Morgunblaðið - 03.04.1986, Blaðsíða 58

i'
minnt sig meira á kvenhetjur fom-
bókmenntanna en hún Ásta.
Og hún var fom í lund.
Þegar bæjaryfirvöld og aðrir
valdaaðiljar á ísafirði hugðust láta
Ástu yfirgefa gömlu ástfólgnu
heimkynnin í Hafnarstræti 11, svo
að þeir gætu klófest lóðina fyrir
eitthvert óráðsíustórhýsið, varð
þeim ekki kápan úr því klæðinu,
og er saga að segja frá því, sem
óþarft er að láta á þrykk ganga.
Það var eins og á skapadægri. En
það sannaði kynngikraft hennar og
festu og bardagagleði — að fomum
sið.
1975 var farið vestur á §örðu í
ævintrýra- og lífsgleðileit og dvalizt
lengst af inni í Laugardal við Djúp
að Laugarbóli — og þar var andað
að sér andrúmslofti úr Fóstbræðra-
sögu. Og eftir að hafa lifað þar og
hrærzt að hausti og fram á vetur
í misjöfnum veðmm og við góðan
eða illan leik á víxl, þá var betra
að skilja svo margt, sem vex fyrir
vestan.
Næsti bær við Laugaból er Blá-
mýrar, sem kemur við sögu í Fóst-
bræðrasögu, en þar var garpurinn
Þorgeir Hávarsson, fóstbróðir Þor-
móðs Kolbrúnarskáld á Laugabóli
— og það virðist engin tilviljun, að
Ásta var af Blámýragrein Amar-
dalsættar (sem sumir vesfirzkir
kalla tjóma uppskerunnar ellegar
„cream of the crop"). Ásta hefur
verið mótuð af hinum foma anda
hetjuslóðanna í Laugardal, því að
hún ólst upp í Bolungarvík (fædd
í Hnífsdal) hjá ömmu sinni Helgu
Bjamardóttur sem ættuð var frá
Hagakoti í Ögursveit og er því ná-
skyld Öguvríkurbræðununum Her-
mannssonum. Og svo að vitnað sé
í þessar línur úr hinni fomu sögu,
sem draga hvað skýrast upp mynd
af skapgerð Ástu: „En þó var eigi
undarligt, því at inn hæsti höfuð-
smiðr hafði skapat ok gefit í bijóst
Þorgeiri svá ömggt hjarta ok hart,
at hann hræddist ekki, ok hann var
svá ömggr í öllum mannraunum
sem it óarga dýr. Ok af því at allir
góðir hlUtir em af guði gervir, þá
er ömggleikr af guði gerr ok gefinn
í bijóst hvötum drengjum ok þar
með sjálfræði at hafa til þess, er
þeir vilja, góðs eða ills ...“ Og þar
fram eftirgötunum.
Þessi lífstónn í hetjusögunni
einkenndi æviferil Ástu — og er það
ekki of mikið sagt.
Þetta haust, 1975, hófust fyrsti
kynni greinarhöfundar af Ástu.
Hann bauð henni á málverkasýn-
ingu í gömlu herbúðir Hannibals,
„vinar várs óvinarins" í kjallara
Alþýðuhússins. Þar mætti hún og
var elskuleg og fræðandi (hún var
hafsjór af fróðleik). Einhvem veg-
inn fannst manni myndimar og
sýningin stækka eftir komu hennar.
Sonum hennar hafði undirskráður
kynnzt nokkmm og haft góða
98ei JÍfllA .8 fllJOAQUTMMIfl ,(HaAJaííUOflOM
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 3. APRÍL1986
reynslu af — þeir hafa allir erft
víkingslundina frá foreldmnum.
Amgrímur heitinn (d. 1964) þótti
athyglisverður bardagamaður í póli-
tík, en á leið vestur á flörðu yfir í
Vigur við ísafarðardjúp viidi það
mér til happs að lenda í sömu káetu
og hann — í talsverðum sjógangi —
og fjári var hann fræðandi og
skemmtilegur.
Aftur og aftur var farið vestun
’78, ’80, '81, ’82 og ’83 - og alltaf
urðu kynnin af Ástu á vissan hátt
nánari — og alltaf var það eitt af
fyrstu verkum manns, þegar vestur
kom, að heilsa upp á „drottninguna
í blómabúðinni" í Hafnarstræti 11,
og alltaf var hafður sami háttur á
af hennar hendi: „Farðu til hans
Jónasar og fáðu þér það, sem þú
vilt..." Og ekki þýddi að bregða
við mótbámm. Þetta var fast ritúal
eins og við hirð herkonungs. Búð
Jónasar Magnússonar er í sama
húsi og Blómabúðin — svo sem eins
og eitt og hálft skref frá og þar
mæta upp á d_ag hvem örlagakar-
akteramir á ísafirði, sæúlfar og
ofurmenni og garpar og ræða afla-
bröð ... vín og stundum kvenfólk,
ef svo ber undir. Þar var oft meira
flörið, sérstaklega þegar sumir
fengu sér pilsner „dagen derpá“ —
já, sú var tíðin ...
Það kom oftar en einu sinni
fyrir, að hún bauð upp á loft til sín
— í það allra helgasta — en hún
bauð altaf inn í kamesið innaf bút-
íkinni — og alls staðar vom myndir
af bömum og barnabömum, vinum
og velunnumm og gamlar myndir
af Vestfjörðum — og þar ríkti sálar-
friður eins og eftir marga hressilega
bardaga „harða barðaga" eins og
Laxness segist eitt sinn hafa heyrt
einhvem Vestfirðing kalla harða
ormstu.
Eiuns og fyrr segir ólst Ásta upp
hjá ömmu sinni Helgu, sem var
ættgöfug kona og dulræn, en hún
og Hermann sýslumaður á Velli í
Rangárvallasýslu, sá sæmdarmað-
ur, vom systkinaböm. Foreldrar
Ástu vom Ríkey Jónsdóttir af
Hjaltalínsætt og Reykhólamönnum
yngri og Eggert Lámsson
Fjeldsted. í karllegg var sú látna
komin beint af Jóni indíafara.
Ásta gekk í það allra helgasta á
jóladag 1922, en brúðgumi hennar,
Amgrímur, var þá kaupmaður og
póstafgreiðslumaður í Bolungarvík.
Áttu þau Ásta og Amgrímur heima
í Bolungarvík til 1930 (en bjuggu
hluta af þeim tíma í Skálavík, sem
Ástu var tíðrætt um). Auk verzlun-
arstarfa annaðist Amgrímur mörg
opinber störf. Heimilið var fjöl-
mennt frá byijun — að jafnaði
11—18 manns fastir heimilismenn.
1930 fluttu þau Ásta og Am-
grímur að Mýmm í Dýrafirði og
bjuggu þar fimm ár með glæsibrag
og batnandi bú, enda þótt þetta
tímabil væri almennt kallað kreppu-
ár og hafi orðið mörgum bændum
þungt í skauti. Hvfldi búskapur að
meira eða minna leyti á Ástu.
Maður hennar var að heiman oft-
lega og jafnvel langtímum saman
til að starfa að ýmsum félagsmál-
um. 1935 fluttu Ásta og Amgrímur
til ísafjarðar og keyptu efri hluta
húseignarinnar að Hafnarstræti 11.
Þar var heimili hennar æ síðan og
þar gaf hún upp öndina með sinni
persónulegu fomu reisn, þar sem
hún sat við eldhúshomið yfir vest-
firzku soðningunni sinni. Hún hafði
fótavist fram á allra síðustu stund.
Ekki má hjá líða að geta þess,
að þau hjón keyptu á sínum tíma
túnlóðir að Grænagarði, Stakkanesi
og Þómtúni við Isaíjörð og ráku
þar búskap af myndarskap, á
meðan bömin vom enn í foreldra-
húsum.
Húsmóðurstörf og búsýsla vom
aðalstörf Ástu Eggertsdóttur
Fjeldsted — og hún sló aldrei slöku
við í þeim efnum, en auk þess sinnti
hún ýmsum störfum í félagasam-
tökum ísfírzkra kvenna — og
munaði þar mikið um hana, að því
að sagt er, og hvergi legið á liði
sínu. Hún var fulltrúi Slysavamar-
félagsins á ísafirði á þingum í
Reykjavík. Hún vann ötullega að
leiklistarmálum, hún stundaði list-
rænan upplestur, svo að þar átti
hú sér fáa líka.
Og ekki má gleyma allri ræktinni
hennar ræktun blóma og tijágróð-
ure, í Stakkanesi og ekki sízt í
Gvendareyjum á Breiðafírði, sem
hún hafði keypt um 1950 og var
hennar ástfóstur. 1957 hafði hún
um sumarið af hjartagæzku lánað
fyrrgreindri einkavinkonu ísfirzkri
og undirekráðum Gvendareyjamar
til dvalar og hugljómunar og ævin-
týramennsku — og það út af fyrir
sig er efni til frásagnar. Galdra-
Loptur ólst upp í Gvendareyjum
hjá Þormóði galdramanni og lærði
þar sinn svarta galdur — og þetta
er ein magnaðasta eyjan á öllum
Breiðafírði. Og þar var ient í mesta
lífsháska ævinnar á lekum pramma
í lífróðri úr Brokey í breiðfírzkri
röst og gegndarlaust beðnar Máríu-
bænir allan tímann, á meðan sú
ísfirzka beið á bakkanum í Gvenda-
reyjum að fomum sið og fylgdist
með því, sem verða vildi. Allt slíkt
gefur sterku lifandi lífí gildi, Ásta
sáluga, Gvendareyjar, lífróður lífs-
ins og minning um galdur, sem
sumar pereónur búa yfír eins og sú
látna heiðurekona og víkingur að
vestan.
Trén stækka jafnt og þétt í
Gvendareyjum eins og annar líf-
gróður hennar Ástu, sem hún vann
að og hlúði með bömum og bama-
bömum, þessi harðgera kona með
„svá öraggt hjarta ok hart, at hún
hræddist ekki“.
Að Hæðardragi,
Stgr
Minning:
Jón Konráðsson
Fæddur 29. júli 1893
Dáinn 19. mars 1986
Mig langar með nokkrum orðum
að minnast vinar míns, Jóns Kon-
ráðssonar.
Jón var að mörgu leyti merkileg-
ur maður. Hann var lágur vexti og
gekk við tvo stafí vegna fötlunar í
mjöðmum, sem hann átti við að
stríða frá bamæsku. Þetta lét Jón
ekki aftra sér frá daglegum störfum
og áhugamálum sínum.
Jón var einsetumaður alla tíð.
Langan hluta ævinnar starfaði Jón
við kennslu í Villingaholtshrepp,
enda kennarí að mennt. Þar starfaði
hann einnig mikið að félagsmálum,
stofnaði m.a. ungmennafélagið
Vöku.
Eftir að hann fluttist til Selfoss
árið 1944, hóf hann störf hjá KÁ,
en jafnframt því kenndi hann heima
hjá sér að Smáratúni 1.
Eftir að Jón iét af störfum vegna
aldure, fór hann að hafa meiri tíma
fyrir aðaláhugamál sitt, en það var
sauðkindin og allt sem viðkom
henni. Um þetta leyti fór hann að
huga að stofnun „Sauðfjárvemdar-
innar", sem hann og gerði skömmu
seinna ásamt nokkram vinum sín-
um. Margir muna eflaust eftir til-
kynningunum í útvarpinu frá Sauð-
fjárvemdinni varðandi aðbúnað og
umhirðu sauðkindarinnar. Milli
Jóns og starfsfólks auglýsingadeild-
ar ríkisútvarpsins tókst góð sam-
vinna sem hann kunni vel að meta
og var þakklátur fyrir.
Jón þekkti fjölmarga bændur
víðsvegar í Ámessýslu, sem gerðu
honum þann greiða að fóðra eina
og eina kind fyrir hann. Oft litu
þeir svo við hjá Jóni þegar þeir
voru á ferðinni og þá var nú kátt
í höllinni, því það má segja að Jón
gleymdi bæði stað og stund, því
slíkur var áhuginn að frétta sem
mest úr sveitinni.
Ófáir vora þeir Selfyssingar sem
litu inn til Jóns, annaðhvort til þess
að spjalla um heima og geima eða
rétta honum hjálparhönd. Þetta
veitti honum miida ánægju og ör-
yggi, og varð til þess að hann gat
verið lengur heima hjá sér en ella
hefði orðið. En það kom að því að
kjarkurinn minnkaði og hann
treysti sér ekki lengur til að vera
einn.
Þá fékk hann um stund inni í
Sjúkrahúsi Suðurlands vegna þess
að ekkert öldrunarheimili var til á
Selfossi á þessum tíma, því miður.
Vegna þrengsla í sjúkrahúsinu var
hann síðan sendur til dvalar á
Kumbaravogi í Stokkseyrarhreppi
og var hann þar um nokkurt skeið.
Á Stokkseyri kunni Jón illa við sig,
einfaldlega vegna þess að þar tapaði
hann svo til öllu sambandi við það
fólk sem heimsótti hann á Selfossi.
En um þetta leyti var sett á stofn
dvalarheimili fyrir aldrað fólk á
Selfossi, sem hlaut nafnið Ljós-
heimar, og var Jón svo lánsamur
að fá þar inni. Þvflík breyting á
einum manni. Það var eins og hann
hefði fengið þann stóra í happ-
drættinu, svo glaður varð hann yfír
vistaskiptunum.
Mig langar til að þakka því fólki
sem dreif í að koma þessu heimili
á fót, því þörfín var mikil. Séretakar
þakkir færi ég svo starfsfólki Ljós-
heima fyrir góða umönnun og hlýtt
viðmót í garð Jóns.
Að leiðarlokum leita margar góð-
ar minningar á hugann um góðan
félaga og vin. Hafi hann þökk fyrir
allt.
Björgvin Þ. Valdimarsson
Birting afmæl-
is- ogminning-
argreina,
Morgunblaðið tekur af-
mælis- og minningargreinar
til birtingar endurgjaldslaust.
Tekið er við greinum á rit-
stjórn blaðsins á 2. hæð i
Aðalstræti 6, Reykjavík og á
skrifstofu blaðsins í Hafnar-
stræti 85, Akureyri.
Geir Guðmunds-
son frá Lundum
Útför Geire Guðmundssonar frá
Lundum fór fram þriðjudaginn 1.
apríl sl. en hann lést 21. mars sl.
og hafði daginn áður náð áttugasta
og öðra aldureári.
Geir var sonur hjónanna Guð-
mundar Ólafssonar bónda að Lund-
um í Stafholtstungum í Borgarfirði
og konu hans Guðlaugar Jónsdótt-
ur. Þau vora mikilsvirt af öllum
þeim er til þekktu fyrir reisn og
myndarekap. Á hvítasunnu árið
1933 kvæntist Geir Þórdísi Ólafs-
dóttur frá Sámsstöðum, mikilhæfri
ágætiskonu. Geir hóf búskap að
Lundum 1930 og bjó í tæp þijátíu
ár eða til áreins 1959. Gestrisni og
rausn ríkti á heimili þeirra Þórdísar.
Kjördóttir þeirra er Ólöf, sem gift
er Þorvaldi Jósefssyni og búa þau
í Sveinatungu í Norðurárdal og
einnig ólu þau Geir og Þórdís upp
Ólaf Þ. Kristjánsson, skipasmið,
sem kvæntur er Erlu Ingólfsdóttur.
Þórdís Ólafsdóttir lést 15. febrúar
1980 og var það Geir mikið áfall.
Fundum okkar Geire bar fyret
saman fyrir réttum ijórðungi aldar,
steinsnar austan Snorrabúðar á
Þingvöllum á vorbjörtu sumarkvöldi
og hefur sú umræða, er þar var
vakin, eflst og þróast með þeim
tilbrigðum og skarpleika, er vaka
og andríki hefur megnað hveiju
sinni og guðaveigar lífgað sálaryl.
í þann mund höfðu þau heiðure-
hjónin Þórdís Ólafsdóttir og Geir
Guðmundsson brugðið góðu búi
sínu á foðurleifð Geire að Lundum
í Stafholtstungum og flutt heimili
sitt suður til höfuðstaðarins, þar
sem Geir hafði ráðist sem starfs-
maður Landsbanka íslands. Geir
varð þannig síðasti bóndinn af
hinum sterka frændgarði, svo-
nefndrar Lundaættar, er bjó að
ættaróðalinu Lundum, en þar höfðu
þá höfðingjar miklir, mann fram
af manni af þeirri ætt, setið í yfír
tvær aldir allt frá dögum forföður
Geirs, Ólafs himnasmiðs, er lést
1789, _þá sonur hans Þorbjörn ríki,
þá Ólafur og síðan Ólafur
dannebrogsmaður, afí Geire.
Lundaættin er ein fjölmennasta og
kunnasta ætt í héraðum Borgar-
Qarðar og þar kominn ættbogi
mikill er víða kemur við sögu og
má þar til að mynda nefna, að
föðursystir Geire var hin merka
kona, Ragnhildur í Engey, sem er
formóðir Engeyjarættar hinnar
yngri. Frændi Geirs, Pétur heitinn
Benediktsson hafði skráð niðjatal
Lundaættar, en það er óprentað.
Lögvfsi samfara fésæld hefíir fylgt
ættinni frekar en störf kierka eða
geistlegar athafnir nema þá for-
mennska í kirkjustjómun. Geir, sem
frændur hans, era þekktir fyrir að
fylgja fast eftir sínum skoðunum
og hefur ætt þessi haft mikil áhrif
í íslenskum stjómmálum. í umræð-
unni hlífa þeir hvorki sjálfum sér
né öðram, einarðleiki einkennir
framgönguna og skarpskyggni.
Þeir eru vinir vinum sínum.
Á hlýlegu og þjóðlegu heimili
þeirra Þórdfsar og Geire hér í
Reykjavík var ekki síður gestkvæmt
en á Lundum og mótttökur rausnar-
legar, var heimilið í þjóðbraut og
fljótt var þar vettvangur þeirrar
þjóðmálaumræðu, er við yngri
mennimir glímdum með okkur á
háskólaáram okkar, þar sem þau
hjónin voru höfðingjar heim að
sækja og húsbóndinn hrókur alls
fagnaðar og leiddi umræðuna af
orðsnilld og festu frá voldugu fund-
aretjóraborði sínu, sem er skatthol
mikið og fomt, er áður var í eigu
Straense. Við yngri mennimir sótt-
um mikinn fróðleik og baráttuanda
til þessarar borgfíreku kempu, er
reyndist jafnan í viðhorfum sínum
vera yngsti maðurinn í hópnum. í
lífssýn Geire var ekki til kynslóða-
bil, hinsvegar var hann óspar á að
miðla til yngri mannanna af reynslu
sinni og krafðist háttvísi af sér
yngri mönnum og virðingu fyrir
sönnum verðmætum.
Oft hefur það sýnt sig, að vel
hefði legið fyrir Geir að leggja stund
á lögvísindi, enda margir af frænd-
um hans meðal þekktustu lögfræð-
inga Iandsins. Hann hafði ánægju
af lögfræðilegum umþenkingum og
oft lagði hann fyrir okkur flóknustu
verkefni lögvísinda og lagði þá oft
dijúgan skerf til umræðunnar. Slíkt
hafðijafnan verið viðtekið að Lund-
um. I því sambandi hafði hann oft
á orði eins og Rómveijar forðum,
að til þess að lögmaður teldist
hæfur í íþróttinni yrði hann að
treysta sér til þess að vinna rangt
mál. Hinsvegar taldi Geir ekki sig-
urinn unninn fyrr en réttlæti næðist
og þannig yrði sigurvegarinn í deil-
unni að snúa hinum ranga dómi við.
Meginviðfangsefni umræðunnar
vora hinsvegar íslensk stjómmál. í
umræðu á málfundum gat Geir
beitt glettni sinni á háttvísan hátt.
En hann gat verið fastur fyrir og
hafði fastmótaðar skoðanir. Mörg
hnyttin svör hans eru orðin land-
fleyg og honum lék jafnan létt orð
á tungu. Jafnan var hann sannspár
um þróun þjóðmála og úrelit stjóm-
málaátaka. Hann var sniliingur í
að kiydda umræðuna með tilvitnun-
um í sögu lands og þjóðar, en þar
bjó hann yfír mikilli þekkingu, en
í ómfallinu gætti ríkrar ábyrgðar á
velferð íslensku þjóðarinnar og
samfylgdarmanna hans.
Þannig varð kunningjahópur
Geire stór og er hann nú kvaddur
með mikilli virðingu og þakklæti.
Blessuð sé minning borgfíreka
höfðingjans Geirs Guðmundssonar
frá Lundum. Jón Oddsson