Tímarit lögfræðinga - 01.08.1986, Blaðsíða 25

leigusamningum, sem orðin voru ósanngjörn vegna verðlagsbreytinga.
Hafa íslenskir dómstólar beitt ákvæðinu í þessum tilgangi, og má þar
nefna dóma Hæstaréttar í XI. bindi, bls. 478, XXII. bindi, bls. 293 og
nú síðast dóm Hæstaréttar í LIV. bindi, bls. 1179.4 5) Ákvæði þessu hef-
ur og verið beitt með lögjöfnun um leigusamninga um lóðir undir íbúð-
arhúsnæði, sbr. dóm Hæstaréttar í XXIX. bindi, bls. 346 og dóm hér-
aðsdóms í dómasafni Hæstaréttar LV. bindi, bls. 49 (55). Þá má einnig
benda á, að dómstólar hafa gripið til óskráðra réttarreglna um brostnar
forsendur til þess að leiðrétta verðákvæði í lóðarleigusamningum, sem
raskast höfðu vegna breytinga á verðgildi peninga, sbr. dóma Hæstarétt-
ar í IX. bindi, bls. 565 og XXVI. bindi, bls. 691.
Hér er einnig rétt að geta ákvæða 36. gr. eldri ábúðarlaga nr. 87/
1933. Þar sagði, að yrði breyting á verðlagi eða aðstaða til búskapar á
j örð breyttist, gæti hvor aðili ábúðarsamnings krafist þess, að úttektar-
menn endurskoðuðu leigumála jarðar og mætu endurgjald eftir jörð
með hliðsjón af eldri leigumála og breytingum þeim, sem orðið höfðu,
síðan hann var gerður. Sams konar ákvæði var einnig í ábúðarlögum
nr. 8/1951 og nr. 36/1961, en er ekki í núgildandi ábúðarlögum nr. 64/
1976. Ákvæði 36. gr. laga nr. 87/1933 var í dómi Hæstaréttar í XXXI.
bindi á bls. 447 beitt af meiri hluta Hæstaréttar til hækkunar jarðaraf-
gjalds.
Athugun framangreindra sérlagaákvæða og dómsúrlausna veitir
nokkra vísbendingu um, að það viðhorf hafi ríkt í íslenskum rétti, að
samningar eða samningsskilmálar, sem augsýnilega leiddu til ósann-
gjarnrar niðurstöðu í garð annars aðiljans, væru ógildanlegir eða að á-
kvæði þeirra mætti leiðrétta. Eigi að síður ríkti óvissa um, að hve miklu
leyti ákvæðum þessum yrði beitt með lögjöfnun. Er í því sambandi rétt
að hafa í huga, að sérlagaákvæði af þessu tagi voru mun færri í ís-
lenskum rétti en skandinavískum. Hér á landi eru t.d. ekki í gildi sér-
stök lög um skuldabréf, en eins og fyrr segir þótti lögjöfnun í Skandi-
navíu einna helst tæk frá ógildingarákvæðum skuldabréfalaganna. Þar
við bætist, að í greinargerð með 8. gr. skuldabréfalaganna norsku var
beinlínis tekið fram, að ákvæðinu mætti beita með lögjöfnun í öðrum
samningssamböndum.40) Loks er þess að geta varðandi hugsanlega lög-
jöfnun frá sérlagaákvæðunum, að í fræðiskoðunum og réttarframkvæmd
45) í málinu í LIV. bindi á bls. 1179 var um að ræða hafnarlóð í Vestmannaeyjum, sem
leigð var með óuppsegjanlegum erfðafestusamningum. Héraðsdómur hækkaði endur-
gjald fyrir lóðina með lögjöfnun frá 2. mgr. 2. gr. laga nr. 75/1917, en Hæstiréttur
beitti meginregltt sömu lagagreinar.
46) NOU 1979:32 á bls. 24.
103