu á hinum ýmsu
sviðum mannlífsins. Sigríður var
einstaklega greind kona og víðlesin
og oft eyddum við löngum stundum
við spjall um hin margvíslegu mál-
eftii og var hún þá jafnan óspör á
skoðanir sínar. Þar bar hæst andúð
hennar á stríðsrekstri og hemaðar-
brölti og einlægur áhugi á friði, sátt
og samlyndi manna og þjóða í milli.
Ég minnist þess að einhveiju sinni
rak hún augun í leikfangabyssu sem
sonur minn handlék. Með rökfestu
en þó nærgætni skýrði hún fyrir
mér hvaða áhrif slík leikföng gætu
haft á bömin okkar og eftir það
hef ég sniðgengið stríðsleikföng.
Sigríður var ótrúlega framsýn kona
sem lýsti sér e.t.v. best þegar hún
umgekkst lítil böm. Auk þess að
vera mjög bamgóð lagði hún sig
fram við að kenna þeim góða siði
og var iðin við að leiðrétta þau og
kenna þeim þannig rétt málfar. Hún
gerði sér far um að kynnast ungu
ókunnu konunni í kjallaranum og
sýndi áhuga á því sem þar gerðist
og hafði einstakt lag á að láta fólki
líða vel í kringum sig. Hún varð
okkur því meira en húsráðandi —
hún var jafnframt sannur vinur og
félagi. Þrátt fyrir að sextíu ár hafi
skilið okkur að fann ég aldrei fyrir
kynslóðabilinu margumrædda. Sig-
ríður hafði kímnigáfu sem fáum er
gefín og sá jafnan björtu hliðar
tilverunnar. Hún var hnyttin í til-
svömm og það var oft hreinasta
unun að heyra hana segja frá og
þá var jafnan hlegið dátt í hlýlega
eldhúsinu á Aragötunni. Þannig
minnist ég Sigríðar — greind, virðu-
leg, glaðleg og um fram allt hlý
og yndisleg manneskja. Nú þegar
við kveðjum hana hinstu kveðjunni
fínn ég hversu mikil áhrif hún hafði
á mig og hvað ég á henni mikið
að þakka. Hún hvatti mig til dáða
þegar ég þurfti mest á því að halda
og fjölmörg heilræði sem hún gaf
mér hafa nýst mér vel í gegnum
árin. Það hljóta að teljast forréttindi
að fá að kynnast slíkri merkiskonu
— þau forréttindi verða seint full-
þökkuð. Ég kveð frú Sigríði Eiríks-
dóttur með virðingu og þökk. Bless-
uð sé minning hennar.
Ragnheiður Davíðsdóttir
Smátt skal stækka verk af vilja hreinum.
Vexti ná þó gróður leynist fyrst,
fræin veiku verða tré með greinum.
Vökvuð árdögg himinsólu kysst.
Ljóssins himinn hlýjum unaðstárum
hjúkrar fræi því er sáum vér.
Fagur viður ftjóvgast nær með árum,
fnðarskugga á grafír vorar ber.
(Steingrímur Thorsteinsson)
Þann 23. mars, á pálmasunnu-
dag, lést frú Sigríður Eiríksdóttir,
hjúkrunarkona og fyrrverandi for-
maður Hjúkrunarfélag íslands, á
92. aldursári. Með Sigríði er geng-
inn einn ötulasti brautryðjandi í ís-
lenskum hjúkrunarmálum og merk-
isberi norrænnar samvinnu.
Brautryðjandi er með sínum
langa og merka starfsferli hafði
víðtæk áhrif á þróun heilbrigðis-
mála í landinu ásamt málefnum
hjúkrunarstéttarinnar.
Saga íslenskrar hjúkrunarstéttar
er ung, nær einungis aftur til alda-
móta. Svo virðist sem sagnariturum
fyrri tíma hafí þótt lítt frásagnar-
vert að rita um hjúkrunar- og líkn-
armál. Vopnabrak, sverðaglamur
og ættardeilur einkenna sagnaritun
til foma. Þar koma þó fram frá-
sagnir af konum er bundu um sár
særðra mann og kunnu fyrir sér í
lækningum. Frægust er e.t.v. frá-
sögnin af bardaganum á Hrísateigi
í Víga-Glúmssögu er Halldóra kona
Glúms biður konur þær er hún hafði
kvatt með sér til bardagasvæðisins
að sinna jafnt vinum sem óvinum.
„Ok skulum vér binda sár
þeirramann,erlífvænir
eru, ór hvárra liði sem eru.“
Hér ræður mannkærleikur gjörð-
um og sú hugsjón að allir hafí sama
rétt á umönnun. Sama hugsjón
endurspeglast í siðareglum nútíma
hjúkrunarstéttar.
Hörmungar þær sem dundu yfír
þjóðina á 14. öld drógu úr henni
mátt. Náttúruhamfarir sem höfðu
í för með sér fjárfelli, hungursneyð
og mannskæðar drepsóttir lömuðu
menningarlíf og alla þjóðfélags-
hætti. Almenn velmegun fyrir-
fannst ekki og sjálfstæðu andlegu
lífí fór hnignandi. Við pláguna
miklu, „svarta dauða", árið 1402
keyrði þó um þverbak. Þá er talið
að Kvæða-Anna hafí hjúkrað mörg-
um. Hennar er getið í Vísnakveri
Fomólfs og segir hún svo frá á
árunum 1402—1403.
„Þegar að plágan yfir óð
og alt var að hrynja og deyja,
einaffámjeguppistóð
ótæpt saung jeg helgiljóð
eg huggaða marga og hjúkaða májegsegja."
Sagnamyndin hjúka kemur þama
fyrst fram og hefur Kvæða-Anna
stundum verið talin fyrsta íslenska
hjúkrunarkonan.
Árið 1915 var merkisár. 19. júní
það ár öðluðust íslenskar konur
kosningarétt og kjörgengi til jafns
við karla. Kosningaréttur þeirra var
þó skertur því einungis konur sem
vora fjöratíu ara og eldri nutu hans.
Alturstakmarkið átti síðan að
lækka um eitt ár frá gildistökunni
uns fullum jöfnuði að því leyti var
náð. Þetta skerðingarákvæði var
síðan fellt niður árið 1920 með
nýrri stjómarskrá. Þingsetningar-
daginn, 7. júlí sama ár, efndu konur
til hátíðahalda og kunngjörðu að
réttarbótarinnar yrði minnst með
fjársöfnun til byggingar Landspít-
ala. Merkiskonan Ingibjörg H.
Bjamason lýsti þessu yfír fyrir hönd
kvennanna. Hún var ein af stofn-
endum lestrarfélags kvenna í
Reykjavík en það var stofnað 20.
júlí 1911. í húsakynnum þess var
Minning:
Jóel Sigvrðsson
Fæddur 21. júní 1904
Dáinn 27. mars 1986
Kempan okkar hesthúsfélaga er
fallin — er allur — og verður jarð-
sunginn í dag, fímmtudag 3. apríl
kl. 10.30 frá Fossvogskapellu. Með
'*r nokkram orðum langar mig að
minnast þessa ágæta félaga, sem
var okur að mörgu fyrirmynd og
hvati.
Jóel var fæddur að Hraunbóli í
Hörgslandshrepp á Síðu, en fluttist
8 ára að aldri að Hvoli í Fljóts-
hverfí, ásamt foreldram sínum, sem
síðan hefur haldist í ættinni. For-
eldrar hans vora Guðlaug Jónsdóttir
og Sigurður Jónsson bóndi og ævi-
stritari að Hvoli. Þau hjón áttu átta
böm, sjö hafa lifað þar til nú.
Framan af áram starfaði Jóel á
búi foreldra ásamt systkinum, en
þurfti snemma að leita búdrýginda,
sem títt var þá um á vetrum, og
leitaði þá fanga víða við Suður-
landið, þ. á m. Homafjörð, Vest-
mannaeyjar og Suðumes. í einni
slíkri ferð, nánar í Sandgerði,
kynntist hann konuefni sínu, sem án
vafa var hans mesti happafengur
og lífslán, en konnn ' — Tónfra
Jóhannsdóttir fædd að Skógum á
Þelamörk í Eyjafírði, en ólst Iengst
af upp hjá foreldram á Þönglabakka
í Fjörðum eða til 26 ára aldurs, er
hún hleypti heimdraganum og réð
sig til vistar í Sandgerði. Án hiks,
sem var skapgerðareinkenni Jóels,
giftust þau haustið 1930 og bjuggu
sín hveitibrauðsár að Hvoli eða til
1934, er þau fluttust til Reykjavík-
ur. Hóf Jóel þá strax starf hjá Slát-
urfélagi Suðurlands við almenn
störf, en var fljótlega falin stjóm
niðursuðudeildar SS, sem hann
gegndi um nær 40 ára skeið. Á
sama stað starfaði Jónína einnig í
30 ár og eiga þau því saman þar
allmikið innlegg. Jóel var slátur-
hússtjóri hjá SS á Hellu mörg haust
og varla er á neinn hallað þótt
fullyrt sé, að meiri verkstjóra hafí
SS ekki haft á að skipa, stjómsamur
og óvæginn og hlífði sízt sér sjálf-
um, enda harðgerður maður.
Ymis hugðarefni átti Jóel. Hann
fékkst við stangaveiði framan af
áram, var veiðinn vel og lenti oft í
mannraunum við vötnin eystra.
Garðrækt stundaði hann mest allt
sitt líf í hjáverkum og hafði mikið
vndi af. enda fundið að fátt er
sælla sálu, en tengsl við móður jörð.
Jóel og Jónína eignuðust fjögur
böm: Jóhann og Leif búsetta í
Reykjavík, Lilju búsetta á Siglufirði
og Hafdísi búsetta í New York
fylki. Kynni mín af Jóel hófust árið
1970, þegar góður þáverandi vinnu-
félagi hans, Hilmar Bendtsen, hafði
tælt hann út í hestamennsku, sem
hann var nokkuð tregur til og var
honum framandi, enda ekki vanist
þeirri dýrat.pounr! 5 Hvoli. Ahætt
mun þó að fullyrða, að síðasta ára-
tuginn sem Jóel lífði, hafði hann
ómælda ánægju af hestunum. I fé-
lagi við Hilmar og Gunnar Steins-
son, byggðum við okkur síðan hest-
hús árið 1972, riðum mikið út og
áttum saman ótaldar ánægjustund-
ir. Margar minningar eigum við
félagamir frá „Brekkukotinu" hans
við Kjóavelli, þar sem hann hafði
sinn kofa með garðhomi. Jóel kunni
frá mörgu að segja, mjög vel minn-
ugur á gamla tíð og ljóðelskur.
Hann var óumdeildur höfðingi
okkar hesthúsfélaga. Nokkrar lang-
ferðir fóram við á sumram og verð-
ur mér sú minnisstæðust, þegar við
riðum austur að Hvoli, æskustöðv-
um Jóels. Það var löng leið og býsna
erfið. Einn áfanginn var frá Fljóts-
hlíð til Ljótastaða í Skaftártungum,
en á þeirri leið lentum við í villu
og voram 19 klst. á ferðinni. Það
man ég, og undraði okkur yngri
menn mikið, að Jóel virtist í áninga-
stað, sem ný stiginn úr fleti, hress
og kátur, á leið í sveitina sína að
vísu, en samt sjötugur. Alltaf sama
harkan og ósérhlífnin. Undanfarin
þijú ár hefur Jóel átt erfiða legu á
Borgarspítalanum, sem nú er lokið.
Tóm er nú eftir, er höfðinginn okkar
er fallinn, enda langferðum okkar
félaganna fækkað. Við hjónin minn-
umst góðs ferðafélaga,sem seint
mun gleymast okkur.
Blessun fylgi honum.
Haraldur Lvðsson
Félag íslenskra hjúkranarkvenna
stofnað í nóvember 1919.
Það var mikill hugur í konum
árið 1915 hvað heilbrigðismál varð-
aði. Fimmtán ár liðu þar til Land-
spítalinn tók til starfa árið 1930
og markaði þáttaskil hvað snerti
aðbúnað sjúkra jafnframt því að
vera kennsluspítali lækna og hjúkr-
unarkvenna.
Öðram merkum áfanga í heil-
brigðismálum var einnig náð árið
1915 en það var stofnun Hjúkranar-
félagsins Líknar. Frú Christophine
Bjarnhéðinsson, fyrrverandi for-
stöðukona Holdsveikraspítalans í
Laugamesi, var þar í fararbroddi
ásamt fleiri konum. Meginmarkmið
félagsins var að annast hjúkran í
heimahúsum og síðar að leggja
grandvöll að víðtæku heilsuvemd-
arstarfí.
Ársskýrslur Líknar geyma mik-
inn fróðleik um heilbrigðisástand
Reykvíkinga þau ár sem félagið
starfaði. Þær bera þess líka vitni
hvemig skipulagt forvamarstarf
skilar sér. I fyrirlestri sem Jón
Sigurðsson, þáverandi borgarlækn-
ir, flutti á norrænu hjúkranar-
kvennamóti í Reykjavík árið 1960
segir: Störf að heilbrigðismálum,
löggjöf, stofnun sjúkrahúsa og
aðrar opinberar ráðstafanir og
dagleg störf lækna og hjúkrunar-
kvenna til vamar sjúkdómum búa
e.t.v. ekki yfir dramatískum spenn-
ingi og skjótum sigram. En sé
skyggnst um af sjónarhóli og heild-
arsýn fengin yfír árangur alls þessa
reynast heilsuvemdarstörfin og
hinir seinunnu sigrar þeirra engan
veginn sneydd dramatískum áhrif-
um.
Frú Sigríður Eiríksdóttir hóf
störf hjá Líkn árið 1922 sem bæjar-
hjúkranarkona. Hún var kosin for-
maður Líknar árið 1931 og gegndi
því starfi til ársins 1956 eða þar
til starfsferli félagsins lauk með
tilkomu Heilsuvemdarstöðvar
Reykjavíkur.
I samantekt frú Sigríðar um
starfsemi Líknar þau 41 ár sem
félagið starfaði, kemur fram að
strax árið 1919 gekkst félagið fyrir
stofnun berklavamarstöðvar og var
það fyrsti vísir að skipulögðum
berklavömum meðal almennings
hérlendis. Ungbamavemd og
mæðravemd bættust síðar við. Frá
stofnun Líknar höfðu hjúkranar-
konur þess farið í 277.098 vitjanir
til sjúklinga en hver sjúkravitjun
tók í það minnsta klukkustund.
Tugþúsunda heimilisvitjana vora
famar á vegum berklavamarstöðv-
ar og ungbamavemdar. Formenn
félagsins skipulögðu þessa þjónustu
sem var með öllu ókeypis utan
einstakra sjúkravitjana til fólks sem
óskaði þess sjálft að greiða þóknun
fyrir. Það var því í mörg hom að
líta og erilsamt formannsstarfið.
Starfsemi Líknar og saga Hjúkr-
unarfélags íslands er samofin ævi-
ferli frú Sigríðar Eiríksdóttur, þessa
merka brautryðjanda er ásamt
öðram forystukonum vörðuðu þá
braut er við hjúkranarfræðingar
nútíðarinnar fetum.
Eins og áður er getið var Félag
íslenskra hjúkranarkvenna stofnað
í nóvember 1919. Stórhuga konur
stóðu að stofnun þess. Á stofn-
fundinum kom fram að búið var
að skrifa bréf til danska félagsins
og segja frá fyrirhugaðri stofnun
íslenska félagsins. Og ekki stóð á
svari, Danska hjúkranarfélagið lof-
aði að styrkja íslenska nemendur
til frekara náms með því að þeir
gerðust félagar í hinu danska. Slíkt
þótti stórhuga konum hin mesta
fírra og felldu með öllum greiddum
atkvæðum tillögu þess efnis að fé-
lagið yrði deild innan danska félags-
ins.
Þáttaskil urðu í sögu félagsins
þegar frú Sigríður Eiríksdóttir tók
við formannsstarfi árið 1924 fyrst
íslenskra hjúkrunarkvenna. Undir
styrkri stjóm frú Sigríðar efldist
félagið og varð leiðandi afl í hjúkr-
unarmálum í landinu. Af mörgu var
að taka því akurinn var lítið plægð-
ur. Menntunarmál, aðbúnaður, lqör,
hverskyns fag- og félagsleg mál:
efni, verkefnin vora óþijótandi. Í
þijátíu og sex ár stóð frú Sigríður
í fararbroddi, en hún lét af störfum
sem formaðu*- áríð 1 ^60. Einbeitt,