Morgunblaðið - 01.10.2006, Blaðsíða 11

Júlía Tymoshenko fer nú fyrir stjórnarandstöðunni
á úkraínska þinginu, en hún var helsti bandamaður
Jústsjenkós í appelsínugulu byltingunni fyrir tveimur
árum. Hún varð forsætisráðherra í kjölfar þess að
Jústsjenkó var kjörinn forseti, en forsetinn rak hana
úr embætti í september í fyrra.
Ég hitti m.a. þingmanninn Hryhoriy Nemyria, úr
þingflokki Júlíu Tymoshenko, en hann er jafnframt
aðalráðgjafi hennar um erlend málefni.
Hann sagðist telja að forsetanum Jústsjenkó hefðu
orðið á alvarleg mistök, þegar hann rak Tymoshenko
sem forsætisrsráðherra í fyrrahaust, eftir aðeins sjö
mánaða setu á forsætisráðherrastóli.
„Þau tvö voru í augum þjóðarinnar holdgervingar
lýðræðisaflanna í landinu, sem tóku völdin eftir app-
elsínugulu byltinguna. Forsetanum var mikill styrkur
að því að hafa Tymoshenko sem forsætisráðherra, en
hið sama verður ekki sagt um núverandi forsætisráð-
herra, Janúkóvítsj, sem er tákn gamalla tíma, spill-
ingar og þjónkunar við Rússa. Með því að gera hann
að forsætisráðherra er forsetinn orðinn hálflamaður
og máttlaus.
Völd hans og áhrif hafa verið skert, og forsætisráð-
herrann og hans stuðningsmenn ráða nánast öllu því
sem þeir vilja ráða,“ segir Nemyria. Hann segir að
þótt Tymoshenko hneigist til vinstri frá miðju stjórn-
málanna í Úkraínu og forsetinn til hægri, þá hafi þau
átt að geta unnið saman. Þau hafi til dæmis verið
mjög samstiga í utanríkismálum, eins og því að sækja
beri um aðild að Evrópusambandinu og að stefna
bæri að inngöngu í NATO að undangenginni þjóð-
aratkvæðagreiðslu þar um. Þau hafi hins vegar greint
á um stjórn efnahags-, innanríkis- og velferðarmála.
Tymoshenko hafi m.a. viljað ganga lengra í þjóðnýt-
ingu en Jústsjenkó, sem margir Úkraínumenn hafa
þó í flimtingum og nefna „endurþjóðnýtingu“.
„Tymoshenko lýsir sjálf árinu 2005 sem ári hinna
glötuðu tækifæra. Í kjölfar appelsínugulu bylting-
arinnar hafi ríkt geysilegar væntingar meðal þjóð-
arinnar, um bætt kjör, bætt lýðræði, aukinn hagvöxt,
betra stjórnarfar. En svo hafi það allt runnið meira og
minna út í sandinn,“ segir Nemyria.
Hann segir Tymoshenko og fylgismenn hennar
hafi litið svo á, að við þingkosningarnar í vor, hafi
skapast annað tækifæri til framfara, en það hafi glat-
ast eftir að sósíalistar gengu til liðs við Janúkóvítsj í
sumar. Í þeim efnum beri Jústsjenkó forseti ekki síð-
ur ábyrgð, því hann hafi ekki viljað viðurkenna hið
augljósa, að sjálfsagt og eðlilegt var að Tymoshenko
yrði forsætisráðherra á nýjan leik.
„Við erum því í stjórnarandstöðu og ætlum að veita
stjórnvöldum mikið aðhald. Þótt einhverjir þing-
manna okkar hafi hlaupist undan merkjum, þá er
staða flokks Tymoshenko sterk á þingi. Við erum með
yfir eitt hundrað þingmenn, af 450 þingmönnum og
rödd okkar mun því hljóma sterk á þingi. Við munum
mynda skuggaráðuneyti og sækja í smiðju til vest-
rænna þinga, ekki síst breska þingsins í þeim efnum.
Við erum því fylgjandi að Úkraína starfi náið með
Vestur-Evrópu, að við verðum hluti af Evrópusam-
bandinu. Almenningur í Úkraínu styður okkur í þeim
efnum. Við viljum einnig að við verðum aðilar að
NATO, en um það stefnumál okkar eru enn skiptar
skoðanir hér í Úkraínu, því innan við þriðjungur styð-
ur þá stefnu, enn sem komið er og um 40% eru slíkri
aðild andvígir, en það mun breytast. Ég er sann-
færður um það,“ segir Nemyria.
Nemyria segist bjartsýnn á að þing Úkraínu muni
samþykkja lagafrumvarp um stjórnarandstöðu nú í
haust og það verði þá í fyrsta sinn í sögu þingsins sem
það verði gert. Það frumvarp sé að fyrirmynd vest-
rænna þingræðisríkja og hann telji að ef frumvarpið
verði samþykkt, muni vinnubrögð úkraínska þingsins
batna til muna og lýðræðisleg vinnubrögð eflast.
„Þessi lagasetning er þýðingarmikil á vegferð ríkis
eins og okkar, á leið frá alræði til lýðræðis. Við þurf-
um á skýrum leikreglum að halda – leikreglum sem
vernda rétt stjórnarandstöðunnar,“ segir Nemyria.
Forðast sviðsljósið
Vikublaðið Kyiv Post, sem gefið er út á ensku í
Kænugarði, var með úttekt á auðugustu mönnum
Úkraínu í sumar, þar sem upplýsingarnar hér að ofan
koma fram. Gerð var grein fyrir 30 auðugustu mönn-
um landsins, sem taldir eru „eiga“ um 2.700 milljarða
ísl. króna.
Í samtölum mínum við stjórnmálamenn, sveit-
arstjórnarmenn og almenning kom m.a. fram að auð-
mennirnir eru flestir taldir hafa efnast eitthvað, við
einkavæðingu í Úkraínu, eftir að landið hlaut sjálf-
stæði árið 1991. Þar er átt við einkavæðingu í stáliðn-
aði í Úkraínu, sem telst vera sá sjöundi stærsti í heim-
inum. Flestir auðmannanna eru frá austurhluta
Úkraínu, þar sem megnið af stáliðnaðinum og náma-
vinnslu er. Sömuleiðis hafa auðmennirnir komist í
miklar álnir, við einkavæðingu bankanna, fjarskipta-
fyrirtækja, olíuhreinsunarstöðva, gasleiðsluverk-
smiðja, efnaverksmiðja, fjölmiðla, orkufyrirtækja,
drykkjarverksmiðja, fasteigna- og tryggingafyr-
irtækja og fleira og fleira.
En það er ekki fyrr en eftir appelsínugulu bylting-
una, sem hinir ríku, urðu svona stórauðugir, því eftir
hana hafa eignir hækkað gífurlega í verði, ekki síst
bankar og fjármálastofnanir.
Sá ríkasti meðal ríkra í Úkraínu er Rinat Akhme-
tov. Hann hefur þar til nýlega forðast sviðsljós fjöl-
miðlanna með frábærum árangri. Nú er hann hins
vegar genginn til liðs við Héraðaflokkinn, flokk Ja-
núkóvítsj forsætisráðherra og er sestur á þing og
verður því að sætta sig við sviðsljósið. En ákveðin
leynd hvílir yfir því hvernig hann auðgaðist í upphafi,
rétt eins og um upphafið að auðlegð annarra úkra-
ínskra auðmanna.
Þegar ég reyndi að grennslast fyrir um það hvernig
menn á listanum urðu svona gífurlega ríkir, t.d.
hvernig þeir eignuðust fyrstu milljón dollarana, þá
var það sammerkt með viðmælendum mínum, að þeir
brostu góðlátlega og sögðu eitthvað í þessa veru:
„Besti vinur auðmannsins í Úkraínu er þögnin.“
Mér fannst alveg ljóst, að fólki er nóg boðið, mörg-
um ofboðið; menn ræða sín í milli um taumlausa og
grímulausa græðgi; segja að þrír tugir manna hafi
„stolið þjóðarauðnum“; yppa svo öxlum og taka næsta
mál á dagskrá.
Nemyria segir að Tymoshenko sé alls ekki jafn
auðug og haldið hafi verið fram í ýmsum vestrænum
fjölmiðlum, þótt vissulega sé hún ágætlega stæð.
Hann vill ekki fara út í það í smáatriðum hvernig
Júlia Tymoshenko komst í álnir, en segir þó að Ty-
moshenko hafi fyrri hluta síðasta áratugar, sem for-
stjóri United Energy, efnast vel.
Hitt skipti meira máli, að þegar hún var forsætis-
ráðherra, hafi pólitískir andstæðingar hennar hafið
rógsherferð á hendur henni, í þá veru að hún hafi
auðgast með því að svíkja Rússa í olíu- og gasvið-
skiptum og múta rússneskum embættismönnum.
Slíkar ásakanir á hendur henni hafi hafist mun fyrr,
eða í forsetatíð Kútsma og þær hafi verið rangar og
beinlínis til þess að grafa undan henni á stjórn-
málasviðinu. Engu að síður hafi þær ásakanir á sínum
tíma orðið til þess að Tymoshenko þurfti að eyða 42
dögum í fangelsi í Úkraínu, þegar hún var aðstoð-
arforsætisráðherra í forsætisráðherratíð Jústsj-
enkós. Hún hafi í fyrra verið hreinsuð af öllum ásök-
unum um spillingu í Úkraínu.
Síðar hafi verið gefin út kæra á hendur henni í
Moskvu, um að hún hafi mútað embættismönnum í
varnarmálaráðuneytinu í Kreml. Eftir að Tymos-
henko hætti sem forsætisráðherra, hafi hún fyrst get-
að farið til Moskvu og svarað öllum fyrirspurnum rík-
issaksóknara Rússlands og þannig hreinsað sig af
þessum ákærum. Eftir það hafi Rússar fallið frá mál-
sókn á hendur henni.
Bjartsýni þrátt fyrir allt
Þrátt fyrir lágar meðaltekjur, gífurlega ójafna
skiptingu þjóðarauðsins, þar sem örfáir eru „filthy
rich“ og velflestir snauðir, finnst mér eins og ákveð-
inn sóknarhugur, bjartsýni um bættan efnahag og af-
komu, ríki meðal margra í Úkraínu. Hvarvetna er
verið að framkvæma, byggja, breyta og bæta. Unga
og vel menntaða fólkið, sem hefur sótt sér framhalds-
menntun út í heim, er margt komið aftur heim, tilbúið
að láta hendur standa fram úr ermum og vinna að
bættum þjóðarhag.
Vel má vera að þeir sem ég hitti séu enginn þver-
skurður af úkraínsku þjóðinni, en þetta var samt sem
áður sá tónn sem mér fannst vera sleginn. Til dæmis
sagði mér kona, sem gekk með mér um Lviv-borg og
leiðbeindi mér, að þótt hún, vinir hennar og félagar
væru vonsvikin með það hvernig stjórnmálaástandið í
Úkraínu hefði þróast eftir appelsínugulu byltinguna,
þegar þau stóðu á Sjálfstæðistorginu í Kænugarði
ásamt milljón manns, þá tryði hún því að Úkraína
ætti bjarta framtíð fyrir sér. Það væri andi framfara
og sóknar sem væri ríkjandi meðal manna og fólk
væri ekki svo mikið að velta sér upp úr stjórn-
málaþrefinu, „enda hefur það lítið upp á sig“, sagði
hún og hélt áfram að uppfræða mig um kirkjurnar í
Lviv.Morgunblaðið/Agnes Bragadóttir
Þingmaðurinn Hryhoriy Nemyria, þing-
maður í þingflokki Júlíu Tymoshenko seg-
ir að Jústsjenkó forseta hafi orðið á alvar-
leg mistök þegar hann rak Tymoshenko
sem forsætisráðherra í september í fyrra.
Frelsistorgið Sjálfstæðistorgið í mið-
borg Kænugarðs fékk nýtt nafn í huga
þjóðarinnar fyrir tveimur árum þegar
ein milljón manns kom þar saman í app-
elsínugulu byltingunni. Í kjölfar bylting-
arinnar fylltist úkraínska þjóðin bjart-
sýni, sóknar- og baráttuhug.
Forsetabústaðurinn Hinn opinberi bú-
staður forseta Úkraínu er í þessari fal-
legu byggingu í miðborg Kænugarðs. Hér
býr Viktor Jústsjenkó, forseti Úkraínu
um þessar mundir.
Staður brúðhjóna Í Kænugarði eru
föstudagar og laugardagar miklir brúð-
kaupsdagar. Fjöldi brúðhjóna og brúð-
kaupsgesta streymir þessa daga niður að
Dníepur-fljóti og lætur mynda sig við
þetta minnismerki.
inn af skrifstofu Kostyantyn, eru
hvers konar tæki, sem allajafna má
sjá á heilsuræktarstöðvum, en ræðis-
maðurinn hefur þessi til einkaafnota,
til þess að halda sér í formi, sem hann
gerir augsýnilega af mikilli samvisku-
semi.
Í sama herbergi er stórglæsilegt
skákborð og skákmenn. Margeir segir
mér að hann hafi teflt við ræðis-
manninn, en er þögull um úrslitin,
enda hógværðin uppmáluð. Kímir svo
eins og honum einum er lagið og seg-
ir: „Eigum við ekki bara að segja að
Kostyantyn kunni mannganginn!“
Ranghugmyndir um Úkraínu
– Kostyantyn, hvernig bar það til að
þú varðst ræðismaður Íslands í Úkra-
ínu? „Ég tók þátt í því að undirbúa för
úkraínskrar viðskiptasendinefndar til
Reykjavíkur fyrir níu árum. Þá vissu
menn hérna ekki nokkurn skapaðan
hlut um Ísland og viðskipti milli land-
anna voru vart nokkur. Það var eig-
inlega fyrir tilviljun, sem ég las mér til
um Ísland og ég fékk logandi áhuga á
landi og þjóð. Í kjölfar þessa bauðst
ég til þess að verða ræðismaður Ís-
lands í Úkraínu og það boð mitt var
þegið með þökkum í utanríkisráðu-
neyti Íslands. Síðan hef ég gegnt
þessu starfi, haft mikla ánægju af,
kynnst fjölmörgum Íslendingum og
heimsótt ykkar stórkostlega land.“
– Hefur umfang starfa þinna sem
ræðismaður Íslands aukist til muna,
eftir að Margeir Pétursson og félagar
hófu fjárfestingar í Úkraínu fyrir
tveimur og hálfu ári?
„Já, heldur betur og það svo um
munar. Eins og ég sagði áðan, voru
viðskipti landanna nánast engin fyrir
níu árum, en nú skipta þau mörgum
tugum milljóna dollara á ári og fara
bara vaxandi, frá ári til árs. Þetta fór
nú allt fremur hægt af stað um og upp
úr 1999. Á þeim árum var ljóst að
kaupsýslumenn á Íslandi töldu Úkra-
ínu vera lítið land og ekki svo áhuga-
vert,“ segir Kostyantyn og hlær, því
Úkraína er yfir 600 þúsund ferkíló-
metrar og landið byggja um 48 millj-
ónir manns.
„Íslenskir kaupsýslumenn voru fyr-
ir tíu árum eða svo haldnir miklum
ranghugmyndum um Úkraínu og við-
skiptalífið hér. Ég held að stór hluti
þeirra hafi talið að landinu væri meira
og minna stjórnað af mafíu og glæpa-
gengjum.
Auðvitað var stjórnkerfið hjá okkur
ekki fullkomið, síður en svo, en því fór
fjarri að þessar hugmyndir um landið
okkar væru nærri lagi. Raunar hefur
mjög margt breyst hér síðustu ár,
einkum eftir appelsínugulu bylting-
una, til hins betra og ófremdar-
ástandið sem var heyrir fortíðinni til.
Ég tel að Úkraína sé land mikilla
tækifæra og að íslenskum fjárfestum
eigi eftir að ganga afar vel hér austur
frá.“
Kostyantyn segist þess fullviss að
það hafi verið rétt ákvörðun af utan-
ríkisráðherra Íslands á sínum tíma, að
opna ræðismannsskrifstofu í Kænu-
garði. Umfang starfsins hafi farið
stigvaxandi og tengslin milli landanna
hafi styrkst og eflst á þeim níu árum
sem liðin séu.
Samskipti aukast
„Ég hef haft mikla ánægju af því að
vinna með Margeiri Péturssyni og að-
stoða hann eftir megni, t.d. við kaup
MP Fjárfestingarbanka á Lviv Bank.
Núna í sumar tók ég svo að mér að
vera stjórnarformaður í Lviv Bank og
hef ég einnig mikla ánægju af því
starfi. Margeir hefur líka ráðist í
verkefni, eins og fornleifarannsókn-
ina, til þess að reyna að kortleggja
ferðir Þorvaldar víðförla, sem mikill
menningarauki er að, bæði fyrir Ís-
lendinga og okkur Úkraínumenn.“
Kostyantyn segist sannfærður um
að samskipti Íslands og Úkraínu eigi
eftir að aukast í náinni framtíð. „Ég
held t.d. að á mennta- og menning-
arsviði séu möguleikar á samskiptum.
Við gætum komið á skiptinemapróg-
rammi, t.d. fyrir háskólastúdenta og
framhaldsskólanema og þannig gæti
unga fólkið okkar kynnst Íslandi og
ykkar kynnst Úkraínu.
Núna er von á utanríkisráðherra
Íslands í opinber heimsókn hingað til
Úkraínu. Í för með ráðherranum
verður væntanlega stór viðskipta-
sendinefnd og ég reikna fastlega með
að í kjölfar þeirra heimsóknar aukist
viðskipti og samskipti á milli land-
anna,“ segir Kostyantyn Molovanyy
og er þar með rokinn á næsta fund.
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 1. OKTÓBER 2006 11