Morgunblaðið - 01.10.2006, Blaðsíða 26

vísindi
26 SUNNUDAGUR 1. OKTÓBER 2006 MORGUNBLAÐIÐ
Matreiðslunámskeið
í grænmetisréttum
Grænt og gómsætt – hollustan í fyrirrúmi
Náttúrulækningafélag Reykjavíkur heldur matreiðslunámskeið í
Hússtjórnarskólanum v/Sólvallagötu laugardaginn 7. október nk.
Kennari: Dóra Svavarsdóttir matreiðslumeistari Á næstu grösum.
Takmarkaður fjöldi. Afsláttur fyrir félagsmenn.
Skráning í síma 552 8191 kl. 10:00-12:00.
E
inar Stefánsson á að
baki langan feril sem
fræðimaður og læknir
bæði hérlendis og er-
lendis. Hann lauk emb-
ættisprófi í læknisfræði frá Háskóla
Íslands árið 1978 og doktorsprófi í
lífeðlisfræði frá Duke-háskóla árið
1981 auk sérnáms í augnlækning-
um.
Auk þess að vera yfirlæknir við
augndeild Landakotsspítala og
Landspítala – háskólasjúkrahúss er
Einar prófessor í augnlæknisfræði
við Háskóla Íslands. Hann er virkur
vísindamaður og hefur birt á annað
hundrað ritrýndra vísindagreina í
alþjóðlegum tímaritum. Sjálfur rit-
stýrir hann einu virtasta fagtímariti
augnlækna, Acta Ophthalmologica.
Mikilvægt að starfa á
alþjóðavettvangi
Einar hefur starfað mikið á al-
þjóðavettvangi en hann segir slík
vinnubrögð nauðsynleg öllum vís-
indamönnum. „Vísindi og þekking
eru alþjóðleg og vísindi sem ekki
eru partur af alþjóðasamfélaginu
eru léttvæg. Vísindasamfélagið hér
á Íslandi er nokkuð sérstætt vegna
fámennisins, það eru afskaplega fá-
ir sem starfa í hverri grein. Þess
vegna er það íslenskum fræðimönn-
um sérstaklega mikilvægt að starfa
á alþjóðavettvangi og margir starfa
í raun meira á alþjóðagrundvelli en
innlendum. Oft er það þannig að
innlendi markaðurinn hefur einfald-
lega ekki þekkingu til að meta
störfin og á erfitt með að greina
gæði þekkingarinnar sem sköpuð
er. Það er því nauðsynlegt að geta
starfað með fræðimönnum erlendis
sem skilja hvað um ræðir og geta
tekið þátt í skapandi umræðum og
samstarfi.“
Þekking sem útflutningsvara
Einar segir starfsumhverfi vís-
indamanna hafa batnað verulega
síðan hann sneri aftur til Íslands
eftir störf í Bandaríkjunum árið
1989. „Á þessum 17 árum hafa orðið
umtalsverðar framfarir og þá sér-
staklega á síðastliðnum 5 árum
hvað varðar styrkjaumhverfi. Skiln-
ingur hefur aukist á mikilvægi vís-
inda og nýsköpunar sem framtíð-
aratvinnugrein á Íslandi og
hugsanlegri útflutningsgrein.
Framtíð þjóðfélagsins byggist með-
al annars á öflugu vísindastarfi og
nýsköpun. Öldum saman var við-
kvæðið það að bókvitið yrði ekki í
askana látið en nú hafa viðhorfin
breyst gífurlega. Það eru gríðarlega
miklir peningar í vísindum. Banda-
ríkin hafa til að mynda byggt sitt
veldi á þekkingariðnaði, og á síðari
tímum hafa t.d. Finnar og Írar veðj-
að á vísindi og rannsóknir með góð-
um árangri.“
Aðspurður segir Einar þó eitt og
annað mega fara betur í uppbygg-
ingu vísindasamfélagsins á Íslandi.
„Við þurfum að leggja meiri áherslu
á að byggja upp góðan rannsókna-
háskóla, Háskóla Íslands. Honum
hefur verið haldið við hungurmörk
ef svo má segja og þó framlög hafi
vissulega aukist erum við langt frá
því að vera í fremstu röð ef miðað
er við OECD-ríkin. Í stað þess að
einbeita okkur að því að búa til einn
öflugan háskóla höfum við stofnað
fjölmarga háskóla og þar með dreift
orkunni og þynnt út krafta okkar.
Slík aðferðafræði skilar ef til vill ár-
angri í að veita ungu fólk grunn-
menntun, en áherslan á rannsókn-
arstörf verður minni. Það má líkja
þekkingariðnaðinum við íþróttir, og
ef við viljum vera í fremstu röð á al-
þjóðavettvangi verðum við að leggja
allt í sölurnar. Það þýðir ekkert
hálfkák og til að ná árangri þurfum
við að vera best, það hefur litla þýð-
ingu að vera í öðru sæti eða þriðja.“
Geimverkfræði notuð
til augnlækninga
Einar þekkir sjálfur vel frum-
kvöðlastarfsemi á sviði þekkingar-
iðnaðar, en hann rekur ásamt sam-
starfsmönnum sínum
þróunarfyrirtæki í kringum súrefn-
ismælingatæki fyrir augnbotna.
„Fyrirtækið er í raun bara eitt
lítið dæmi um þróunarvinnu í þekk-
ingariðnaði sem getur skilað millj-
örðum og skapað mikilsmetna út-
flutningsvöru. Hugmyndin kviknaði
þegar ég sat ráðstefnu á vegum
NASA, Geimvísindastofnunar
Bandaríkjanna, um hvernig geim-
verkfræði og læknavísindin gætu
gagnast hvort öðru. Þar héldum við
læknarnir fyrirlestra til skiptis við
geimverkfræðingana. Það sem vakti
athygli mína var tækni sem þróuð
hafði verið til að taka myndir af yf-
irborði jarðar úr mikilli hæð. Þarna
voru vísindamenn sem kynntu
tækni sína en þeir höfðu tekið
myndir með ýmiskonar tækni og
ekki aðeins til að mynda yfirborð
jarðar heldur einnig 30 metra niður
fyrir það. Ég fékk áhuga á að at-
huga hvort ekki væri hægt að nota
slíka tækni til að mynda súrefn-
isflæði í augnbotnum.
Helstu orsakir blindu í heiminum
í dag eru sykursýki, gláka og hrörn-
un í augnbotnum, en þeir eru allir
taldir tengjast lélegu blóðflæði og
súrefnisskorti í augnbotnum sjúk-
lingsins. Fram til þessa höfum við
þó ekki getað staðfest það með full-
nægjandi hætti því mælitækin hef-
ur vantað. Ég fékk góða menn í lið
með mér og rannsóknarteymið hef-
ur nú gert nokkrar tilraunir með
smíði slíks mælitækis og nú er
grunn-þróunarvinnunni nánast lok-
ið.“
Bylting á sviði augnlækninga
Einar segir aðeins lokaþrep vinn-
unnar eftir en það er framleiðsla og
markaðssetning. „Gera þarf tækið
nothæft fyrir almenna augnlækna
en þeir eru líklega um 50–100.000
talsins í heiminum í dag. Markmiðið
er að mælitækið verði á hverri
augnlækningastofu. Ávinningur af
notkun slíks tækis er gríðarlegur.
Við munum geta staðfest orsakir al-
gengra og alvarlegra sjúkdóma á
borð við gláku og sykursýki en
einnig stjórnað meðferðinni af meiri
nákvæmni en hingað til hefur verið
gert. Við getum mælt árangurinn af
meðferðinni strax í stað þess að
þurfa að bíða oft talsvert lengi eftir
að sjá breytingar. Tæknin mun því í
raun valda byltingu á sviði augn-
lækninga.“
Geimverkfræði
notuð til augnlækninga
Einar Stefánsson yf-
irlæknir og prófessor
hlaut nýlega Pohl-verð-
launin sem eru alþjóðleg
verðlaun sem veitt eru
fyrir framúrskarandi
ævistarf í þágu læknavís-
indanna en ekki síst fyrir
nýjasta framtak hans og
samstarfsmanna hans,
þróun mælitækis fyrir
súrefnisflæði í augnbotn-
um. Auður Magndís
Leiknisdóttir hitti Einar í
Flatey þar sem hann
dvelur nú við þorskveiðar
og fuglaskoðun.
Morgunblaðið/Ómar
Sjónhimnan Mynd úr súrefnismælinum. Litakvarðinn sýnir súrefn-
ismettun í æðum sjónhimnunnar.
Morgunblaðið/Ómar
Frumkvöðull Einar Stefánsson yfirlæknir og prófessor dvaldi fyrir skemmstu í Flatey þar sem hann veiddi þorsk og skoðaði fugla.
Morgunblaðið/Ómar
Mælitæki Rannsóknarteymi Einars hefur lokið smíði frumgerðar tækis til
mælinga á súrefnisflæði í augnbotnum.
’Það sem vakti at-hygli mína var tækni
sem þróuð hafði ver-
ið til að taka myndir
af yfirborði jarðar úr
mikilli hæð.‘