Tímarit lögfræðinga - 01.08.1986, Blaðsíða 26

hér á landi hefur almennt verið talið, að gjalda beri varhuga við beit-
ingu lögjöfnunar frá sérlagaákvæðum.
I f jórða lagi er þess getandi, að þó svo að óskráðar réttarreglur um
brostnar forsendur veiti dómstólum heimild til þess að taka tillit til
aðstæðna eða atvika, sem upp koma eftir gerð samnings, eru skilyrðin
fyrir beitingu reglunnar afar ströng. Forsendan verður að hafa verið
ákvörðunarástæða loforðsgjafa og það hugræna skilyrði jafnframt sett,
að loforðsmóttakandinn hafi vitað eða mátt vita, að loforðið var gefið
af þessari ástæðu.47) Einnig er það skilyrði orðað, að sanngjarnara sé
hlutlægt séð að leggja áhættuna af því, að forsendan brestur, fremur á
loforðsmóttakanda en loforðsgjafa. Hér að framan voru nefndir dómar
Hæstaréttar í IX. bindi, bls. 565 og XXVI. bindi, bls. 691, sem dæmi
um úrlausnir, þar sem reglunni hefur verið beitt. Að öðru leyti sýna
íslenskar dómsúrlausnir, að dómstólar hér á landi eru tregir til þess að
beita reglunni og gera strangar kröfur til þess, að skilyrðum hennar sé
fullnægt í hvívetna. Um það, hvort hin nýja regla komi til með að
byggja út réttarreglum um brostnar forsendur, sjá nánar grein Viðars
Más Matthíassonar, sem birtast mun í næsta hefti Tímaritsins.
I fimmta lagi skal þess getið, að í lögum um verðlag, samkeppnis-
hömlur og óráttmæta viðskiptahætti nr. 56/1978 segir svo í a-lið 1. mgr.
1. gr., að það sé markmið laganna að vinna gegn ósanngjörnu verði og
viðskiptaháttum. I 26. gr. laganna segir svo:
„I atvinnustarfsemi, sbr. 2. gr., er óheimilt að hafast nokkuð það
að, sem brýtur í bága við góða viðskiptahætti, sem tíðkaðir eru í
slíkri starfsemi, eða er óhæfilegt gagnvart neytendum.“
I 38. gr. laganna, sbr. 8. gr. A. laga nr. 52/1982, er Verðlagsráði heim-
ilað að banna athafnir, sem það telur brjóta í bága við m.a. 26. gr. lag-
anna. Er tekið fram, að banni megi framfylgja með févíti, sem inn-
heimta megi með lögtaki.
Reglur laga nr. 56/1978 eru opinbers réttar eðlis. Með þeim er til-
teknum handhafa opinbers valds heimilað að banna viðskiptahætti, sem
teljast ósanngj arnir. Brotlegur aðili getur eftir atvikum bakað sér refs-
ingu í samræmi við IX. kafla laganna.
Telja verður hæpið, að einstaklingar eða fyrirtæki geti fengið samn-
inga ógilta á grundvelli laga nr. 56/1978, þótt ósanngjarnir teldust. Það
er hins vegar full ástæða til þess, að samræmi sé milli einkaréttarheim-
ilda til að ógilda ósanngjarna samninga (viðskiptahætti) og þeirra heim-
ilda, sem Verðlagsráð hefur að opinberum rétti samkv. lögum nr. 56/
47) Ólafur Lárusson, Kaflar úr kröfurétti. Reykjavík 1965, bls. 28-29.
104