Tímarit lögfræðinga - 01.08.1986, Blaðsíða 27

1978. Voru þetta talin veigamikil rök fyrir því, að lögfesta bæri reglu
um ógildingu á ósanngjörnum samningum, eins og gert var með lögum
nr. 11/1986.48)
9.0. REGLA 36. GR. I LJÓSI REGLNANNA UM SAMNINGS-
FRELSIÐ OG SKULDBINDINGARGILDI SAMNINGA.
Reglurnar um samningsfrelsið og skuldbindingargildi samninga eru
meðal helstu grundvallarreglna í íslenskum fjármunarétti. Því hefur
verið haldið fram af andmælendum hinnar nýju reglu, að með henni
sé boðað til byltingar í samningarétti og henni stefnt gegn þessum
þýðingarmiklu reglum.49) Skal nú að þessu atriði vikið.
Þrátt fyrir mikilvægi reglunnar um samningsfrelsið er mönnum eigi
að síður lj óst, að hætta getur verið á því, að með það frelsi sé misfarið.
Á það einkum við, þegar ekki er fullt jafnræði með samningsaðilum.
Er víða í löggjöfinni reynt að hamla gegn slíkri misbeitingu og samn-
ingsfrelsi manna því settar skorður. í III. kafla laga nr. 7/1936 eru tal-
in upp sérstök tilvik, er valdið geta ógildi löggernings. Þá gilda ófrá-
víkjanlegar lagareglur um sumar samningstegundir, og má þar sem
dæmi nefna ýmis ákvæði í lögum um vátryggingarsamninga og húsa-
leigusamninga. Einnig má nefna, að um einstakar samningstegundir
gilda frávíkjanlegar lagareglur, ef aðilar hafa ekki á annan veg samið
í lögskiptum sínum. Má hér sem dæmi nefna lögin um lausafjárkaup.
Löggjafinn hefur ennfremur séð ástæðu til þess að lögfesta reglur um
heimildir dómstóla til þess að víkja til hliðar bersýnilega (augljóslega)
ósanngjörnum samningum á ákveðnum réttarsviðum, sbr. ógildingar-
reglur höfundalaga, vátryggingarsamningalaga, húsaleigusamningalaga
og siglingalaga. Á sviði opinbers réttar gilda og reglur, sem sama marki
eru brenndar. Er þar helst að nefna ýmis ákvæði í lögum nr. 56/1978
um verðlag, samkeppnishömlur og óréttmæta viðskiptahætti.
Óskráðar réttarreglur um brostnar forsendur og réttaráhrif þeirra
geta og veitt heimild til ógildingar eða leiðréttingar samninga eða
samningsákvæða vegna atvika, sem áttu sér stað eftir samningsgerð.
Þá er þess að geta, að fræðiskoðanir og réttarframkvæmd hafa mót-
að ákveðnar reglur um túlkun löggerninga, sem haft geta þýðingu í þá
veru að hamla gegn misbeitingu samningsfrelsisins.50)
48) Greinargerðin á bls. 12.
49) Páll Sigurðsson, Orð skulu standa. Fjölrit, Reykjavík 1986, bls. 3. Greinin birtist í þessu
hefti Tímarits lögfræðinga.
50) Sjá nánar Stig Jörgensen, sama rit á bls. 6.
105