Morgunblaðið - 03.04.1986, Blaðsíða 18

18
MORGUNBLAÐID, FIMMTUDAGUR 3. APRÍL1986
Tannskemmd-
ir og mafaræði
eftir Margréti
Þorvaldsdóttur
Á síðustu árum hefur mikið verið
gert tii að finna skýringar á orsök-
um tannskemmda og hefur athyglin
beinst í vaxandi mæli að mataræði
og matarvenjum einstaklinga og
þjóða.
Þegar sagan er könnuð virðast
tannskemmdir ekki hafa verið veru-
legt vandamál hjá fomum menning-
arþjóðum. Aristoteles, hinn gríski,
getur þess þó í einu rita sinna, að
sætar mjúkar fíkjur festist við tenn-
ur og valdi þar skemmdum. Tann-
skemmdir voru til staðar á dögum
Rómveija á Englandi, en fækkaði
með brottflutningi þeirra á 5. öld.
Á 15. öld ritar Johannes Arculanus
leiðbeiningar um það hvemig varð-
veita eigi tennur. Þar segir m.a.
að forðast skuli mat sem seigur sé
og viðloðunargjam, sérstaklega
sætindi úr fíkjum og hunangi.
Tannskemmdir verða ekki vanda-
mál almennings í hinum vestrænu
löndum fyrr en á miðri 19. öld,
þegar sykur stendur öllum þjóð-
félagsstéttum til boða.
Á árum heimsstyijaldarinnar
seinni fækkar tannskemmdum
verulega, en flölgar aftur næstu
3—4 árin á eftir. Þessi þróun verður
í flestum hinna vestrænu landa og
hafa þær verið tengdar breyttu
mataræði og aukinni sykumeyslu.
I júlíhefti vísindatímaritsins
„Science“ 1982, birtist grein undir
fyrirsögninni „Sykur og tann-
skemmdir. Yfírlit yfir hópkannanir"
eftir dr. Emst Newbum próf. í
munnholslíffræði (oral biologi) við
tannlæknaskóla Kalifomíu í San
Francisco. í greininni dregur hann
fram áhrif mataræðis á tann-
skemmdir og hefur til hliðsjónar
niðurstöður rannsókna sem gerðar
hafa verið á mismunandi þjóðfé-
lagshópum. Vitnar hann í 54 vís-
indagreinar máli sínu til stuðnings.
Hann segir m.a. að niðurstöður
rannsókna bendi eindregið til, að
hlutfall sykurs í fæðunni hafí afger-
andi áhrif á skemmdir á yfírborði
tanna. En hann bendir einnig á, að
tannskemmdir sé margflókinn sjúk-
dómur og komi þar þrír þættir við
sögu; munnvatn og tennur, örvemr
í munni og fæðan. Rannsóknir á
tengslum milli fæðu og tann-
skemmda hafa til þessa verið mjög
takmarkaðar. Það er þó vegna
endurvakins áhuga stjómvalda og
iðnaðar, að nú er reynt að mæla
skemmdarmátt vissra fæðutegunda
sem valda tannskemmdum beint,
svo takast megi að framleiða aðrar
fæðutegundir skaðminni.
Dr. Newbum bendir á, að í
samandregnum niðurstöðum komi
fram að beint samband sé á milli
tannskemmda og hve oft snarls og
sætinda sé neytt á milli mála svo
ogmagn sykurs sem borðað er.
í greininni eru dregin fram dæmi;
Kannaður var hópur bama starfs-
fóiks við tannlæknaskóla í Bret-
landi. Sú könnun leiddi f ljós, að
böm sem ekki fengu kex eða sæt-
indi á milli mála eða fyrir svefn á
kvöldin, höfðu færri tannskemmdir
en þau böm sem fengu þessa fæðu
aðeins fyrir háttinn, eða þau böm
sem fengu sætindi hömlulaust.
Böm sem ekki gátu neytt sykurs,
vegna skorts á ákveðnum hvötum
í meltingarfærum, höfðu minni
tannskemmdir og færri streptoccus
mutans í plaque eða tannsýklu en
heilbrigð böm.
Aftur á móti voru tannskemmdir
mun algengari hjá bömum sem
vegna alvarlega sjúkdóma höfðu
tekið lyf sem voru í sýropsupplausn
í 6 mánuði eða lengur, en hjá böm
úr viðmiðunarhópum sem ekki tóku
slík lyf.
Það hafa margir reynt að benda
á skaða hins mikla sykurmagns sem
böm neyta með meðulum og sykur-
húðuðum vítamínum.
Fylgst var með matarvenjum 5
ára forskólabama og kom í ljós að
beint samband var á milli tann-
skemmda hjá bömunum og þess
hve oft þau borðuðu sykurauðugt
snarl eins og sælgæti, kökur, gos-
drykki og ís á milli máltíða.
Ungur eðlisfræðingur átti §óra
syni sem mjög gjama drukku kóla-
drykki. Hann fékk þá til að gera
Margrét Þorvaldsdóttir
„Það er brýnt að sam-
tök foreldra og sáíntök
tannlækna og annarra
heilbrigðisstétta standi
saman í kröfum til
borgarstjóraar um að
fá hömlur settar við
sölu sætinda við skóla.“
með sér tilraun. Bamatönnum var
safnað saman og þær lagðar í kóka
kóla-drykk. Fylgst var daglega með
breytingum á glemng undir smásjá.
Eftir aðeins 3 daga komu fram
merki þess að glemngurinn var
byijaður að leysast upp.
Við í slendingar höfum ekki minni
áhyggjur af tannskemmdum en
aðrar þjóðir og við hljótum að leggja
áherslu á að fundnar verði leiðir til
úrbóta. En það er ljóst að fyrst
verður að fínna hinar raunvemlegu .
orsakimar svo komist verði fyrir
meinsemdina.
Mikil sykumeysla hér á landi er
án efa afgerandi orsakaþáttur. Er
það m.a. vegna þess, að þegar
sykurs er neytt í tíma og ótíma
kemur hann í veg fyrir eðlilegt
mataræði. Þá kemur sykur oft í
stað matar. Það þarf engan sér-
fræðing til að sjá, að slíkar matar-
venjur geta með tímanum valdið
skorti mikilvægra næringarefna,
nauðsynleg tönnum og öðmm líf-
fæmm til eðlilegs vaxtar og við-
halds.
Nauðsynlegt er einnig að beina
athyglinni nánar að hinum ýmsu
tegundum sætinda sem seld em hér
á landi, með tilliti til skaðsemi
þeirra. Má í því sambandi benda á
sætt viðloðunargjamt sælgæti sem
leysist hægt upp á tönnum, eins
og karamellur og ópal. Tyggi-
gúmmískemmdir era einnig vel
þekktar.
Ein er sú sælgætistegund sem
böm hér hafa miklar mætur á, er
það nokkuð sem þau kalla „sým“.
Þetta em litauðug bragðmikil sæt-
súr kom, sem leysa á upp í vatni
til drykkjar. Þessa „sým“ borða þau
helst óuppleysta. Ef Kóka kóla
leysir upp glemng, hversu öflugt
er þá þetta efni?
Við vitum í raun mjög lítið um
það hvaða efni em látin í sælgætið
sem hér er á boðstólum, hvort sem
það er innlent eða innflutt. Hvergi
er notað eins mikið af bragðefíium
og litarefnum og í sælgætisiðnaðin-
um, auk sykurs og alls kjms feiti.
Menn spyija eðlilega hvaða reglum
þar sé fylgt. Sumir sælgætispokar
em nánast eins og lyfjasafn eins
og t.d. þýskt sælgæti sem selt var
hér í verslunum í fyrra. í því vom
ekki færri en 17 tegundir litar- og
bragðefna.
Sykur hefur stundum verið felld-
ur undir ávanaefni. Þetta er efni
sem Qöldinn, böm sem fullorðnir,
telur sig ekki geta verið án. Það
virðist einnig allt gert til að seðja
þessa fíkn.
Borgaryfirvöld leyfa að sælgæt-
isbúðir séu reistar við skóla borgar-
innar. Sælgætið er nánast við hvert
fótmál bama og unglinga, og svo
undmmst við mikla sætindaneyslu
þeirra. Þessi skaðvaldur tanna er
t.d. sem „tálbeita" á áberandi stað
í öllum matvömverslunum. Áhrifa-
ríkar em einnig ginnandi auglýsing-
ar sjónvarps.
Það má benda á misræmi hinna
fullorðnu í orði og athöfnum. Við
fordæmum sælgætisneysluna, en
svo fá sælgætissalar hér leyfí til
að höndla í „sjoppum" sínum frá
snemma morguns fram undir mið-
nætti virka daga sem um helgar.
Aftur á móti gilda hér í borg ströng
ákvæði um opnunartíma matvöm-
verslana.
Á síðustu mánuðum hefur mjög
verið þingað um neyslu fíkni- og
ávanaefna, en sykur er þar ekki
með talinn. Þó er sennilegt að böm
sem haldin em sykurfíkn eigi í sömu
sálarbaráttunni og aðrir þegar fíkn-
in kemur yfír þá. Hver hefur ekki
heyrt: „Oh, mig langar svo í eitt-
hvað sætt.“ Það er mikið rætt um
fræðslu á skaðsemi sykurs, en til-
fellið er að bömum er ætlað að
hafa mun meiri sjálfsaga og stað-
festu en okkur hinum fullorðnu.
Fíkn hefur verið skýrgreind sem
„áköf löngun" og í sumum tilfellum
hefur löggjafínn talið nauðsynlegt
að hafa hömlur á þessum lesti full-
orðinna með boðum og bönnum.
Áfengisútsölur má ekki opna hvar
sem er, svo hemja megi áfengis-
neyslu. Tóbak má ekki auglýsa af
ótta við útbreiðslu reykinga og sala
á mörgum vanabindandi efnum
varðar við landslög. Það má velta
því fyrir sér, hvort kveikjan að
þessum „hömlulausu löngunum",
verði ekki til snemma á æviskeiði
einstaklinga — við borð sælgætis-
salans.
Ef taka á mið af niðurstöðum
kannana sem getið er hér að ofan,
þarf að huga betur að sykurinni-
haldi og viðloðunarhæfni matvæla
áður en þeirra er neytt, ef forðast
á tannskemmdir. Margsinnis hefur
verið bent á þann skaða sem snarl
milli máltíða veldur, neysla á kexi
eða sælgæti fyrir háttatíma virðist
einnig vera afgerandi þáttur. Það
er því Ijóst að nauðsynleg er mun
meiri fræðsla á mikilvægi góðrar
næringar, bæði fyrir böm og full-
orðna. Skilningur og þekking á
þeim hætti þarf að aukast.
Fræðsla er nauðsynleg, en það
þarf einnig beinar aðgerðir til að
komast megi fyrir meinsemdina,
tannskemmdimar.
Það er brýnt að samtök foreldra
og samtök tannlækna og annarra
heilbrigðisstétta standi saman í
kröfum til borgarstjómar um að fá
hömlur settar við sölu sætinda við
skóla. Það þarf að setja fram kröfur
um að:
1. Sælgætisbúðir opni ekki fyrr en
eftir kl. 4.00 á daginn, þegar
kennsludegi er víðast lokið.

' >Í '
" .

Við lokum vegna breytinga í
nokkra daga frá 7. apríl og seljum
þessa viku allar erlendar bækur
með 65% afslætti.
Bókaverslun Snæbjarnar
Hafnarstræti 4, sími 14281