Morgunblaðið - 01.10.2006, Blaðsíða 16
INNLENT»
T
il stendur að koma á fót
stofnun eða samráðs-
vettvangi, þar sem
fjallað verður um örygg-
ismál Íslands. Í yfirlýs-
ingu ríkisstjórnarinnar um ný verk-
efni íslenskra stjórnvalda við
brotthvarf varnarliðsins segir meðal
annars: „Ríkisstjórnin mun vinna að
því að koma á laggirnar samstarfs-
vettvangi fulltrúa stjórnmálaflokk-
anna þar sem fjallað verði um öryggi
Íslands á breiðum grundvelli, m.a. í
samstarfi við sambærilega aðila á er-
lendum vettvangi.“
Þegar Geir H. Haarde forsætisráð-
herra var spurður út í þessa fyrir-
ætlan nefndi hann öryggismálanefnd,
sem starfaði í rúman áratug, frá 1978
til 1991, og var skipuð fulltrúum
stjórnmálaflokkanna. „Við hugsum
þetta ekki nákvæmlega eins en við
teljum heppilegt að til sé vettvangur
þar sem fulltrúar flokkanna eða for-
ystumenn þeirra geta talað saman,
með fagfólk sér við hlið.“
Þarft innlegg í umræðuna
Sú öryggismálanefnd sem vísað er
til starfaði undir forsætisráðuneytinu
og var lögð niður árið 1991, meðal
annars með þeim rökum að aðstæður
hefðu breyst í alþjóðamálum frá
stofnun hennar auk þess sem hlut-
verk hennar hefði verið óskýrt. Það
stangast þó á við viðhorf bandaríska
stjórnmálafræðingsins Michaels T.
Corgans sem sagði í samtali við
Morgunblaðið árið 2001 að með starfi
öryggismálanefndar hefði verið lagð-
ur grunnur að umræðum á íslensku
um varnarmál, tæknihugtök verið
þýdd og menn hefðu ekki látið duga
að senda fulltrúa til að hlusta á ræður
í Brussel eða Washington heldur far-
ið að leggja sjálfstætt mat á tillögur
og hugmyndir. Með því hefði grund-
völlurinn fyrir stefnunni sem tekin
var upp með inngöngu í NATO og
varnarsamningnum verið efldur.
Og Björn Bjarnason dóms- og
kirkjumálaráðherra skrifar í grein
um gildi varnarsamningsins eftir lok
kalda stríðsins: „En sú ástæða var
einnig nefnd fyrir því að leggja ör-
yggismálanefndina niður að það væri
vegna niðurskurðar í ríkisfjármálum.
Í því samhengi má nefna að fjárveit-
ing til nefndarinnar í gildandi fjár-
lögum var um níu milljónir króna.“
„Þetta voru rúmar fjárveitingar sem
gerðu okkur kleift að vinna ágætt
starf,“ segir Albert Jónsson sendi-
herra, sem gegndi stöðu fram-
kvæmdastjóra öryggismálanefnd-
arinnar frá 1988 til 1991. „Fastir
starfsmenn voru tveir, fram-
kvæmdastjóri og ritari, en auk þess
voru mest tveir verkefnaráðnir á
hverjum tíma. Hlutverk öryggismála-
nefndar var að sinna rannsóknum á
öryggismálum og gefa út efni og
skýrslur um það. Hugmyndin var sú
að slík útgáfa gæti verið þarft innlegg
í umræðuna innanlands og til upplýs-
ingar um alþjóðamál. Lögð var
áhersla á málefni sem sneru að Ís-
landi, en stundum var umfjöllunin
breiðari en það.“
Á meðal rita sem öryggismála-
nefnd gaf út var bókin „Ísland, Atl-
antshafsbandalagið og Keflavíkur-
stöðin“ eftir Albert Jónsson,
„Evrópubandalagið: stofnanir og
ákvarðanataka“ eftir Þorstein Magn-
ússon stjórnmálafræðing, „Geimvar-
nir: Áætlanir risaveldanna og áhrif
þeirra“ eftir Albert Jónsson og „Ís-
land og Evrópubandalagið“ eftir
Gunnar Helga Kristinsson stjórn-
málafræðing. „Við gáfum einnig út
fréttabréf um öryggismál, bæði al-
þjóðleg og sem vörðuðu okkar heims-
hluta,“ segir Albert. „Þetta var fræði-
legt starf, unnar rannsóknir og niður-
stöður þeirra gefnar út í bókaformi.“
Viðameiri stofnanir erlendis
Þess er sérstaklega getið í yfirlýs-
ingu ríkisstjórnarinnar að farið verði
í samstarf við sambærilega aðila á al-
þjóðlegum vettvangi og nefnir Geir
H. Haarde í því sambandi öryggis-
mála- og alþjóðamálastofnanir í ná-
grannalöndunum.
Sú stofnun sem er ein sú öflugusta
á þessu sviði er NUPI í Noregi, en
þar vinna 80 manns, þar af 50 að
rannsóknum, og fær stofnunin um
480 milljónir íslenskra króna í rekstr-
arfé á ári. Mikið er lagt upp úr sjálf-
stæði hennar og að stundaðar séu
óháðar rannsóknir. Gildir það raunar
almennt um slíkar stofnanir á Norð-
urlöndum.
Í Finnlandi er unnið að end-
urskipulagningu á þessum málum.
Finnska utanríkismálastofnunin hef-
ur fengið 78 milljóna fjárframlög og
verið með 20 rannsakendur, en í jan-
úar verður hún endurreist með fjár-
magni frá finnska þinginu, og fær hún
um 234 milljónir króna í rekstrarfé á
ári. Stofnunin rannsakar annars veg-
ar alþjóðamál sem varða Finnland og
hins vegar svæðisbundin mál, eins og
öryggismálastefnu Evrópusam-
bandsins, Atlantshafshafstengslin,
samband Rússlands við Vesturlönd,
hryðjuverk og þjóðfélagsþróun í Kína
svo dæmi séu tekin.
Í Svíþjóð er öflugust SIPRI-friðar-
stofnunin sem leggur áherslu á af-
vopnunarmál, en hún fær 350 millj-
óna rekstrarfé frá utanríkisráðuneyt-
inu, og í Danmörku hafa alþjóðastofn-
anir verið sameinaðar undir einn
hatt, DIIS. Þó að stofnanir af þessum
toga beri skyldur gagnvart stjórn-
völdum, þá hafa verið farnir ýmsar
leiðir til að fjármagna þær til að
tryggja sjálfstæði þeirra. NUPI fær
til dæmis styrk frá menntamálaráðu-
neytinu, en aflar sér einnig styrkja
hjá samkeppnissjóðum eins og
norska Rannsóknarráðinu sem svipar
til Rannsóknarráðs Íslands. NUPI
sinnir einnig þjónustuverkefnum, t.d.
fyrir utanríkisráðuneytið, og þá er
Mikið lagt upp úr sjálfstæði
Nýr samráðsvettvangur um öryggi Íslands á breiðum grundvelli
Eftir Pétur Blöndal
pebl@mbl.is
Spillingarmál, sem sumir leggja að jöfnu við hið bandaríska Watergate, kemur tæpast
í veg fyrir sigur Luiz Inácio „Lula“ da Silva Brasilíuforseta í kosningunum í dag
Eftir Ásgeir Sverrisson
asv@mbl.is
V
erðbólgan er á und-
anhaldi, erlendar
skuldir sliga ekki leng-
ur hagkerfið, lægstu
laun hafa verið hækk-
uð verulega og almennt hefur hagur
hinna fátæku heldur farið skánandi,
þökk sé miðstýrðum áætlunum
stjórnvalda. Margur stjórn-
málamaðurinn hefur hreykt sér af
minni árangri en þeim sem Luiz
Inácio „Lula“ da Silva, forseti Bras-
ilíu, hefur náð á undanliðnum fjór-
um árum. Fylgi við hann mælist
enda mikið og svo virðist sem prýði-
lega skrautlegt hneyksli muni tæp-
ast koma í veg fyrir sigur Lula í for-
setakosningunum sem fram fara í
Brasilíu í dag, sunnudag.
Tvær umferðir kunna á hinn bóg-
inn að reynast nauðsynlegar.
Stjórnarskrá landsins mælir enda
fyrir um að forseti skuli jafnan njóta
stuðnings meirihluta þeirra sem
nýta atkvæðisréttinn. Lula (gælu-
nafn sem forsetinn hefur nú raunar
tekið formlega upp) er á hinn bóginn
sigurviss og telur litlar líkur á að
önnur umferð reynist nauðsynleg.
Vafasöm þótti á hinn bóginn sú
ákvörðun forsetans að mæta ekki til
sjónvarpskappræðu frambjóðenda á
fimmtudag. Stóll hans var auður en
andstæðingarnir kepptust við að
væna hann um valdhroka og spill-
ingu.
Fylgi við Lula hefur mælst 52–
55% að jafnaði í skoðanakönnunum.
Helsti andstæðingur hans, jafn-
aðarmaðurinn Geraldo Alckmin,
hefur hins vegar sótt í sig veðrið og
er sú þróun rakin til nýjasta
hneykslisins innan Verkamanna-
flokks (Partido dos Trabalhadores,
PT) forsetans. Fylgi Alckmins
mælist um 36% en tveir frambjóð-
endur til viðbótar, þau Heloísa Hel-
ena og Cristovam Buarque, eiga
enga möguleika á að ná í aðra um-
ferð. Bæði fylgdu þau forðum
Verkamannaflokknum og málflutn-
ingur hinnar róttæku Heloísa Hel-
ena, þingkonu og frambjóðanda
Flokks sósíalisma og frelsis (Partido
Socialismo e Liberdade, PSOL),
hefur fengið aukinn hljómgrunn á
síðustu vikum. Hún kveðst bjóða
fram eindregna vinstri stefnu gegn
meintu miðjumoði forsetans og seg-
ist vera eini sanni málsvari hinna
allslausu í landinu. Helena, sem er
44 ára, fráskilin og hjúkrunarfræð-
ingur að mennt, er um margt at-
hyglisverður stjórnmálamaður. Hún
var rekin úr PT-flokki forsetans árið
2003 og stofnaði þá nýjan flokk auk
þess að njóta nú stuðnings komm-
únista. Nokkrar líkur eru á því að
vegur hennar eigi eftir að vaxa í
brasilískum stjórnmálum.
Geraldo Alckmin er 53 ára og einn
af stofnendum Jafnaðarmanna-
flokksins (PSDB). Hann er læknir
að mennt, hóf stjórnmálaafskipti 19
ára og fjórum árum síðar var hann
orðinn bæjarstjóri (!) í fæðingarbæ
sínum, Pindamonhangaba í Sao
Paulo-ríki. Buarque er frambjóð-
andi Lýðræðislega verkamanna-
flokksins (PDT), fæddur árið 1944
og menntaður á sviði hagspeki og
verkfræða. Hann sagði sig úr flokki
forsetans fyrir réttu ári og bar fyrir
sig óánægju vegna þess hvernig
Lula hefur tekið á spillingarmálum
sem upp hafa komið í valdatíð hans.
Watergate í Sao Paulo
Og enn gera spillingarmálin for-
setanum lífið leitt; því nýjasta er líkt
við hið bandaríska „Watergate“ sem
kostaði Richard Nixon forsetaemb-
ættið árið 1974. Mál þetta kann að
reynast Lula erfitt. Stjórnarand-
staðan krefst opinberrar rann-
sóknar af vaxandi þunga. Nái sú
krafa fram að ganga er hugsanlegt
að Alríkisdómstóll Brasilíu höfði mál
gegn forsetanum í því augnamiði að
svipta hann embætti. Slíka rás at-
burða verður þó að telja ólíklega.
Hneykslið varð opinbert 15. sept-
ember þegar lögregla handtók í Sao
Paulo félaga í PT-flokknum og lög-
mann einn sem er handgenginn for-
ustunni. Mennirnir höfðu meðferðis
andvirði um 56 milljóna króna. Þeir
gáfu þá skýringu að þeim hefði verið
falið að nýta fjármunina til að kaupa
skjöl sem bendluðu Alckmin og José
Serra, frambjóðanda PSDB í rík-
isstjórakosningunum í Sao Paulo,
við spillingarmál.
Lula kvaðst stórhneykslaður, full-
ur angistar og trega, vegna fram-
göngu trúnaðarmanna flokksins
sem hann sagði í senn birting-
armynd „brjálsemi“ og „heimsku“.
Líkt og vænta mátti telja andstæð-
ingarnir þessi ummæli ekki nægja
til að losa forsetann undan ábyrgð
og hefur Alckmin ítrekað lýst yfir
því að ótrúlegt verði að teljast að
forsetanum hafi ekki verið kunnugt
um kaupin sem fram áttu að fara.
Lula hefur undanliðna daga vænt
andstæðinga sína um „pólitískar
nornaveiðar“ en jafnframt hefur
hann neyðst til að bregðast við. Mál
þetta hefur með öllu skyggt á hefð-
bundna kosningabaráttu síðustu
tvær vikurnar sem PT-flokkurinn
hafði lagt upp sem þjóðaratkvæði
um umbótastefnu forsetans. Lula
hefur rekið sjö menn sem tengjast
honum og flokknum, þeirra á meðal
kosningastjóra sinn, Ricardo Ber-
zioin. Hann er jafnframt formaður
flokksins og segir forsetinn Berzioin
hafa ráðið „hóp vitfirringa“ til starfa
fyrir framboðið. Lula hefur á hinn
bóginn ekki útskýrt hvers vegna
sérlegur grillmeistari forsetaemb-
ættisins („Chefe do barbacoa“)
þurfti einnig að víkja. Sá heitir
Jorge Lorenzetti og er sýnilega fjöl-
hæfur því auk þess að handleika
grilltangir af meiri innlifun og fimi
en flestir dauðlegir menn mun hann
einnig hafa farið fyrir sérstakri
„njósnadeild“ framboðsins.
Handtökuskipanir hafa nú verið
gefnar út á hendur sex mönnum en
lögum samkvæmt má ekki úrskurða
þá í varðhald eða vista í fangelsi fyrr
en eftir kosningarnar í dag.
Lula lætur ásakanir um spillingu
og samlíkingu við Watergate sem
vind um eyru þjóta. Í kosningabar-
áttunni hefur hann leitast við að
sannfæra kjósendur að hann muni
áfram vinna að því að bæta lífskjör
hinna fátækari og þar ræðir um um-
talsverðan fjölda fólks; í Brasilíu
búa um 184 milljónir manna og telst
„Þeir hafa ef til vill lesið meira en ég“
SVIPMYND»
AP
Sigurviss Luiz Inácio Lula da Silva á lokafundi kosningabaráttunnar í Sao
Bernardo do Campo á fimmtudag. Lula kveðst viss um að ekki þurfi að koma
til annarrar umferðar, hann verði endurkjörinn forseti Brasilíu í dag.
Í HNOTSKURN
» Luiz Inácio da Silva fæddist 6. október 1945 í Caetés, fátækra-hverfi Garanhuns-borgar í Pernambuco-ríki í norðausturhluta
Brasilíu. Raunar kveðst „Lula“ eins og hann er jafnan nefndur hafa
fæðst 27. október, því hafi móðir hans jafnan haldið fram þótt op-
inber plögg segi annað.
» Foreldrar Lula voru ólæsir smábændur. Sjálfur lærði hann aðlesa 10 ára og lauk skólagöngu 12 ára þó svo síðar hafi hann lok-
ið „diplóma-námi“ á framhaldsskólastigi. Hann gerðist verkamaður
og hóf ungur störf innan verkalýðshreyfingarinnar. Árið 1978 var
hann kjörinn leiðtogi Samtaka verkamanna í stáliðnaði og gerðist
einn helsti andstæðingur herforingjastjórnarinnar sem þá ríkti í
Brasilíu. Hann stofnaði ásamt öðrum PT-flokkinn árið 1980.
» Lula vann sæti á þingi 1986, og bauð sig þrívegis fram í forseta-kosningum, 1989, 1994 og 1998 uns hann náði loks markmiði sínu
í októbermánuði 2002.
16 SUNNUDAGUR 1. OKTÓBER 2006 MORGUNBLAÐIÐ
GÓÐ HEILSA
GULLI BETRI
Lið-a-mót
FRÁ
www.nowfoods.com
APÓTEK OG HEILSUBÚÐIR
A
ll
ta
f
ó
d
ýr
ir
Fréttir á SMS