Tímarit lögfræðinga - 01.08.1986, Blaðsíða 37

sumar eru reyndar ólögfestar, þótt almennt séu þær viðurkenndar.
Mikilvægt er að hafa hugfast, sem sumum gleymist þó í „hita leiks-
ins“, — að yfirleitt eru ekki efni til víðtækrar túlkunar þessara á-
kvæða og heimilda, sökum þess að hér er um undantekningarreglur að
ræða, enda má almennt segja, að íslenskir dómstólar hafi beitt þeim
af varkárni og með aðgæslu. Á þessu sviði hlýtur að sjálfsögðu að
gæta einhverra breytinga og framþróunar sem á öðrum sviðum í laga-
heiminum, og veigamiklar breytingar á almannaviðhorfum og þjóð-
lífi geta réttlætt endurskoðun ógildingarheimilda, enda eru þær varla
heilagri en margt annað í lögum. Sérstakrar varkárni skyldi þó gætt
við „útvíkkun“ eða fjölgun þessara heimilda eða ef breyta skal eða
hverfa frá sameiginlegum og viðteknum grundvelli þeirra og ávallt
haft hugfast, að meginreglan um skuldbindingargildi löggerninga
skapar og viðheldur festu í samfélaginu, sem ríkisvaldinu ber skylda
til að styðja og vernda, án tillits til stundarhagsmuna einstakra þjóð-
félagshópa, sem stundum virðast eiga greiðan aðgang að talhlýðnum
valdhöfum.
1 sjálfu sér þarf ekki að vera óeðlilegt, að fram komi tilmæli eða
hugmyndir um nýtt ógildingarákvæði, sem að ýmsu leyti gangi fram-
ar þeim heimildum, sem áður hafa verið lögfestar eða viðurkenndar.
Áður en nýmæli af því tagi eru lögtekin, skyldu þeir menn, sem end-
andlega ábyrgð bera, fyrst af öllu skyggnast um, kanna það sem fyrir
er og að því loknu meta, hvort þörfin á nýju heimildinni sé svo brýn
sem af var látið og hvort núgildandi ógildingarheimildir séu ekki full-
nægjandi, þegar grannt er skoðað. Ég hefi nú í allmörg ár fylgst með á
þessu sviði, eftir föngum, og get fullyrt, að aldrei hefi ég orðið þess
var, að menn næðu ekki rétti sínum fyrir dómstólum vegna skorts á
ógildingarheimildum, þannig að telja mætti það til þjóðfélagsmein-
semda, þótt skoðanir kunni að öðru leyti að vera skiptar um lyktir
einstakra mála. Er og meir en líklegt, að áberandi skortur á ógilding-
arheimildum hefði einhvern tíma valdið ramakveini, sem a.m.k. hefði
náð eyrum lögfræðingastéttarinnar, ef ekki annarra. Þetta mættu
menn hafa í huga, en þó skal viðurkennt, að röskun á þeirri löggjöf,
sem um viðskiptalíf og fjármunasýslan fjallar, getur hugsanlega rétt-
lætt einhverja breytingu eða aðlögun hinna hefðbundnu ógildingai'-
heimilda.
Ógildingarákvæði sml. hafa staðið óbreytt, síðan þau voru sett fyrir
hálfri öld, og sum ógildingarákvæði í ýmsum sérlögum eru ekki held-
ur ný af nálinni eða eiga sér a.m.k. grónar fyrirmyndir í löggjöf grann-
ríkja okkar. Hinar fáu ógildingarheimildir, sem ólögfestar eru, en njóta
115