Tímarit lögfræðinga - 01.08.1986, Blaðsíða 23

við hinni almennu ógildingarreglu í 32. gr. (nú 33. gr.) samningalag-
anna. Er það skýrt svo í greinargerðinni, að nokkur reynsla sé komin
á beitingu ákvæðisins. Sömu stefnu að þessu leyti hafi verið fylgt í
Danmörku, Norégi og Svíþjóð og þyki með hliðsjón af forsögu samn-
ingalaganna eðlilegt að taka mið af því.
Auk framangreindra ákvæða í 28.-31. gr. og 32. gr. samningalag-
anna voru í III. kafla laganna heimildir til þess að breyta vissum samn-
ingum vegna efnis þeirra, ef niðurstaða samninganna yrði bersýnilega
ósanngjörn í garð annars aðilans. Er hér átt við févítisákvæði það, er
var í 35. gr., og ákvæði það, er var í 36. gr. og fjallaði um samninga
um takmarkanir á endurheimturétti vegna riftunar og um samninga
um fyrirgerð veðs eða annarrar tryggingar, ef skuldbinding var eigi
efnd. Af sama toga var einnig ákvæði 37. gr. um heimildir dómstóla til
þess að losa menn undan samningum, er rýra óhæfilega atvinnufrelsi
þeirra.
Samkvæmt þessu er ljóst, þegar hin nýja regla 36. gr. er borin saman
við reglur III. kafla samningalaganna, eins og þær voru fyrir gildistöku
laga nr. 11/1986, að hinar síðarnefndu reglur hafa annað og þrengra
gildissvið en hin nýja regla hefur og svara ekki þeim þörfum, sem henni
er ætlað.
í öðru lagi kann sú spurning að vakna, hverja þýðingu ákvæði 7. gr.
laga nr. 58/1960, um bann við okri, dráttarvexti o.fl. (nú 31. gr. samn-
ingalaganna), hefur samanborið við hina nýju reglu. Ákvæði þetta er
efnislega samhljóða 31. gr. skandinavísku samningalaganna og lýsir þá
löggerninga ógilda, er maður notar sér bágindi annars manns, fákunn-
áttu hans, einfeldni eða léttúð eða það, að hann var honum háður, til
þess að áskilja sér óhæfilega hagstæð samningskj ör. Þó svo að ákvæðið
eftir orðalagi sínu veiti heimild til þess að taka tillit til efnis löggern-
ings, er eigi að síður Ijóst af forsögu þess, að það er takmarkað við, að
atvik það, er ógildingu veldui’, hafi verið til staðar við gerð löggern-
ingsins. Þá er ákvæðið þeim takmörkunum bundið, að bersýnilegur mis-
munur sé á áskildum hagsmunum og því endurgjaldi, er fyrir þá skal
koma, eða þá hagsmunir þessir skuli veittir án endurgjalds. Ákvæðið
veitir því ekki heimild til þess að taka tillit til aðstæðna eða atvika,
sem upp koma eftir gerð samnings. Gildissvið ákvæðisins er því tak-
markaðra en gildissvið hinnar nýju reglu.
I þriðja lagi kann þeirri spurningu að verða varpað fram, hvort ekki
hafi mátt beita með lögjöfnun ógildingarreglum þeirra sérlaga, sem
áður er getið, og hin nýja regla því óþörf fyrir þær sakir. Af úrlausnum
íslenskra dómstóla verður ekki séð, að á þetta álitaefni hafi reynt nema
101