Vísir - 24.12.1943, Side 9

JÖtABLAÐ VÍSÍS
9

JOL
Jes A. Gíslason:
í VESTMANNAEYJUM FYRIR RÚMUM 60 ÁRUM
NGIN HÁTÍÐ kirkjuársins
er mér eins minnisstæð frá
bernsku- og æskuárum minum
og' jólin, hátiðin, sem, nefnd
hefir verið hátið harnanna. Sú
hátíð hefir um aldir vakið til-
lilökkun og gleði i brjóstum
kristinna barna, og mun fram-
vegis gera það á sama hátt og
áður. Á þessu var, er og verður
engin breyting, eða sú er von
oklcar, þótt flest annað hreytist
og þótt misjafnlega mikið verði
horið i jólatilhaldið, bæði að því
er viðkemur umhverfið, og að-
húnað þeirra til fata og matar,
sem hátíðai’innar eiga að njóta.
Ilinn bliði blær, sem hvílir yfir
jólahátíðinni, verður i huga og
í augurn bai’nanna á hverjum
tinia hinn sami og jafnframt
hinn fegursti, viðfeldnasti og
hlýjasti. —
Þegar eg nú minnist jólanna
hér fyrir rúmum 60 árum, þá
kemur ávallt fram i hugskoti
mínu mynd þeirra jóla, sem eg
leit á bernskuheimih minu, i
foreldrahúsunum. Sú mynd
gleymist aldrei né máist, þvi að
hún er svo nátengd og umvafin
þeim kærleika, sem eg fyrst varð
aðnjótandi í örmum og undir
handleiðslu ástríkra foreldra og
ömmu. En eins og jólin voru
haldin á bernskuheimili mínu,
þannig eða á likan hátt voru þau
haldin á öðrum heimilum á þess-
ai’i kæru eyju okkar, sem oft
fékk að kenna á einangi’uninni,
og þá elcki hvað sizt um jóla-
leytið.
Þá er bezt að víkja að aðal-
efninu, en hætt er við,„að það
verði með nokkurum útúrdúr-
um, eins og venja er þegar
gamlir menn skýra frá.
Undirbúningurinn.
Það sem mest skilur nú og
fýýi’ er undii’búningurinn. Þá
urðu heimilin sjálf að leggja
allflest til hátíðarinnar. Það var
þýðingai’Iaust að senda í búðirn-
ar til þess að sækja það sem
þurfli til hátiðarinnar, þvi að
það var hvorttveggja, að efnin
leyfðu það ekki, og svo í annan
stað var fæst af því fáanlegt í
sölubúðum. Undirbúningurinn
var því feikna starf, og hvildi
það starf aðahega á húsmóður-
inni. Á mannmörgum heimiluin
varð því að hafa timann fyrir
sér. Allir heimilismennirnir
eldri og yngi’i urðu að fá eitt-
hvað að gjöf á jólunum; enginn
rnátti fara í jólaköttinn. Heimil-
in voru þá yfii'höfuð miklu
mannfleiri en nú. Á lieimih for-
eldra minna voru frá 10—20
manns, þegar flest var og börn-
in öll, 10, voru komin í dags-
birtuna. Það varð í tima að festa
upp voðir og vinna siðan úr
þeim; þvi að auk þeirra klæða,
sem áskilin voru í lcaupgjaldi
hvers og eins, þá kom þar til
viðbótar jólaflilcin, sem var að
gjöf. Við krakkarnir bjuggumst
við að fá alfatnað um hver jól,
og auk þess trefil urn hálsinn
eða bi’jósthlíf og sauðskinnsskó,
brydda með eltiskinni. En stig-
vél, það hef ði þó verið gaman að
eiga stígvél á jólunum, sem vel
marraði í. Þá hefði verið tekið
eftir eigandanum. Og i sannleika
var það fyrirmannlegt að sjá
höfðingja ganga á slikum vél-
um. Það var þægilegur liljóm-
ur. Mér finnst eg heyra enn það
brak fyrir eyrum, mér. En um
slíka jólagjöf liöfðum við aldrei
látið okkur di’eyma. Hér var þá
enginn skósmiður og í húðum
sást ekki slík vara, og svo var
það of dýi’t og naumast við al-
þýðu hæfi — of fínt. — Eg hefi
oft hugsað um það síðan, hvern-
ig móðir mín gat komizt yfir
allar jólaannirnar. En liún var
að þvi leyti betxxr sett, en flest-
ar aðrar húsmæður hér, að hún
átti saumavél, og mun sú vél
hafa verið sú fyrsta, sem hingað
fluttist. Þessari vél vai’ snúið,
snúið, og það ekki einungis i
þarfir lieimihsins, heldur fór
liún einnig margan snúninginn
fyi’ir aðra, utan heimihsins.
Það þux’fti mildð til daglegr-
ar neyzlu á lxeimih foreldra
minna. Það var áhtið efnalieim-
ih, en á mæhkvarða nútimans
mundi það líklega vera tahð
sjálfbjarga, eða tæplega það.
Að vísu voru miklar matarbirgð-
ir til vetrar: mörg ilát (kaggar)
af fugh (fýlunga, lunda og súlu)
og af þessum fugli var fýlung-
inn auðvitað rnesti nytjafugl-
inn og bezta búshagið, því að af
honum var notað allt: fiðrið —
að visu nokkuð dauniht, ef ekki
var rétt með farið — kjötið,
nýtt, saltað og reykt, og feitin,
mjxik og górnsæt, það er að segja
frá okkar sjónarmiði eða eftir
okkar smekk. Við Eyjabúar
mundum hafa verið tregir á
þeim thnum að skrifa undir það
sem Magnús Stephensen segh’
um, fýlungaim i Eftirmælum
átjándu aldax’: „Óhentug sjó-
fugla fæða fyrir mæður og
börn, einkum af fílungi, sem
mér stendur þar liellst stuggur
af, olla muni þessum óttalega
barnadauða“. En nú þxu-f ekki að
hafa fyrir því að steikja, salta
eða reykja fugl þennan, því að
nú er hann, lögum samlcv., tal-
inn óétandi. En þetta var útíxr-
dúr, en minning þessa forn-
kunningja var svo ofarlega i
mér, þvi svo rnarga magafyllina
höfunx við hér fengið fyi’ir nær-
veru hans, að eg freistaðist til að
minnast hans i þessari jólahug-
vekju, er hann er nú tekinn frá
munninum á okkur. En svo að
eg víki aftur að efninu. Engirm
fugla þessara, sem fyrr voru
taldir, var ætlaður til jólalialds,
heldur var það sauðakjötið, sér-
staklega reykt, sem ætlað var
að skipa öndvegi meðal bita
þeirra og sopa, sem bera skyldi
fram á matborð jólanna. Þessa
aðalréttar jólanna varð að afla
að haustinu til, því engar voru
kjötbúðirnar, ekkert kjöt flutt
hingað inn, einungis fé á fæti
frá meginlandinu að vorinu og
siðan láhð fitna i úteyjum, ef
þar voru hagar til, eða á heima-
landinu. Það var þvi litið um
kjöt á hinum efnaminni heimh-
um hér. Þekkti eg eitt heimr
ih skammt frá heimili mínu,
þar sem eg var daglegur gestur,
að þar sást aldrei kjöt eða
injólk og feitmeti af skorn-
um skammti. Þó sá eg þar kjöt
um jólin og mjólkurlögg, hvort-
tveggja sent frá góðgerðarsöm-
um heimilum. Þá voru hér eng-
in líknarfélög, en hver vissi xim
annars þörf og þvi var það, að
þessi fátæku og allsþurfandi
heimili fóru ekki á nxis við
lijálpfýsi þeirra heimila, sem af
xneiru höfðu að miðla.
Á VAH ÞAÐ einn liðui’inn
i þessum undirbúningi, sem
ekki varð komizt hjá, og það
var sá, að afla efnis í jólabakst-
urinn, „bakkelsið'*. En hvi ekki
að senda eftir hveiti í búðirnar?
Þar var sá hængurinn á, að litið
var þar um þá vöru framan af.
Fyi-st þegar hvíta hveitið fór
að flytjast voi’u birgðirnar 1.
trétunna með um 100 punda
innihaldi. Svo að barnanna hluti
af þejm forða var litill og náði
ekki inn á mörg heimih, og
hefði Jónas minn líristjánsson
3