Tímarit lögfræðinga - 01.04.1986, Page 56

Framsækið stjórnsýslukerfi
Allir hlutir eru háðir stöðugum breytingum. Stjórnsýslan fer ekki
varhluta af þessu lögmáli. Sýslumannsembættin eru hér engin undan-
tekning. Þegar af þeirri ástæðu er óhugsandi að þessar stofnanir
verði óbreyttar að skipulagi og viðfangsefnum á þeim miklu breyt-
ingatímum sem við lifum og framundan eru. Tilraunir til að halda
öllu í gömlum skorðum leiða einungis til þess að embættin komst úr
takt við þjóðlífið og daga uppi líkt og þegar er orðið um hreppstjóra og
sýslunefndir.
Umboðsstörf og dómsstörf
Á einveldistímabilinu taldist það ekki óeðlilegt að sömu embættis-
menn færu með stjórnsýslustörf, þar á meðal lögreglustjórn og dóms-
vald. Allt þjóðfélagsvald var sameinað hjá hinum einvalda konungi
og sú grundvallarregla hlaut að endurspeglast í stjórnsýslukerfinu.
Eftir því sem ríkisvald hefur fjarlægst einveldið hefur orðið augljós-
ara hversu óheppilegt það er að sami embættismaður fari með lög-
reglustjórn og önnur stjórnsýslustörf og úrlausnarvald í dómsmálum.
Nú munu þess heldur varla nokkur dæmi í nágrannalöndum okkar að
hinar ólíku greinar ríkisvaldsins séu tengdar saman með þessum
hættiso)- Það er til þess fallið að vekja tortryggni aðila sem eiga í
málaferlum við ríkisvaldið að dómarinn er starfsmaður gagnaðila.
Þetta sambýli valdþáttanna veldur örðugleikum þegar verið er að
leitast við að koma á réttarfars- og stjórnarfarsumbótum því að þótt
hægt sé að una við svo fráleitt kerfi sem leifar gamalla stj órnarhátta
er illmögulegt að fella nýjungar að þessaii forneskju. Hættan er að
ekki verði talið fært að bíða róttækra grundvallarbreytinga og að nýj-
ungar verði tengdar nýjum stjórnsýslustofnunum og sérdómstólum.
Dómarar eiga að vera óhlutdrægir og óháðir. Skortur á starfsöryggi
er fallinn til að valda vafa um óhlutdrægni. Hins vegar er æskilegt að
hægt sé að skipta um umboðsmenn á líkan hátt og t.d. sendiherra.
Nýlega var höfð uppi sú krafa í opinberu máli fyrir Hæstarétti að
héraðsdómur yrði ómerktur sökum þess að héraðsdómarinn væri full-
trúi lögreglustjórans. Var þeirri kröfu hafnaðS7). Mun nú í ráði að
bera þetta efni undir mannréttindanefnd og mannréttindadómstól Ev-
rópu, og er hætt við að Islendingar komist í óþægilega aðstöðu við að
verja svo fráleitt skipulag.
86) Sérstætt dæmi er sýslumannsembættið á Svalbarða. Hins vegar eru lögreglustjórn og
dómsmálakerfi aðskilin í Færeyjum og á Grænlandi.
87) HRD. 25. nóv. 1985, Ákæruvaldið gegn Jóni Kristinssyni.
50