Morgunblaðið - 03.04.1986, Blaðsíða 24

24.
^QRGU^BLApiD,FIMMTUDAGUg3.^PR{L,1986
Minning:
Sigríður Eiríksdótt■
ir hjúkrunarkona
Fædd 16. júni 1894
Dáin 23. mars 1986
ljóð Hannesar Hafstein voru á hvers
manns vörum:
Sigríður Eiríksdóttir er fallin frá
eftir langan og gæfuríkan starfs-
dag. Þessi brautryðjandi í hjúkrun-
ar- og líknarmálum hefur lokið ævi
sinni og þjóðin stendur í mikilli
þakkarskuld við hana.
Ómögulegt er að gera tilraun til
að ramma líf Sigríðar inn í stutta
minningargrein, til þess þyrfti heila
bók, en bregða má nokkrum svip-
myndum upp af henni þó hætt sé
við að þær verði of daufar og óljósar
til að bera henni verðskuldað vitni.
Undirrituð man fyrst hina per-
sónulegu umgerð Sigríðar, sem var
heimili hennar og griðastaður.
í kringum grátt hús á Ásvalla-
götu 79 var fegursti garður hverfís-
ins. Þar sást ósjaldan garðyrkju-
konan hlúa að lífí blómanna, sem
og varð vettvangur hennar í mann-
lífínu, þar sem heilbrigði, friður og
tengsl fólks utanlands sem innan
bar hæst. Þessum áhugamálum
fylgdu ferðalög um ýmis lönd nær
og fjær.
Fótgangandi fór hún um fjöll og
fímindi og á einni slíkri göngu á
leið úr Þjórsárdal fann hún bömum
sínum og mér sumardvalarstað í
Geldingaholti á meðal Gnúpveija,
sem hafa verið hluti af okkur öllum
æ síðan. Slíkt var val hennar á
vinum og mannþekking.
í húsinu við Ásvallagötu var
mikið starfað. í forstofunni gaf að
líta dagatal við símann ásamt blý-
anti er hékk í snúru, þar sem
mikilvægum skilaboðum var komið
á blað, svo Sigríður líknarkona og
hjúkrunarfræðingur vissi öllum
stundum hvar skórinn kreppti.
í stofum voru ekki netglugga-
tjöld, því glugga- og klifuijurtir
önnuðust hlutverk þeirra. Alla jafna
var ritvél Sigríðar á borðstofuborð-
inu. Þar urðu til ótal merkar greinar
í blöð og tímarit auk erinda fyrir
útvarp.
Þegar garðurinn og ritvélin nutu
ekki handa hennar tíndi hún bláber
í Borgarfírðinum ásamt fjölskyld-
unni og sultaði síðan eða saumaði
í púða, teppi eða klukkustrengi,
enda heilt safn slíkra listmuna til
eftir Sigríði. Mikill og góður bóka-
kostur á heimilinu bar vott um fróð-
leiksþorsta hennar og Qölskyldunn-
ar, enda lét Sigríður ekki nægja
að ljúka verslunar- og hjúkrunar-
námi, heldur bætti stöðugt við
málakunnáttu sína og sótti nám-
skeið í öllum hugsanlegum greinum
alla ævi.
Ungar námsstúikur utan af landi
tóku til í húsinu og fengu í staðinn
herbergi og fæði. Allt var í röð og
reglu, þó vinir bamanna, Vigdísar
og Þorvaldar, fengju að leika sér
hvar sem var í húsinu. Oft tók hús-
móðirin þátt í skemmtun æskunnar
með einstakri kímnigáfu, frásagn-
argleði og leikhæfileikum.
Þrátt fyrir óskerta ættjarðarást
Var heimili Sigríðar heimili heims-
konu, sem snemma braust til
mennta þó auralaus væri. í Kaup-
mannahöfn nam hún hjúkrunar-
fræði, en á þeim tíma lá Vigdís
systir hennar veik á sjúkrahúsi þar
í grennd. Til að geta heimsótt systur
sína saumaði Sigríður í silkipúða á
næturvöktum og seldi í hannyrða-
verslun til að kaupa sér reiðhjól til
heimsóknanna.
Með ágætum maka, prófessor
Finnboga Rúti Þorvaldssyni, óx
heimilið og dafnaði, enda voru
bömin, Vigdís f. 1930 og Þorvaldur
f. 1931, óskaböm foreldra sinna.
Það varð því mikið áfall þegar
Þorvaldur lést af slysförum sumarið
eftir stúdentspróf aðeins viku áður
en hann átti að halda til háskóla-
náms í Englandi. Sá harmur var
Sigríði og Finnboga Rúti svo þung-
ur, að sennilega báru þau ekki sitt
barr framar, þó aðeins innsti hring-
ur vina og ættmenna yrði þess var.
Er fjölskyldan flutti á Aragötu
árið 1955 tók Sigríður með sér
afleggjara af öllum jurtum sem
voru henni svo kærar í garðinum
fallega við Ásvallagötu, svo halda
mætti í líf þeirra sem lengst. 1973
var Finnbogi Rútur kvaddur burt úr
þessum heimi. Skömmu áður hafði
Vigdís dóttir þeirra eignast litla
kjördóttur, Ástríði, sem varð kær-
kominn sólargeisli í lífí þeirra
beggja.
Sigríður lést að morgni pálma-
sunnudags. Með henni hvarf af
sjónarsviði einn besti forkólfur ís-
lenskra heilbrigðismála. En minn-
ingin um mæta manneskju mun lifa.
Fjölskylda mín og ég þökkum fyrir
að hafa mátt eiga hlutdeild í lífí
hennar.
Vilborg G. Kristjánsdóttir
Skömmu eftir hádegi á pálma-
sunnudag var hringt til mín og mér
tilkynnt lát vinkonu minnar frú
Sigríðar Eiríksdóttur hjúkrunar-
konu. Hún hafði dáið þá um morg-
uninn. Ég var ákaflega þakklát
fynr tillitssemina.
Ásta Sigríður hét hún fullu nafni,
en oftast var hún kölluð Sigríður
Eiríks. Hún var fædd að Miðdal í
Mosfellssveit 16. júní 1894. Voru
foreldrar hennar Eiríkur Guð-
mundsson bóndi þar, sfðar trésmið-
ur í Reykjavík, og Vilborg Guðna-
dóttir Guðnasonar bónda að Keldum
í sömu sveit. Heyrði ég orð á því
gert að móðir hennar hefði verið
mikill skörungur. Hún lauk bama-
skólanámi og sem unglingur nam
hún einnig listsaum hjá nunnunum
í Landakoti, því hún var listræn að
eðlisfari. Síðan settist hún í Versl-
unarskóla íslands og lærði auk þess
utanskóla tunguniál og vélritun svo
og hraðritun. Árin 1910—1918
stundaði hún skrifstofustörf í
Reykjavík. Þá vendir hún kvæði
sínu í kross og fer út til Danmerkur
og hóf hjúkrunamám við Kommun-
espítalann í Kaupmannahöfn. Þar
mun hún hafa lokið prófi haustið
1931. En hún vildi koma víðar við.
Hún kynnti sér m.a. framhaldsnám
í geðveikrahjúkrun á Sct. Hans
Hospital í Hróarskeldu. Brá sér
einnig til Vínarborgar og var þar í
framhaldsnámi í 6 mánuði, svo
eitthvað sé nefnt. Hún vissi sem
var að heima fyrir var þörf fyrir
víðtæka þekkingu í hjúkrunarmál-
um. Mun hún hafa verið með fyrstu
hjúkrunarkonum hér á landi sem
fóru út til hjúkrunamáms. Ekki var
að spyija um áhuga Sigríðar eða
dugnað. Telja má að upp frá því
að Sigríður kom heim aftur hafí
hún svo til flestar stundir helgað
sig hjúkmnar- og heilbrigðismálum
landsins, og dró ekki af sér. Það
kom brátt í ljós að hún var frábær
atorkukona, sem vann af lífí og sál
að áhugamálum sínum og lét ekkert
aftra sér, er um nauðsynjamál var
að ræða, sem snerti þjóð hennar.
Sigríður sneri heim haustið 1922
og réðst brátt sem hjúkrunarkona
hjá hjúkrunarfélaginu Líkn í
Reykjavík sem þá var nýlega stofn-
að. Starfaði jaftiframt sem berkla-
vamastöð. Þar bættist félaginu
góður liðsmaður. Var Sigríður síðan
formaður Líknar í aldarfjórðung.
Mönnum var orðið ljóst að skipuleg
herferð gegn berklum, þessari voða-
veiki, var nauðsynleg. Berklahælið
á Vífílsstöðum var opnað árið 1910,
annað var í undirbúningi á Norður-
landi, að Kristnesi. Berklavamarlög
voru samin, sem stuðluðu að því
að sjúklingum var gert hægara fyrir
að leita sér skoðunar og lækninga.
Átti hjúkrunar- og berklastöð Líkn-
ar dijúgan þátt í því, hve vel skipað-
ist um þessi mál.
Ég hafði oft heyrt Sigríðar getið
og hún dáð fyrir þann hugsjónaeld
er hún bjó yfír. Bar fundum okkar
fyrst saman haustið 1941. Þá kom
ég til Reykjavíkur seint í september,
þeirra erinda að taka við stjóm
Húsmæðraskóla Reykjavíkur, sem
átti að taka til starfa þá um haust-
ið, hinn 1. okt. Er ég var leidd inn
í húsið á Sólvallagötu 12, þar sem
skólinn átti að vera til húsa, brá
mér heldur í brún. Ég hafði aðeins
séð þetta fallega hús á mynd í
blöðunum og leist vel á það. En
þegar inn var komið, þennan eftir-
minnilega haustdag, var þar allt á
tjá og tundri og minnti mig helst á
flakandi sár. Mér féllust hendur og
vissi ekki hvað ég átti af mér að
gera, sveitakona norðan úr landi,
öllum ókunnug í borginni. Ekki
þýddi að leggja árar í bát og var
nú unnið hörðum höndum og skól-
inn settur 7. febrúar 1942. Sem
kunnugt er var það Bandalag
kvenna í Reykjavík sem stóð fyrír
þessari skólastofnun og innan þess
voru helstu forustukonur borgar-
innar. Frú Ragnhildur í Háteigi
hafði verið skipuð formaður skóla-
nefndar.
Átti hún drýgstan þátt í því að
ég stóð þetta haust upp frá búi
mínu fyrir norðan og réðist í þetta
stórræði. Margar kvennanna, sem
þama áttu hlut að máli höfðu þá
trú að nauðsynlegt væri fyrir borg-
ina að eignast húsmæðraskóla. Þær
reyndust mér afburða vel og var
Sigríður Eiríks ein úr þeim hópi.
Enda þótt starfssvið hennar væru
mikið utan heimilis var hún í eðli
sínu mikil húsmóðir. Henni var ljóst
að heimilin í landinu væru undir-
staða þjóðfélagsins. Því traustari
heimili, þvi heilbrigðara þjóðfélag.
Þá voru húsmóðurstörfín í heiðri
höfð og góð húsmóðir var álitin
þurfa að vita skil á svo ótal mörgu
ef vel átti að fara. Heilsufræði og
hjúkrun f heimahúsum var á náms-
skrá húsmæðraskólanna. María
Hallgrímsdóttir kenndi þær náms-
greinar fyrstu mánuðina í Hús-
mæðraskóla Reykjavíkur, en svo
tók Sigríður Eiríks við þeirri
kennslu, haustið 1942, og kenndi
öll árin sem ég starfaði við skólann.
Hlakkaði ég ávallt til fímmtudags-
morgnanna, þá hafði hún tíma. Það
var hressandi að fá hana í 10-
kaffíð. Það brást ekki að hún hafði
eitthvað nýtt fram að færa sem
rætt var af miklum áhuga. Hún var
félagslynd kona, sem lét sig flest
varða er snerti þjóðlífíð, þó líknar-
og hjúkrunarmál stæðu henni
hjarta næst. Henni var ljóst að sterk
samtök voru nauðsynleg til að fá
einhveiju áorkað, því hvað má
höndin ein og ein, allir leggi saman,
segir blessaður sr. Matthías.
Við Sigríður vorum aldamóta-
börn og áttum samleið í skoðunum.
Þá fór uppeldið fram í heimahúsum,
sem kunnugt er. Rík áhersla var
lögð á að innræta bömunum seint
og snemma ást og trú á landinu —
ættjörðinni. Á mannamótum voru
sungin ættjarðarljóð og aldamóta-
„Starfið er margt en eitt er bræðrabandið
boðorðið hver, sem þá í fylking standið.
Hvemig sem stríðið þá og þá er blandið
það er að elska og byggja landið.“
Síðustu orð foreldra til bama
sinna er þeir bjuggu sig að heiman
í fyrsta sinn voru: Mundu að vera
landinu þínu til sóma. Viðkvæðið
var: íslandi allt. En nú er þetta
orðið breytt. Þegar ég kom til
Reykjavíkur haustið 1941 varsíðari
heimsstyijöldin í algleymingi,
landið okkar hemumið og stórbylt-
ing í nánd. Það var engin furða þó
mörgum aldamótabömunum ofbyði
og þau bæru ugg í btjósti. Margt
var sagt og ritað og Sigríður sat
ekki auðum höndum. Stundum var
ég kvödd niður í Hellusund til
gamallar vinkonu minnar, Jóhönnu
Knudsen hjúkrunarkonu. Þar var
þá Sigríður og fleiri áhugakonur
sem höfðu áhuga á að forða þjóðinni
frá margskonar voða er fylgdi
hemáminu. Þær þurftu að koma
grein í Morgunblaðið og vissu að
Valtýr bróðir minn sem þá var rit-
stjóri þess blaðs myndi ekki neita
mér um að taka greinarkom í
Moggann, jafnvel þó það væri ekki
fyllilega í anda blaðsins. Ég dáðist
að dirfsku þessara kvenna og þar
var Sigríður fremst í flokki. Mér
yrði ofvaxið að nefna öll þau störf
er Sigríði voru falin. Hún var m.a.
stundakennari við Kvennaskólann í
Reykjavík í nær þijá áratugi. Eftir
að Útvarpið kom hélt hún oft erindi
í Útvarpið um hjúkrunarmál og
skrifaði í blöð um áhugamál sín.
Þegar tilkynnt var um lát hennar
í blöðunum var þess jafnframt getið
að Sigríður hefði verið heiðursfélagi
allra hjúkrunarfélaga á Norðurlönd-
unum og var sæmd Florence Night-
ingale-orðu Alþjóða Rauða krossins
árið 1949 fyrir störf í þágu heil-
brigðismála. Sömuleiðis var hún
sæmd Fálkaorðunni svo eitthvað sé
nefnt.
Þing norrænna hjúkrunarkvenna
var haldið hér í Reykjavík snemma
sumars árið 1952. Hafði Sigríður
þá formennsku Hjúkrunarkvenna-
félagsins á hendi. Hún fékk skóla-
húsið á Sólvallagötu 12 til umráða
til að hýsa hina erlendu gesti þings-
ins. Það var gaman að kynnast lítil-
lega þessum glaða og fríða hópi
útlendra hjúkrunarkvenna og þá
ekki síður ánægjulegt að fínna hve
ísl. hjúkmnarkonumar studdu vel
formann sinn, svo móttökumar
gætu orðið sem glæsilegastar. Eld-
snemma á morgnana var Sigríður
komin, oft með fríðu föruneyti, upp
í skóla til að drekka morgunkaffíð
með gestunum. Auðheyrt var á öllu
að hún var mikils metin meðal hinna
erlendu gesta.
Þrátt fyrir mikil umsvif og merk
störf utan heimilisins var hún mikil
húsmóðir, eins og áður er getið.
Heimili þeirra hjóna á Ásvallagötu
79 bar þess ljósan vott. Margt var
þar fallegra muna, sem minnti á
að húsfreyjan hafði ung að árum
stundað listsaum hjá nunnunum í
Landakoti. Maður Sigríðar var
Finnbogi Rútur Þorvaldsson pró-
fessor í verkfræði, af hinni kunnu
Þorvaldsætt Böðvarssonar frá Holti
undir Eyjafjöllum og afkomandi sr.
Bjöms Jónssonar hins dætrum
prúða í Bólstaðahlíð. Böm þeirra
voru tvö, frú Vigdís forseti íslands
og Þorvaldur er lést af slysförum
ungur að aldri, nýlega orðinn stúd-
ent og mikils vænst af hinum unga
og vel gefna manni. Þá sýndi sig
best hver hetja Sigríður var, en
mörgum hefði orðið slíkt ofraun.
Prófessor Finnbogi Rútur lést 6.
janúar 1973.
Um árabil hefur Sigríður átt við
þung veikindi að stríða, en borið
þau með æðruleysi eins og annað
mótlæti sem steðjað hefur að. Ég
er þakklát fyrir að hafa kynnst
þessari merku konu og átt hana
að vini.
Með þessum línum sendi ég frú
Vigdísi Finnbogadóttur forseta ís-
lands og ungu dóttur hennar inni-
legar samúðarkveðjur og bið þeim
allrar blessunar. _
Hulda Á. Stefánsdóttir
Frú Sigríður Eiríksdóttir, hjúkr-
unarkona er látin á 92. aldursári.
Hún lést á Öldrunarlækningadeild
Landspítalans sunnudaginn 23.
mars sl. Hún var þekkt og virt fyrir
störf sín að hjúkrunar- og heilsu-
vemdarmálum, jafnframt því að
vera óþreytandi baráttumaður fyrir
hagsmunamálum hjúkmnarstéttar-
innar á innlendum, norrænum og
alþjóðlegum vettvangi. Með henni
er því horfín ein merkasta forystu-
kona íslenskrar hjúkrunarstéttar.
Hjúkrunarfélag íslands var
stofnað 1919. Frú Sigríður Eiríks-
dóttir var formaður þess á ámnum
1924—60 eða samfellt í 36 ár. Árið
1925, 6 ámm frá stofnun, ræðst
félagið í útgáfu stéttarblaðs síns. í
formála fyrsta tölublaðsins segir
m.a. að markmið þess sé að halda
áhugamálum stéttarinnar vakandi,
efla þau og útbreiða, þar kemur
glögglega fram að menntunarmál,
kjaramál ásamt lífeyrissjóðsmáli
vom strax sett á oddinn. í stórt var
ráðist og stórhugur ríkjandi þótt
félagsmenn væm aðeins 21 auk 12
aukafélaga. Blaðið hefur komið út
óslitið síðan og er þriðja elsta tíma-
rit hér á landi er fyallar um heil-
brigðismál, og ennþá er gefíð út.
Frú Sigríður Éiríksdóttir sat í
ritstjóm þess frá upphafi og á þar
fjölda greina um hin margvísleg-
ustu málefni. Jafnframt var blaðið
unnið og sett á heimili hennar ámm
saman.
í tilefni af 50 ára afmæli blaðsins
árið 1975, spurðum við frú Sigríði
hvað helst hefði verið skrifað um,
fyrstu árin. Hún sagði þá m.a.: „Um
launakjör var mikið rætt og ritað,
enda laun okkar mjög léleg, auk
þess sem ætlast var til að hjúkr-
unarkonan væri alltaf reiðubúin til
vinnu, hvenær og hvar sem var.
Ef við sáumst á götu „privatklædd-
ar“ mátti oft heyra: „Nei sko, hjúkr-
unarkonan á frí í dag.““
Árið 1979 gaf Hjúkmnarfélag
íslands út skrá yfír efni tímaritsins
frá upphafi. Kom þá berlega í ljós
hve mikinn fjölda greina Sigríður
Eiríksdóttir átti þar um öll helstu
baráttumál stéttarinnar.
Ég minnist þess með ánægju að
vera þess aðnjótandi, ásamt öðmm,
að afhenda henni fyrsta eintak rits-
ins í virðingarskyni fyrir ritstörf
hennar.
í dag kveðjum við þessa merku
baráttukonu okkar með virðingu og
þakklæti.
Fjölskyldu frú Sigríðar Eiríks-
dóttur sendi ég samúðarkveðjur.
Blessuð sé minning hennar.
Ingibjörg Árnadóttir
Ég bjó í nokkur ár við Aragötuna
í Reykjavík, leigði þar í kjallaranum
hjá Óskari dómkirkjupresti. Þar var
gott að vera og þetta var gott
hverfí. Ekki hafði ég þó kynni af
mörgum íbúanna, kom þo á nr. 11
þar sem bjuggu hressir strákar og
átti kunningja á nr. 1, en þar réði
húsum sá margvísi Bjöm Sigfússon
doktor. Helsti viðkomustaður minn
við götuna var þó að nr. 2. Þar var
ég um skeið allt að þvi heimagangur
hjá þeim Finnboga prófessor, Sig-
ríði Éiríks hjúkmnarkonu og Vigdísi
dóttur þeirra. Þetta var fágætt
menningarheimili á alþýðlega vfsu,
þar sem hver og einn var fyrst og
fremst metinn af sjálfum sér. Þótt
Finnbogi væri merkur maður og
svipmikill, duldist varla að hlutur
húsmóðurinnar var ekki minni en
hans við mótun þess heimilisbrags
sem þar ríkti. Sigríður var mikil
húsmóðir og stórbrotin manneskja.
Hún hafði auk heimilisstarfa unnið
mikilvæg störf úti í þjóðfélaginu og
þurfti enga kvennahreyfingu á bak
við sig til að hafa áhrif.
Á þessum tíma veiktist ég og
komst ekki út úr húsi um nokkurt
skeið. Þar sem ég bjó einn míns
liðs var erfítt um vik með aðdrætti.
Þann tíma allan komu þær til mín
daglega mæðgumar Sigríður og
Vigdís, önnur hvor eða báðar. Þær
sáu til þess að mig skorti ekkert
og þær komu ekki aðeins með mat,
þær komu einnig með bækur. Þegar
ég varð aftur ferðafær kom Sigríður
að máli við mig og sagði að nú
yrði ég að fá vinnu við hæfí. Sagð-