Morgunblaðið - 01.10.2006, Blaðsíða 38

H
var endar Evrópa? Hvaða þjóðir
tilheyra henni og hverjar ekki?
Hvaða ríki eiga möguleika á aðild
að Evrópusambandinu í framtíð-
inni og hver ekki af því að þau
eru ekki nógu „evrópsk“? Hver
er hinn evrópski menningararfur sem tengir saman
ríki og þjóðir Evrópu? Eru múslímar útilokaðir frá
hinni nýju, sameinuðu Evrópu?
Þetta eru spurningar sem hafa mjög verið til um-
ræðu að undanförnu. Tveir atburðir hafa orðið upp
á síðkastið sem hafa kynt undir þessum umræðum.
Annars vegar ógætileg ummæli Benedikts XVI.
páfa um íslam sem urðu meðal annars til þess að
rifjuð voru upp fyrri ummæli hans um að aðild
Tyrklands að Evrópusambandinu gengi þvert gegn
sögunni. Hins vegar tilkynnti José Manuel Barr-
oso, forseti framkvæmdastjórnar Evrópusam-
bandsins, að Rúmenía og Búlgaría fengju aðild að
sambandinu um næstu áramót en síðan yrðu önnur
ríki að bíða þar til ESB hefði leyst úr þeim vanda-
málum sem fall stjórnarskrársáttmálans í fyrra
hafði í för með sér. Með öðrum orðum er stækkun
Evrópusambandsins stöðvuð í bili við bæjardyr
Tyrklands og þar í landi telja margir að um tylli-
ástæðu sé að ræða; ESB ætli sér aldrei að taka
Tyrkland inn í sínar raðir.
Óttinn við Tyrkland
Ó
ttinn við Evrópusambandsaðild
Tyrklands er útbreiddur í ESB-
ríkjunum, sem fyrir eru, það sýna
skoðanakannanir. Tvö kaþólsk ríki
skera sig þó úr; Frakkland og Aust-
urríki.
Í Frakklandi er ESB-aðild Tyrklands orðin eitt
af kosningamálunum fyrir forsetakosningarnar
næsta vor. Nicholas Sarkozy, innanríkisráðherra
Frakklands og sá frambjóðandi hægrimanna sem
einna líklegastur er talinn til að ná kjöri, hélt um-
deilda ræðu fyrr í mánuðinum þar sem hann hafn-
aði alfarið ESB-aðild Tyrklands. Hann sagði að dyr
ESB ættu að standa opnar ríkjum „á meginlandi
Evrópu“, þ.e. Noregi, Sviss og ríkjunum á Balk-
anskaga – og raunar líka evrópskum eyríkjum; þar
nefndi hann Ísland sérstaklega. En Sarkozy sagðist
myndu beita sér fyrir því að aðildarviðræðum við
Tyrkland yrði hætt ef hann ynni forsetakosning-
arnar. Tyrkland væri nágranna- og vinaríki ESB
og það ætti að styrkja tengslin við Tyrki en ekki
veita þeim fulla aðild. „Við verðum að kveða upp úr
um það hverjir eru evrópskir og hverjir ekki,“ sagði
Sarkozy. „Það er ekki lengur hægt að komast hjá
því að svara þeirri spurningu.“
Kaþólska kirkjan hefur á undanförnum árum
lagt sitt af mörkum til að skilgreina Evrópusam-
bandið sem samfélag kristinna ríkja. Þannig börð-
ust ýmsir kirkjunnar menn fyrir því að vísað yrði til
kristindómsins í formála stjórnarskrársáttmála
Evrópusambandsins. Það varð raunar ekki úr. En
ummæli núverandi páfa um Tyrkland hafa verið
rifjuð upp nýlega og svipuð afstaða kom fram hjá
Cormac Murphy O’Connor, kardinála og æðsta
manni kaþólsku kirkjunnar í Englandi og Wales í
útvarpsþætti í BBC í síðustu viku. Kardinálinn
sagði: „Önnur skoðun getur verið sú að það sé ekki
góð hugmynd að blanda saman menningarheimum.
Ég held að spurningin fyrir Evrópu sé þessi: Mun
aðild Tyrklands að Evrópusambandinu gagnast
raunverulegum samræðum [milli menningar-
heima] eða mun hún þýða að mjög stóru landi, sem
er fyrst og fremst byggt múslímum, verði steypt
saman við heimsálfu sem er í grundvallaratriðum
kristin?“
Í Tyrklandi sjálfu eykst nú andstaðan við aðild að
Evrópusambandinu meðal almennings. Að hluta til
getur það verið vegna þess að aðildarviðræðurnar
ganga ekki vel og strandar aðallega á deilum um
stöðu Kýpur. En jafnframt benda margir á að eftir
því sem fleiri frammámenn í ríkjum ESB lýsi efa-
semdum um aðild Tyrklands aukist andúð almenn-
ings á fyrirbærinu; fólki finnist sér lítilsvirðing
sýnd. Sömuleiðis er á það bent að mikill munur sé á
umfjöllun um Tyrkland og t.d. Búlgaríu og Rúmen-
íu á opinberum vettvangi í ESB; þrátt fyrir að síð-
arnefndu ríkin vanti ýmislegt upp á að standast öll
inngönguskilyrði ESB, t.d. í mannréttindamálum,
sé séð í gegnum fingur við þau og vonazt til að þau
bæti úr. Tyrkir séu hins vegar hankaðir á sérhverju
smáatriði.
Deilurnar um ESB-aðild Tyrklands tengjast
ýmsum þeim umræðuefnum sem borið hefur hvað
hæst innan sambandsins undanfarin ár. Í fyrsta
lagi er ótti almennings við að stækkun sambandsins
til austurs hafi í för með sér að fátækt verkafólk
flæði yfir ríkari löndin í vestri og taki vinnu frá inn-
fæddum. Sá ótti hefur reyndar virzt að flestu leyti
ástæðulaus; margir borgarar nýrra ESB-ríkja hafa
vissulega nýtt sér tækifærin til að starfa utan
heimalandsins en þeir hafa aðallega gengið í störf
sem fólk fæst ekki til að vinna í Vestur-Evrópuríkj-
um. Í tilfelli Tyrklands eykur það hins vegar á ótta
fólks í löndum á borð við Frakkland og Austurríki
að á undanförnum áratugum hafa komið upp ýmis
vandamál í samskiptum innflytjenda frá múslíma-
ríkjum og þeirra sem fyrir eru. Þegar við bætist
tortryggni í garð múslíma almennt vegna hryðju-
verka öfgamanna jaðrar umræðan á köflum við
móðursýki.
Í öðru lagi er Tyrkland afar fjölmennt ríki; nærri
helmingi fjölmennara en Pólland sem var lang-
stærsta ríkið sem tekið var inn í ESB í síðustu
stækkunarlotu. Margir hafa orðið til að benda á að
stærð landsins ein og sér muni skapa nánast óyf-
irstíganleg vandamál í stofnanakerfi ESB sem sé
sprungið nú þegar. Þess vegna sé ekki hægt að
halda áfram og lofa Tyrklandi aðild fyrr en gerðar
hafi verið nauðsynlegar umbætur á stofnunum
sambandsins í kjölfar falls stjórnarskrárinnar í
fyrra.
Í þriðja lagi tengist umræðan um hina „kristnu
Evrópu“ þeirri leit að „evrópskri samvitund“ sem
fram hefur farið undanfarin ár samfara vaxandi
óánægju almennings í eldri ESB-ríkjunum með
samstarfið. Þeir, sem vilja æ nánara samstarf, helzt
þannig að Evrópusambandið verði einhvers konar
sambandsríki, telja gjarnan að ýta verði frekar
undir samevrópska menningu og samkennd. Ekki
er hægt að notast við sameiginlega tungu og ekki
sameiginlega sögu nema að óverulegu leyti – og þá
berast böndin gjarnan að kristindóminum. Hann er
oft sagður það eina sem geti verið sterkt samein-
ingarafl Evrópusambandsríkjanna. Í slíkum
þankagangi er ekki pláss fyrir aðildarríki sem er
aðallega byggt múslímum.
Hvar eru mörk Evrópu?
S
purningin um það hvar mörk Evrópu
og þar með Evrópusambandsins liggi
var meðal annars til umræðu á ráð-
stefnu, sem finnska ríkisstjórnin, sem
fer nú með forsæti í Evrópusamband-
inu, efndi til í Finnsku rannsóknar-
stofnuninni í Villa Lante í Róm fyrr í mánuðinum.
Fræðimenn, sem þar fluttu fyrirlestra, guldu mjög
varhug við því að skilgreina Evrópusambandið sem
klúbb hinna kristnu eingöngu.
Giuseppe Burgio, forstöðumaður rannsókna-
stofnunar í Evrópu- og alþjóðamálum við La Sapi-
enza-háskólann í Róm, dró fram þá staðreynd að
ýmis öfl innan Evrópusambandsins vilja ekki reyna
að gera það að einsleitu sambandsríki, heldur telja
að stækkun sambandsins eigi fyrst og fremst að
þjóna efnahagslegum markmiðum og efla markaðs-
búskap og því fleiri, sem aðildarríkin verði, þeim
mun betra. Burgio nefndi Bretland og Svíþjóð sem
dæmi um ríki sem styddu þessa stefnu. Í augum
þeirra væri nóg að aðildarríki uppfylltu þau inn-
tökuskilyrði sem kennd eru við leiðtogafund ESB í
Kaupmannahöfn, þ.e. að hafa stöðugt stjórnkerfi,
búa við lýðræði, markaðsbúskap og réttarríki, virða
mannréttindi og rétt minnihlutahópa og styðja
markmið sambandsins um efnahagslegan og póli-
tískan samruna og myntbandalag. Í Kaupmanna-
hafnarskilyrðunum er ekkert minnzt á menningu
eða trúarbrögð. Og raunar ekki heldur á landafræði
en vísað er til Maastricht-sáttmálans þar sem segir
að sérhvert „Evrópuríki“ sem uppfylli skilyrði sam-
bandsins geti orðið aðildarríki. En það er reyndar
afar teygjanlegt hvað er Evrópuríki og hvað ekki.
Það er a.m.k. nokkuð ljóst að ef Kýpur, sem nú er
orðin aðildarríki ESB, er „Evrópuríki“ hlýtur
Tyrkland, sem liggur á milli meginlands Evrópu og
Kýpur, líka að vera Evrópuríki. Og Ísrael er með í
Evróvisjón, rétt eins og Tyrkland og Kýpur.
Burgio sagði að ef þetta ætti að vera stefnan
mætti hugsa sér að í framtíðinni gætu ríki á borð
við Moldóvu, Úkraínu, Georgíu, Armeníu, Azerba-
ídsjan, Ísrael, Líbanon, Sýrland, Jórdaníu og Mar-
okkó gengið í Evrópusambandið. Flest þeirra eru
raunar mjög langt frá því í dag að uppfylla inntöku-
skilyrðin en það voru ríki Mið- og Austur-Evrópu
líka fyrir aðeins hálfum öðrum áratug. Það var ekki
sízt fyrirheitið um ESB-aðild sem knúði áfram um-
bæturnar í efnahags- og stjórnmálalífi þeirra landa.
Evrópa og sagan
T
uomas Heikkilä, dósent í sagnfræði
við Háskólann í Helsinki, fjallaði um
það hvernig Evrópa sem hugtak
varð til á miðöldum. Hann varaði
hins vegar við því að notast við mið-
aldasöguna sem tæki til að móta
Evrópu framtíðarinnar; benti á að saga einskis ann-
ars tímabils hefði verið misnotuð jafnherfilega og
saga miðalda, ekki sízt til að réttlæta alls konar
Laugardagur 30. september
Reykjavíkur
38 SUNNUDAGUR 1. OKTÓBER 2006 MORGUNBLAÐIÐ
1. október 1966: „Mikill
mannfjöldi fylgdist með
fyrstu útsendingu íslenzka
sjónvarpsins síðastliðið
föstudagskvöld, og er
óhætt að fullyrða, að al-
menn ánægja hafi ríkt með
þessa fyrstu útsendingu.
Hún var hinni ungu stofn-
un til sóma og lofar góðu
um framtíðina. Hinn mikli
áhugi á íslenzka sjónvarp-
inu lýsti sér m.a. í því, að
samkomuhús voru víðast
hvar nær tóm, og lítið var
af fólki á ferli um borgina.
Vafalaust eiga byrjunarerf-
iðleikar íslenzka sjónvarps-
ins eftir að verða miklir, en
sá stuðningur, sem það
þegar nýtur hjá almenningi
mun hjálpa því yfir þá erf-
iðleika.“
. . . . . . . . . .
3. október 1976: „Hér hlýt-
ur ríkisfyrirtæki að sitja
við sama borð og einkafyr-
irtæki. Þegar dagblöð
hætta að koma út vegna
verkfalla, sem nokkrum
sinnum hefur komið fyrir,
hafa kaupendur fengið af-
slátt af áskriftargjöldum í
samræmi við það, enda eng-
in rök til þess að menn
greiði fyrir vöru, sem þeir
ekki fá. Með sama hætti
eiga sjónvarpsnotendur nú
kröfu til að fá afslátt af af-
notagjöldum í samræmi við
þann dagfjölda, sem út-
sendingar féllu niður. Yf-
irmenn Ríkisútvarpsins
geta ekki komizt upp með
það, þótt um ríkisfyrirtæki
sé að ræða að hafa að engu
þann sjálfsagna rétt þeirra
sem kaupa vöru, sem þeir
framleiða og gátu ekki látið
í té um skeið vegna ólög-
legs verkfalls.“s
. . . . . . . . . .
27. september 1986: „Það
eru að verða umskipti í ís-
lenskum landbúnaði. Meðal
annars fyrir tilstilli bænda
sjálfra og með ákvörðunum,
sem teknar eru í samtökum
þeirra er unnið að því að
fylgja fram nýrri stefnu.
Jóhannes Torfason, bóndi á
Torfalæk II og formaður
stjórnar Framleiðnisjóðs,
segir hér í blaðinu í gær, að
grunnhugsunin í starfi
sjóðsins og hlut hans í ný-
teknum ákvörðunum, sé sú
að veita þeim bændum, sem
hætta búskap, tímabundna
afkomutryggingu þannig að
þeir hafi ámóta tekjur og
þeir hefðu haft af búskapn-
um ef tekist hefði að
tryggja þeim fullt verð fyr-
ir framleiðsluna. Og jafn-
framt að tryggja hinum
sem eftir verða lífvænlega
afkomu við hefðbundinn bú-
rekstur.“
Fory s tugre inar Morgunb laðs ins
Einar Sigurðsson.
Styrmir Gunnarsson.
Forstjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
ÓVIÐUNANDI STARFSAÐSTAÐA
Það er alveg ljóst, að starfsað-staða heilbrigðisstarfsmannaer að verða algerlega óviðun-
andi. Í Morgunblaðinu í gær er sagt
frá því, að sjúkraliðar verði daglega
fyrir ofbeldi frá sjúklingum. Ofbeldið
sé mest á bráðamóttökum og lokuð-
um deildum. Dæmi eru um að hnífum
sé beitt. Kynferðisleg áreitni á sér
stað á ýmsum deildum.
Ofbeldið er að færast í aukana m.a.
vegna aukins fjölda fíkniefnaneyt-
enda, sem lagðir eru inn.
Kristín Á. Guðmundsdóttir, for-
maður Sjúkraliðafélags Íslands, seg-
ir í samtali við Morgunblaðið í gær,
að sjúkraliðar hafi verulegar áhyggj-
ur af auknu ofbeldi. Og jafnframt að
mannekla valdi því að erfitt sé að fást
við það.
Hver og einn sér í hendi sér að
þetta er ekki viðunandi ástand.
Væntanlega eru gerðar sérstakar
ráðstafanir, þegar fíkniefnaneytend-
ur eru lagðir inn, enda geta þeir
stofnað starfsfólki í lífshættu. En
miðað við þessar lýsingar eru þær
ráðstafanir ekki nægilegar. Það er
auðvitað óhugnanlegt að sjúklingar,
sem lagðir eru inn á spítala, geti verið
með hnífa á sér, sem þeir nota til að
ógna starfsfólki með.
En það er ekki bara ofbeldið, sem
veldur því að starfsaðstaða heilbrigð-
isstarfsmanna er orðin óviðunandi. Í
mörgum tilvikum er húsnæðið sjálft,
sem Landspítali – háskólasjúkrahús
ræður yfir, ekki nothæft og það er
erfitt að sjá, að hægt sé að bíða eftir
því, að nýr spítali verði tekinn í notk-
un. Það þarf að gera einhverjar
bráðabirgðaráðstafanir þar til hann
er risinn.
Það er auðvitað fáránleg staða, að
ekki sé hægt að komast um ganga
spítala vegna þess að þar er sjúkling-
um komið fyrir. Og alveg augljóst að
sumt af því húsnæði, sem spítalinn er
með í notkun, er að drabbast niður.
Það er búið að ganga of langt í nið-
urskurði til heilbrigðiskerfisins. Við
getum ekki verið þekkt fyrir þetta
ástand og við viljum ekki svona
ástand.
Morgunblaðið hefur áður lýst
þeirri skoðun, að vel geti komið til
greina að hluti af skattgreiðslu verði
eyrnamerktur heilbrigðiskerfinu
m.a. til þess að skattgreiðendur viti
hvert peningar þeirra fara. Og að þá
skattgreiðslu sé hægt að hækka, þeg-
ar samstaða er um að nauðsynlegt sé
að verja meira fé til heilbrigðismála.
Umræður um ofbeldi á heilbrigð-
isstofnunum eru ekki nýjar af nálinni.
Þær hafa komið upp áður. En lýsing-
ar Kristínar Á. Guðmundsdóttur
benda til að ástandið hafi ekki batnað
frá þeim tíma, að þessar umræður
fóru fram síðast, heldur hafi staðan
versnað. Hver vill vinna við svona að-
stæður? Hvernig á að vera hægt að fá
fólk til starfa ef það getur dag hvern
búist við ofbeldi eða kynferðislegri
áreitni? Auðvitað er ekki hægt að
bjóða fólki upp á þetta.
Það er ekki sízt Alþingi og fjárlaga-
nefnd þingsins, sem hafa veitt bæði
Landspítala – háskólasjúkrahúsi og
heilbrigðiskerfinu yfirleitt sterkt að-
hald og vafalaust hefur verið þörf á
því á ákveðnu tímabili.
Bygging nýs hátæknisjúkrahúss er
ekki lausnin á öllum vanda heilbrigð-
iskerfisins. Það er einkarekinn val-
kostur ekki heldur nema þeir, sem
standa í einkarekstri á þessu sviði,
sýni að þeir geti gert betur. Lækna-
miðstöðvarnar, sem hafa risið um all-
an bæ, eru skref í átt til þess að
byggja upp einkarekinn valkost. En
staðreynd er að þær læknamiðstöðv-
ar hafa af einhverjum ástæðum ekki
getað komið rekstri sínum fyrir með
þeim hætti, að sjúklingar geti fengið
viðtal við lækni strax og þess er ósk-
að. Biðtími á hinum einkareknu
læknamiðstöðvum er allt of langur.
Og reyndar ýmislegt fleira í rekstri
þeirra, sem betur má fara
Við Íslendingar höfum staðið í
þeirri trú, að heilbrigðisþjónusta
okkar væri með því bezta, sem þekk-
ist. Svo er ekki í raun og margt bend-
ur til að afturför hafi orðið í þessu
kerfi en ekki framför. Það verður að
snúa þeirri neikvæðu þróun við, sem
orðið hefur í heilbrigðiskerfinu.