Æskan - 01.12.1972, Blaðsíða 13

Hvernig
rata dýrin heim?
eflir
æfileiki gæludýra til aS rata
heim til sin úr órafjarlægS er
næstum yfirnáttúrlegur. Sér-
hver fjölskylda kann einhverja sögu um
tryggan kettling, sem settur hefur verið
I poka og fluttur til nýs heimilis. Þar
eð kisu líkaði ekki hið nýja umhverfi,
hvarf hún fljótlega og fannst nokkru
slðar mjálmandi ámátlega i nágrenni
sfns gamla heimilis. Kettir hafa verið
settir ( poka, þar sem ekki nokkur skima
Ijóss barst til þeirra, og síðan komið
fyrir um borð ( árabátl. Árabátnum hef-
ur siðan verið róið langt út á stöðuvatn
og snúið þar i ótal hringl. Þá hefur bátn-
um verið róið aftur til lands. Kettirnir
tóku þegar á rás um leið og þeir losn-
uðu úr prísundinni, beint i áttina að
heimilum sinum, og þeir, sem um til-
raunirnar hafa séð, fullyrða, að kettirnir
hafl alls ekki beitt þefskynjun eða á
nokkurn hátt framkvæmt rannsókn á
umhverfinu, áður en þeir héldu af stað.
Hundar eru mjög slyngir að finna
réttar áttir, en tilraunir, sem gerðar hafa
verið í þessu sambandi, hafa ekki leitt
tll neinna ákveðinna niðurstaðna. Hund-
urinn er gæddur ákaflega sterkri þef-
skynjun, og það getur í mörgum tilvik-
um skýrt ratvísi þeirra heim. Hestar eru
einnig mjög fljótir að rata heim, en þeir
hafa einnig mjög gott minnl. Miklu erf-
iðara er að skýra hæfileika laxins til að
fata til heimkynna sinna, því að hann
er gæddur miklu minni skynsemi en
hundar og kettir. Merkingar hafa leitt
t Ijós, að laxinn leitar til þeirrar ár, þar
sem hann fæddist. Ekki ervitað, hvernig
stendur á þessari undarlegu ratvisl
hans, en það er hald manna, að þef-
skynjun eigl þar ef til vill mikinn hlut
að máli.
Fáar lifverur sýna melri ratvisi en
hýflugurnar, og náttúrufræðingar hafa
eytt mörgum árum við rannsóknir á eðli
CARTWRIGHT TIMMS
Það er óráðin gáta, hvernig
kettir, hundar, fuglar og maurar
fara að því að rata heim til sín
um óraleiðir.
ratvisl þeirra. Nýfædd býfluga, sem tek-
In væri úr búinu og siðan sleppt aðeins
spölkorn þaðan, mundi aldrei rata heim.
Fyrst verður hún að læra að þekkja
umhverfi sitt, og hún byrjar að fljúga
um það bil tlu dögum eftir að hún
breytist I flugu.
Þessar fyrstu flugferðlr eru beinar
könnunarferðir, og þá flýgur hún upp og
niður og hefur varla augun af búinu.
Litlu síðar hættir hún sér ofurlitið lengra
frá heimili sinu, og siðan lengjast flug-
ferðirnar smám saman, unz býflugan
getur flogið um allt svæði búsins. Þetta
landsvæði getur verið allt að þremur
milum f hverja átt frá búinu. Þannig
virðist það nokkuð öruggt, að ratvisi bý-
flugnanna byggist á hæfileika þelrra til
að leggja umhverflð á minnið. Raunar
hegða þær sér nákvæmlega eins og
við gerum i nýju umhverfi. Þær leggja
á minnið tré, byggingar og aðra þvlllka
hluti. En þótt þessu sé þannig farið,
kemur oft fyrir, að býfiugur vlllist og
deyi, af þvi að þær hafa þá gleymt leið-
inni heim. Það er einnig rétt, að þær
fara oft i rangt bú, ef þau eru mjög
mörg á sama stað. Þefskynjunin hjálp-
ar býflugunum til að rata. Býflugurnar
hafa aftarlega á likama sínum liffæri,
sem gefur frá sér þef, og iðulega má sjá
vinnubý nudda afturhluta sinum við
pallinn, þar sem flugurnar hefja flug
sitt og lenda, og baða síðan vængjunum.
Þetta veldur þvi, að loftið umhverfis
búið verður mettað þef, sem allar flug-
ur búsins munu þekkja úr talsverðrl
fjarlægð.
Vinnumaurlnn, sem er vængjalaus,
notar sólina til að átta slg eftir. Þegar
maur fer frá heimkynnum sinum í rann-
sóknarferð, tekur hann stefnu hornrétt
á stöðu sólarinnar og ferðast síðan eftir
beinni línu. Heim kemur hann sömu
leið. Maurinn notar einnig þefskyn sitt,
og þegar hann er við fóðuröflun, snertir
hann jörðina af og til með afturenda
likamans og merkir þannig leiðina með
þefblettum.
Það er þvi Ijóst, að ratvfsi býflugn-
anna, mauranna og annarra skordýra
byggist ekki á neinum dularfullum eig-
inleikum, heldur er hún áunnin við
eigin reynslu auk meðfæddra hæfijeika.
Það á ekkert skylt við hinn furðulega
hæfileika sumra fugla og dýra, sem
geta fundið rétta leið á ferð, sem þelr
hafa aldrei farið áður.