Tímarit lögfræðinga - 01.04.1986, Side 33

þessarar ritgerðar sem formanns nefndarinnar að kynna sér og nefnd-
armönnum sínum ýmis gögn um þessi efni. Ég hafði látið þess getið,
þegar ég féllst á að taka sæti í nefndinni, að ég teldi að endurskipu-
lagningu sveitarstj órnarmála og valddreifingu í þágu sveitarfélaga yrðu
að fylgja samsvarandi breytingar á stjórnsýslu ríkisins, en erindisbréf
nefndarinnar laut eingöngu að endurskoðun sveitarstjórnarlöggjafar-
innar, og henni var ekki ætlað að hagga við umboðsstjórn ríkisins í
héruðum landsins umfram það sem leiddi af ákvæðum um sýslunefndir
og umsjón með sveitarstjórnum.
Athugun á gögnum sem nefndinni bárust leiddi í ljós að endurskoðun
á skipan sveitarstjórnarmála helst yfirleitt í hendur við endurskoðun
umboðsstjórnar og hefur á undanförnum árum einkum tengst viðleitni
til vald- og verkefnadreifingar, sem felst annars vegar í flutningi valds
og verkefna frá ríki til sveitarfélaga (decentralisation) og hins vegar
í flutningi verkefna og ákvörðunarvalds frá miðstjórnarstofnunum til
umboðsmanna ríkisins (deconcentration). Athygli nefndarinnar beindist
einkum að tveimur ríkjum þar sem unnið hefur verið að róttækum
breytingum á stjórnsýslunni á undanförnum árum, Noregi og Frakk-
landi, en bæði þessi lönd eru gróin miðstjórnarríki, og frá báðum hefur
gætt áhrifa á íslenskt stjórnarfar beint og óbeint frá fornu fari. Frá
báðum þessum löndum fengust ítarlegar upplýsingar, ekki aðeins um
endurskoðun sveitarstj órnar heldur einnig, og ekki síður um endur-
skipulagningu umboðsstjórnar. Þótt bæði þessi lönd séu margfalt fjöl-
mennari en Island, virtust þær upplýsingar sem frá þeim komu vel til
þess fallnar að vekja hugmyndir um framtíðarskipan umboðsstjórnar
á Islandi.
Frá því að ísland komst undir Noregskonung og fram á fyrri hluta
þessarar aldar var Island hluti miðstjórnarríkja, og eftir að landið
hlaut sjálfstjórn hefur stjórnsýsla hér borið mjög sterkan svip mið-
stjórnarríkis, ekki síst að því er lýtur að umboðsstjórn í héraði. Reynsla
þeirra þjóða sem hafa búið við slíkt stjórnarfar er því Islendingum sér-
lega lærdómsrík.
1 sumum ríkjum er ekki fyrir að fara neinum aðalumboðsmanni mið-
stjórnar í héraði. í þessum flokki eru ríki enskumælandi manna, Sov-
étríkin og ríki sem hafa stjórnarfar að sovéskri fyrirmynd. Stjórn-
sýsla þessara ríkja einkennist af kjörnum nefndum, ráðum og einstök-
um embættismönnum með takmarkað valdsvið, sem fara með umboðs-
stjórn á vegum ríkisins. Pólland hefur þó sérstöðu að því leyti að kjörin
nefnd og skipaður fógeti (voivod) deila með sér stjórnsýslustörfum. 1
Þýska sambandslýðveldinu virðist vera flókið kerfi þar sem kjörnir
27