Tímarit lögfræðinga - 01.08.1986, Blaðsíða 28

Það er rétt, að hin nýja regla 36. gr. samningalaganna setur samn-
ingsfrelsinu takmörk og hefur áhrif á regluna um skuldbindingargildi
löggerninga. En slíkt gera allar ógildingarreglur. Þessi takmörk hafa
jafnan verið talin óhjákvæmileg og nánast forsenda þess, að hægt væri
að viðurkenna regluna um frelsi til samningsgerðar. Það er á hinn bóg-
inn ekki óeðlilegt, að sú spurning vakni, hvort of langt hafi verið geng-
ið með setningu hinar nýju reglu. 1 greinargerðinni með lögum nr. 11/
1986 er þessari spurningu svarað neitandi.51) Þar kemur fram, að hin
nýja regla hefur sama megintilgang og aðrar ógildingarreglur, þ.e. að
sporna gegn misnotkun á samningsfrelsinu.
Það leiðir af eðli hinnar nýju reglu í 36. gr., að hún er undantekning-
arregla. Heimild til þess að beita henni ber því að skýra þröngt. Hún er
öryggisventill, ef svo má að orði komast, sem unnt á að vera að grípa til
í neyðartilvikum til þess að komast hjá réttarspjöllum. Hin nýja regla
víkur því framangreindum meginreglum engan véginn til hliðar, eða
eins og segir í greinargerðinni með lögum nr. 11/1986 „. . . að þrátt fyr-
ir lögfestingu frumvarpsins yrði það vissulega áfram grundvallarregla
íslensks réttar, að samninsa beri að efna“.51)
Þeim rökum var og haldið fram gegn lögfestingu hinnar nýju reglu,
að hún væri til þess fallin að ýta undir vanefndir á samningum52) og
reglan þannig túlkuð, að versnandi fjárhagsstaða skuldara frá því að
samningur var gerður og þar til að efndum kemur verði fullgild ógild-
ingarástæða skv. 36. gr. Hefur því til stuðnings verið vitnað til þess,
að orðalagið „stöðu samningsaðilja“ í 2. mgr. 36. gr. feli þetta í sér.53)
Óhjákvæmilegt er að víkja að þessu gagnrýnisatriði nokkrum orðum.
Þess er fyrst að geta, að þetta orðalag, þ.e. „stöðu samningsaðilja“ á
sér fyrirmynd í 2. mgr. 36. gr. norsku samningalaganna (pai’tenes stil-
ling). Þetta orðalag höfðar fyrst og fremst til þess, hvort jafnræði hafi
verið með samningsaðiljum, þ.e. hvort annar samningsaðilinn hafi með
einhverjum hætti neytt yfirburðastöðu gagnvart viðsemjanda sínum.54)
Með hliðsjón af orðum greinargerðarinnar og forsögu þessa orðalags
má því ljóst vera, að það er misskilningur, að átt sé við fjárhagslega
stöðu samningsaðilja.
1 annan stað er að geta þeirrar meginreglu í kröfurétti, að almennur
51) Greinargerðin á bls. 14.
52) Páll Sigurðsson, Orð skiilu standa, bls. 4-5.
53) Páll Sigurðsson, Orð skulu standa, bls. 10.
54) Sjá orð greinargerðarinnar á bls. 21 og NOU 1979:32 á bls. 61. Þar er þess til viðbótar
getið, að orðin „partenes stilling" geti tekið til aldurs, reynslu, þekkingar og annarra
huglægra atriða. Sjá einnig Kristian Huser, sama rit á bls. 36.
106