Tímarit lögfræðinga - 01.08.1986, Blaðsíða 44

áhrifum, sem viðkomandi reglur og ákvæði hafa, sökum þess að þau
afstýra í ríkum mæli löggerningsgerð, sem óæskileg er talin. Þetta er
alkunna, þótt örðugt sé að finna mælikvarða, sem við verði komið, og
þær tiltölulega fáu dómsúrlausnir um þessi efni, sem aðgengilegar eru,
segja auðvitað ekki nema örlítið brot af allri sögunni. En til þess að
tala megi um virk varnaðaráhrif í þessu sambandi, verða viðkomandi
ákvæði að vera þannig orðuð, að fyrirfram og áður en til samninga sé
gengið geti lögmenn eða aðrir sambærilegir ráðgjafar leiðbeint við-
skiptavinum sínum um það, hvort viðkomandi samningur eða löggern-
ingur muni fá staðist eða ei. Orðið „ósanngjarnt“ í frumvarpsgrein-
inni er allt of óljóst, til þess að það henti vel í þessu augnamiði og hin-
um almenna borgara segir það svo sem ekki neitt. Það sem einum
þykir ósanngjarnt, þykir öðrum sanngjarnt. 1 32. gr. sml. er hins veg-
ar notað orðið „óheiðarlegur“, sem að vísu er háð mati eins og hvað
annað, en felur þó í sér miklu þrengri merkingu og höfðar á skýrari
hátt til siðgæðisvitundar manna.
Hin atriðin, sem ég vil nefna í þessu sambandi, eru þó sennilega
mun alvarlegri. 1 2. mgr. frumvarpsgreinarinnar er tekið fram, að við
mat á því, hvort samningur sé ósanngjarn, skuli m.a. líta til stöðu
samningsaðilja og atvika, sem komu til, eftir að samningur var gerður.
Orðalagið „staða samningsaðilja" getur falið í sér óendanlega víða
merkingu og þar er bókstaflega ekkert undanskilið. Það, að fjárhags-
staða skuldara hefur versnað til muna, frá því að samningur var gerð-
ur og þar til hann skyldi efndur, hlýtur að koma sérstaklega til álita í
þessu sambandi og fæ ég ekki annað séð en þetta gæti verið fullgild
ógildingarástæða, ef greinin verður lögtekin — og þá án tillits til þess,
hvort skuldari getur sjálfum sér um kennt eða ei. Hér geta einnig
komið til álita óteljandi persónulegar eða einstaklingsbundnar ástæð-
ur skuldaranna. Er ég smeykur um, að þetta yrði brátt „vinsælasta"
varnarástæða í skuldamálum almennt, ef lögtekið væri. Hingað til hefur
það einnig verið grundvallarregla í samningarétti, að við mat á því,
hvort beita megi tilteknum ógildingarheimildum, skuli einungis miða
við atvik, sem fyrir hendi voru við samningsgerðina eða þegar löggern-
ingur kom til vitundar loforðsmóttakanda, sbr. 38. gr. sml. (þar sem þó
er heimilað smávægilegt frávik frá þessu, „þegar sérstaklega stendur
á“). 1 frumvarpsgreininni er gengið þvert á þessa grundvallarreglu, —
og eins og ekkert sé sjálfsagðara, — þar sem sagt er, að m.a. skuli lit-
ið til atvika, sem til komu, eftir að til löggernings var stofnað. Þarna
eru allar flóðgáttir opnaðar og ekki verður séð fyrir endann á þeim
flaumi tilvika, sem til greina geta komið. 1 greinargerð með frum-