Morgunblaðið - 01.10.2006, Blaðsíða 24

fólk
24 SUNNUDAGUR 1. OKTÓBER 2006 MORGUNBLAÐIÐ
lengur í undirbúningsdeildinni en til
áramóta.
„Þegar ég fór að hugsa málið, þá
gat ég ekki hugsað mér að vera bund-
inn á skólabekk næstu sex árin. Ég
var ákafur og mér fannst allt ganga
svo hægt. Ég var byrjaður á skíð-
unum og þau freistuðu mín meira en
skólinn.“
Þórir fór að vinna, mest hjá Eim-
skip við uppskipun og þess háttar, en
var í kvöldskóla KFUM og einnig
sótti hann myndlistarskóla, sem Lúð-
vig Guðmundsson stofnaði og stjórn-
aði á Grundarstíg 2. Þar var Kurt
Zier aðalkennarinn.
En svo var landið hernumið og þá
tók fyrir alla skólagöngu.
„Ég man vel hernámsmorguninn.
Við vorum á Vesturgötunni og ég
vaknaði upp við það, að það var barið
ógurlega. Í hinum endanum bjuggu
íslenzk stúlka og þýzkur eiginmaður
hennar og ég komst að því að menn
höfðu verið að leita hans um morg-
uninn, en hann var ekki heima.“
Þórir fór í Bretavinnuna við flug-
völlinn í Vatnsmýrinni. Þar var hann
settur yfir dælu, sem dældi sjó upp
úr Skerjafirðinum. Sjórinn var not-
aður jöfnum höndum í steypu og
púkk. „Rauðhólarnir fóru í þetta. En
rauðamölin er þeirrar gerðar að hún
blandazt moldinni og þetta verður
bara moldarblanda. Og púkkið var
fljótt að fara. Flugvöllurinn var auð-
vitað ekki byggður til langs tíma, þótt
hann standi enn! Það hefur því þurft
að púkka undir hann oftar en einu
sinni.“
– Hvarflaði það aldrei að þér að
leggja myndlistina fyrir þig?
„Nei. Það hefði aldrei hentað mér.
Hlutirnir urðu að ganga hratt fyrir
sig og hraðinn var nú ekki mikill í
myndlistinni!
En þetta var góður skóli og mynd-
listin hefur fylgt mér. Mér er til
dæmis ákaflega minnisstæð Gefj-
unarsýningin, sem Jónas frá Hriflu
stóð fyrir. Þetta voru svo flott verk
og góð auglýsing fyrir myndlistina,
þótt Jónas hugsaði hana sem skamm-
arsýningu.“
– Hefur þú ekkert málað?
„Nei. Mér hefur aldrei dottið það í
hug! En ég hef kynnzt mörgum
myndlistarmönnum og ég hef mitt
auga fyrir handbragði þessara meist-
ara. Það dugar mér alveg!“
Úr Bretavinnunni í bílana
Þegar Bretavinnunni lauk, komu
bílarnir inn í líf Þóris Jónssonar.
„Ég var orðinn15 ára og tími kom-
inn til þess að hugsa málin í alvöru.
Ég frétti af því að H. Ben. væri
nýbúinn að taka við umboðinu fyrir
Chrysler og byrjaður að byggja Ræs-
ishúsið við Skúlagötu. Ég fór til Sig-
urjóns Péturssonar, sem búið var að
ráða forstjóra fyrir Ræsi og hann tók
mér vel, sagði mér að fara inn á
Skúlagötu og byrja í byggingarvinn-
unni, hann myndi svo sjá um fram-
haldið.
Þetta gekk eftir og ég byrjaði nám
í bifvélavirkjun í Ræsi 1942 og lauk
því fjórum árum síðar.“
En Þórir Jónsson ílentist ekki hjá
Ræsi, þótt fyrirtækið væri með um-
boð fyrir flotta bíla!
„Ég kominn á kaf í skíðin, þegar
þetta var og í lok 1946 var mér boðið
til Svíþjóðar. Það gerði sænskur
skíðakennari sem hingað kom og
hann bauð mér að búa á heimili sínu
og þjálfa mig í skíðaíþróttinni, en
meiningin var að ég færi í einhvern
skóla með. En þegar ég er búinn að
vera þarna í hálfan mánuð, þá fót-
brotnaði ég fyrir tóma slysni!“
– Á skíðum?
„Já. Það var eitthvað lítill snjór og
ég endaði úti í grasi með þessum
ósköpum.“
– Hvað gerðir þú þá?
„Það þýddi ekkert annað en að
gera gott úr þessu. Ég fékk mér
bækur og fór að læra ýmislegt upp á
sænskuna!“
Þórir kom heim vorið 1947 og fékk
þá inni í bragga, sem Brynja átti þar
sem Landsímahúsið er nú í Múla-
hverfi.
„Ég stofnaði smáfyrirtæki, það hét
nú varla nokkurn skapaðan hlut. En
svo málaði vinur minn, sem vann hjá
mér, Þ. Jónsson á braggann og þar
með var nafnið komið!“
Hjá Þ. Jónsson voru stundaðar all-
ar almennar viðgerðir og á miðju ári
1949 lagði Þórir land undir fót og fór
vestur um haf til Bandaríkjanna.
„Hugurinn stóð alltaf til þess að
stofna sérstakt vélaviðgerðafyrirtæki
og mér tókst að fá smáleyfi hjá fjár-
hagsráði fyrir gjaldeyri til þess að
flytja inn tæki.“
Þegar tækin fóru að berast vestan
um haf, fékk Þórir smáskika að Borg-
artúni 25. Þá lóð átti Byggingafélagið
Brú og Guðmundur Halldórsson, for-
stjóri, leyfði Þóri að byggja hús á lóð-
inni. Þar varð Þ. Jónsson og Comp-
any til og það fyrirtæki starfar enn í
dag, segir Þórir með nokkru stolti.
Hann segir, að á þessum árum hafi
allt verið í höftum. Menn þurftu að fá
leyfi fyrir hverju einasta stykki, sem
var flutt til landsins. Það var því stórt
atriði og reyndar lífsspursmál að
geta gert upp vélar í bíla og tæki, því
það var ekki hlaupið að kaupa nýtt, ef
eitthvað bilaði.
Smám saman tókst að bæta tækja-
kostinn. Þórir segir, að vinur hans á
skíðunum, Haraldur Björnsson, sem
átti fyrirtækið S. Árnason hafi líka
fengið innflutningsleyfi og hann hluti
í gegn um það, þannig að hann var
ekki bundinn af því litla, sem hann
fékk sjálfur. Í beinu framhaldi af
þessu gengu eigendur S. Árnason inn
í fyrirtækið; þeir Haraldur Björnsson
og Gunnar Guðjónsson, skipamiðlari.
Síðan gengu inn í fyrtækið tveir
menn, sem störfuðu með Þóri frá
upphafi; Jón Adolphsson og Grétar
Árnason.
Þeir urðu fyrir því óhappi að húsið
í Borgartúninu brann, en öll stærri
tæki björguðust. Þá keyptu þeir hús-
grunn, Brautarholt 6, byggðu þar og
fluttu inn 1955. Þar gátu þeir svo
stækkað við sig.
Ford, Ford, Ford og aftur Ford
„Seint á árinu 59, um áramótin 59/
60 fréttum við að Fordumboðið
Sveinn Egilsson væri mögulega til
sölu. Eigendur þess voru Guð-
mundur Gíslason, þekktur gegnum B
og L, Sigurður Egilsson, sem var
kallaður Parker 51, því hann hafði
umboð fyrir þessa penna og hafði bíl-
númerið 51. Sveinn Ólafsson var for-
stjóri fyrirtækisins. Hann hafði verið
fulltrúi hjá Eimskip og hvarf til þess
starfs aftur, þegar við keyptum Svein
Egilsson.
Ólafur faðir Sveins var kunnur af
því að hann var fararstjóri með Vil-
hjálmi Einarssyni á Ólympíuleikana í
Melbourne. Og hann á að hafa sagt
við þrístökkvarann rétt fyrir keppn-
ina: Vilhjálmur minn! Þú veizt að
þrisvar sex eru átján! En 18 metrar í
þrístökki voru óþekktir þá.“
Þórir segir, að í Brautarholtinu
hafi menn viljað byggja upp snyrti-
legan vinnustað. Verkstæðisgólfin í
þá daga voru líkust flór, en þeir vildu
hafa sem hreinust gólf og voru fyrstir
til að lakka þau með Epoxidlakki.
Það var Málning hf. sem kom með
þessa lakktegund á markaðinn og
fékk þá félaga til að prófa hana í
Brautarholtinu. „Svo varð þetta lakk
allsráðandi á gólfunum, svona eins og
þessi steindúkur er að verða núna,“
segi Þórir og bendir niður fyrir sig á
gólfið á nýrri ritstjórn Morgunblaðs-
ins í Hádegismóum.
Nýir eigendur gengu inn í leigu-
samning Sveins Egilssonar á Lauga-
vegi 105 og Hverfisgötu 116. Og 1962
flutti Þórir sig um set; úr Braut-
arholtinu niður í Svein Egilsson og
fór að reka fyrirtækið þaðan.
Hann segir, að svo mikil breyting
hafi orðið, þegar viðreisnarstjórnin
gaf mest af innflutningnum frjálsan,
að helzt megi líkja henni við byltingu.
Þá fyrst byrjaði einhver bílasala sem
teljandi er.
„Fyrir viðreisn voru alls konar
gildrur í innflutningnum. Ef þig vant-
aði gjaldeyri, þá fórst þú fyrst í skrif-
stofu L.Í.Ú. í Hafnarhvoli og borg-
aðir visst gjald, svokallaðan
bátagjaldeyri, og síðan fórstu í bank-
ann til að fá gjaldeyri. Gjaldeyrisleyfi
fyrir 100 þúsundum kostaði þannig
kannski 125 þúsund krónur, eða þá
að allt að 60 þúsund bættust við.
Til þess að fá leyfi til bílainnflutn-
ings urðu menn að hafa skapað gjald-
eyrinn til hans sjálfir. Þetta voru sjó-
menn, sem gátu skrökvað út einhver
leyfi, heildverzlanir sem áttu um-
boðslaun erlendis, menn sem unnu
erlendis og sendiráðsmenn gátu
komið með bíla til landsins. Að öðru
leyti var þetta bara reytingsinnflutn-
ingur. Umboðin fluttu inn þetta 20,
30 bíla á ári.
Svona var þetta öll árin nema 1956.
Þá var úthlutað nálægt þúsund bíla-
leyfum til allra landsmanna og menn
gátu keypt bíla í gegnum umboðin.
Einhverra hluta vegna vissi Sam-
bandið af þessu fyrirfram og flutti
inn einhver hundruð bíla út á vænt-
anleg leyfi!
Fyrirtæki eins og okkar þurfti á
varahlutum að halda, en leyfi voru
takmörkuð. Þá vorum við háðir að-
ilum sem höfðu leyfi til þessa inn-
flutnings. Þetta voru allt prýðisfyr-
irtæki, en þau þurftu auðvitað sitt.“
Með betri tíð jókst mönnum kjark-
ur til framkvæmda.
„Iðngarðar voru stofnaðir að frum-
kvæði Félags íslenzkra iðnrekenda
og Landssambands iðnaðarmanna.
Við fengum úthlutað lóðum á Skeifu-
svæðinu; Sveinn Valfells var framá-
maður í samtökum iðnrekenda, og
aðrir voru Sveinn K. Sveinsson í Völ-
undi, Bjarni Björnsson í Dúk og svo
Sveinn Egilsson og Þ. Jónsson með
eitt hús hvort fyrirtæki. Að auki voru
nokkrir aðilar sem sameinuðust um
aðrar byggingar, til dæmis Brauð hf,
sem síðar varð Myllan hf. Fram-
kvæmdir hófust 1965 og Sveinn Eg-
ilsson var fyrsta fyrirtækið sem flutti
þarna inn, 1966. Sveinn Valfells var
þá meðal annars með Vinnufatagerð-
ina og hann ætlaði að hafa sútun í
kjallaranum undir sínu húsi, Skeif-
unni 15. En svo sá hann fram á það
eftir inngönguna í EFTA, að hann
gæti ekki nýtt húsið eins og hann
hugði, svo hann leigði það Pálma í
Hagkaup. Svo vita menn framhaldið.
Hagkaup eru þarna enn, bara aðrir
Pálmar við stjórnvölinn.“
– Hvað með framhaldið hjá Sveini
Egilssyni?
„Við héldum áfram að byggja í
Skeifunni. Reyndar kom lægð í þjóð-
lífið 68 og 69, þegar síldin hvarf og
fiskurinn hvarf og allt hvarf, sem
landinn lifði á. En þjóðinni tókst að
vinna sig vel út úr vandanum og strax
1970 varð góður bati. Það ár voru ris-
in þrjú hús í Skeifunni og við fluttir
inn í þau öll árið eftir. Reyndar rák-
um við skautahöll í einu húsinu í rúmt
ár. Hún var vinsæl, en það stóð nú
aldrei til að hún yrði lengur.
Þarna fengum við mjög mikið pláss
undir bílasölu, bæði fyrir nýja og not-
aða bíla. Næstu fjögur, fimm árin
voru jöfn og góð. Bílasalan fór á fullt;
Bronco- og Cortinuæðið, þetta voru
aðalbílarnir á þessum árum. Satt að
segja var aldrei hægt að fullnægja
eftirspurninni. Svo komu þessi venju-
legu bakföll og gengisfellingar með
minnkandi bílainnflutningi, en alltaf
tóku hlutirnir við sér aftur.
Við fórum í samstarf um ryðvörn
við þá Jón Ragnarsson og Björn Jó-
hannsson og sú starfsemi var þarna í
Skeifunni, þangað til þeir fluttu sig
upp á Höfða.
Og svo var Þ. Jónsson þarna líka.
Það flutti inneftir 69 og við seldum þá
Brautarholtið Ríkisútgáfu náms-
bóka. Í Skeifunni voru bæði fyr-
irtækin; Sveinn Egilsson og Þ. Jóns-
son og 1976 byggðum við framhúsið,
en þá sameinuðust þarna í Skeifunni
tvö Fordumboð; Kr. Kristjánsson og
Sveinn Egilsson.“
Ford átti mikilli velgengni að
fagna og Þórir segir þá hafa verið
með mestu bílasöluna flest árin. Ford
hafi alltaf verið með flesta skráða bíla
á landinu. „1981 tókum við inn Su-
zukiumboðið og Fiatumboðið keypt-
um við af Agli Vilhjálmssyni.
Þegar við byggðum í Faxafeni 10,
var ætlunin að færa starfsemina
meira og minna þangað. Það gekk að
nokkru leyti, en við vorum áfram í
Skeifunni.“
Erfið ferð niður bílabrekkuna
Svo kom bakslagið.
Föstudaginn 16. desember 1988
birtir Morgunblaðið frétt um að bíla-
umboðin Bílaborg og Sveinn Eg-
ilsson hafi sameinazt og er fréttin
byggð á fréttatilkynningu frá stjórn-
endum fyrirtækjanna. Fjórum mán-
uðum síðar segir, að sameining-
arviðræðum sé hætt.
„Þetta gekk ekki fyrir sig eins og
efni stóðu til,“ segir Þórir nú. „Bæði
fyrirtækin voru í stóru og dýru hús-
næði, sem gekk nærri þeim. Þetta
voru þeir tímar, þegar ekki var leng-
ur spurt um steinsteypu, heldur pen-
inga.“
Árið 1989 var bílainnflutningurinn
fyrstu sjö mánuði ársins helmingi
minni en árið áður. Sveinn Egilsson
hf. var þá í fimmta sæti fólksbílasöl-
„ÁRIÐ 1944 ók ég fyrsta bílnum
yfir Siglufjarðarskarð. Þetta var
Willysjeppi, sá fyrsti í eigu Íslend-
ings. Þá var búið að leggja veginn
frá Siglufirði upp í skarðið, en
ekkert var farið að gera að vest-
anverðu.
Þannig stóð á þessu, að kunn-
ingi minn, Gunnar Jónsson stjórn-
aði deild í verzlun föður síns; Jóns
Hjartarsonar, í Hafnarstræti 16.
Hann seldi kost í Nottana, sem
voru í förum fyrir Bandaríkjaher
og hann gat talið þeim trú um að
hann yrði að ráða yfir fjór-
hjóladrifnum bíl til þess að geta
skaffað kost í skipin á nóttu sem
degi. Þannig svældi hann jeppann
út úr þeim.
Svo var það einn dag, að hann
biður mig að fara norður í land
með þá Sigfús Blöndal til veiða.
Það var ekkert hús á jeppanum,
bara framrúðan og Sigfús hélt sér
í hana alla leiðina. Þeir veiddu
fyrst í Vatnsdalsá og síðan í Laxá
í Aðaldal. Þegar við komum það-
an til Akureyrar hafði Gunnar tal
af skólabróður sínum úr Verzl-
unarskólanum, Hannesi Guð-
mundssyni, syni Guðmundar
Hannessonar bæjarfógeta í Siglu-
firði. Þeir verða ásáttir um að við
prófum að aka til Siglufjarðar.
Við höldum svo út í Fljót. Kona
Gunnars, Laufey Ingjaldsdóttir
var með í för og Jón M. Jónsson
hafði bætzt í hópinn á Akureyri.
Mér gekk strax illa að aka í blautu
grasinu upp frá Hraunum, en svo
þornaði og við tóku sand- og
grjóthólar, þar sem markaði fyrir
gömlum kerruvegi. Ég gat keyrt
þessa hóla, en í skriðunum fyrir
ofan var kerruvegurinn horfinn
og bara gróft móbergið. Mér
tókst að mjaka bílnum þarna upp,
en nú þorði enginn að sitja í hjá
mér, heldur gengu þau bara með í
hæfilegri fjarlægð! Þegar ég var
kominn til hliðar í línu við skarðið
kom í ljós vegavinnuflokkur að
störfum. Þeir sögðu mér að veg-
urinn Siglufjarðarmegin væri
ágætur og voru fúsir til þess að
hjálpa mér upp síðasta spölinn;
ætli mig hafi þá ekki vantað svona
50 metra í skarðið. Þeir bundu
kaðal í stuðarann og tóku í og ég
setti í öll drif, sem hægt var að
setja til að spóla mig upp. Þetta
gekk hægt og sígandi, en þegar
ég var kominn langleiðina upp,
slitnaði kaðallinn. Það þýddi ekk-
ert að beita bremsunum, þetta var
eins og á svelli, en lokst tókst mér
að reka hann í bakkgírinn og þá
fór hann nú að hægja á sér. Enn
þann dag í dag skil ég ekki að bíll-
inn skyldi ekki velta í þessum
bratta og þessum látum.
Svo var ákveðið að reyna aftur
og nú var tóið bundið um kjálk-
ana, því það hafði skorizt í sundur
á stuðaranum. Í þessari annarri
tilraun tókst að koma jeppanum í
skarðið.
Siglufjarðarmegin var enn
snarbratt stál niður á veginn og
þar var jeppinn látinn síga niður.
Ferðin niður í bæinn gekk ágæt-
lega og nú þorðu þau öll að sitja í
hjá mér! Jeppinn var svo sendur
með skipi suður.“
Þegar Þórir komst á jeppanum
í skarðið var fréttaritari Alþýðu-
blaðsins þar mættur og vildi ná
tali af ökumanninum. Hann var
þó alls ekki til viðtals, heldur vís-
aði á eiganda jeppans; Gunnar
Jónsson. Þessi óframfærni bíl-
stjórans á sér sína skýringu. Hann
hafði nefnilega ekki fengið afhent
ökuskírteinið!
Önnur jeppaferð sem Þóri er
minnisstæð var farin 1946 inn á
Hveravelli.
Þessi ferð var farin á þremur
jeppum, allt saman „landbún-
aðarjeppar,“ og var Þórir bílstjóri
Brynjólfs Bjarnasonar, þá
menntamálaráðherra, en hinir
voru Pálmi Hannesson, Steinþór
Sigurðsson og Einar B. Pálsson.
„Þegar við voum komnir á
Hveravelli, datt einhverjum í hug
að keyra inn í Þjófadali, þar sem
Ferðafélag Íslands átti skála. Það
varð ofan á. Þarna fórum við nið-
ur mikinn bratta, sem ómögulegt
var að komast til baka svo við urð-
um að finna aðra leið heim. Þá
urðum að komast yfir Fúlukvísl
og við fórum hana á spöng, snjó-
lagið hélt, en það stóð ansi tæpt.
Þar með komumst við í Hvítanes
og þá var eftirleikurinn auðveld-
ur.“
Fyrstur yfir Skarðið
Stórveldið. Verzlunar- og skrifstofuhús Sveins Egilssonar og Þ. Jónssonar í Skeifunni.
Þórir Jónsson sat í stjórn Bíl-
greinasambandsins og var for-
maður þess í nokkur ár. Sam-
bandið stofnaði bílaábyrgð,
sem veitti ríkinu ábyrgð fyrir
því að aðilar þess stæðu við
skuldbindingar sínar. Félagar
í Bílgreinasambandinu keyptu
árið 1976 ásamt öðrum inn- og
útflytjendum fyrsta íslenzka
bílaflutningaskipið; Bifröst,
sem var rekið í sex ár, og einn-
ig leigði Sveinn Egilsson er-
lend bílaflutningaskip, að-
allega af sænsku línunni
Wallenius.
Fyrsta bíla-
flutningaskipið