Tímarit lögfræðinga - 01.08.1986, Blaðsíða 39

ingarörðugleikar því fyrirsjáanlegir, auk þess sem það getur gefið nær
óendanlega möguleika til ógildingar löggerninga (eða breytingar á
þeim) vegna persónulegra ástæðna þeirra samningsaðilja eða löggern-
ingsgjafa, sem vilja bera það fyrir sig. I greinargerð, sem frumvarp-
inu fylgir, er að vísu (óbeinlínis) borin fram sú fróma ósk, að dóm-
stólar muni beita hinu nýja ákvæði af stillingu og hófsemi, og reyndar
tekið fram berum orðum, „að til þess sé ætlast, að dómstólar fari mjög
varlega í beitingu reglunnar,“ en hver getur nú sagt með neinni vissu
um það, hve lengi það veganesti muni endast, eftir að farið verður að
takast á um ákvæðið frammi fyrir dómstólunum. Víst er, hvað sem
öðru líður, að ákvæðið mun valda átökum í réttarsölunum og að minni
ætlan mun það einnig verða til þess að fjölga dómsmálum. Þetta skyldi
haft í huga, þegar meta skal, hvað vinnast kann við lögtöku ákvæðis-
ins, borið saman við það, sem skaðast getur og seint verður endur-
heimt. 1 þessu efni hygg ég, að sannast muni hið fornkveðna, að við
vitum hverju við sleppum, en vitum eigi hvað við hreppum. Frum-
varpið hefur m.a. verið réttlætt með því, að það sé óhjákvæmilegur
fylgifiskur stórhuga fyrirætlana um víðtækar lagabreytingar, er stuðla
muni að auknu frelsi í viðskiptalífinu, sem mikil og bráð nauðsyn beri
til (sbr. fyrirhugað afnám ,,okurlaganna“). En í því sambandi má
ekki gleymast, að viðskiptafrelsi fær einmitt ekki notið sín, nema
reglan um skuldbindingargildi samninga sé jafnframt höfð í heiðri og
henni framfylgt. Þegar grannt er skoðað, stangast því hugmyndin um
nýja og víðtæka ógildingarheimild á við óskirnar um fjörkipp í hinu
frjálsa viðskiptalífi. Einnig hefur vei'ið leitast við að réttlæta hina
nýju ógildingarheimild með því, að félagslégar þarfir kalli á hana, en
að mínu mati mun hún þvert á móti hafa óheillavænleg áhrif í þjóð-
félaginu, þegar til lengri tíma er litið, því að hætt er við, að beiting
hennar muni smám saman skapa þá ætlan eða vissu hjá mörgum, að
ekki sé ætíð nauðsynlegt að standa við gerða samninga né efna gefin
loforð í viðskiptum og þannig muni ákvæðið grafa undan almennum
heiðarleika, slæva dómgreind manna og spilla mati þeirra á eigin efnda-
getu.
Ég þykist þess fullviss, að ýmsir muni, a.m.k. að lítt athuguðu máli,
líta á tilkomu hins nýja og víðtæka ógildingarákvæðis sem kærkomið
vopn í baráttunni fyrir auknum rétti neytenda, en ef áhrif ákvæðis-
ins verða í ríkum mæli þau, sem ég nú gat um, sýnist mér, að þetta
geti orðið nokkuð dýr vopnakaup. Rannsóknir á þjóðlífinu eru oftast
æskilegar, enda víða stundaðar með góðum árangri, en ekki er víst,
að hið sama eigi alltaf við um þjóðfélagslegar tilraunir, þ.e. þegar þegn-
117