Morgunblaðið - 17.01.1987, Blaðsíða 49

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 17. JANÚAR 1987
49
sinnar á Þingvöllum áttu þau böm
í Ljósafossskóla.
Fljótlega var sr. Eiríkur skipaður
prófdómari við skólann og hélt því
starfí áfram að ósk minni eftir að
menntamálaráðuneytið lagði þá
skipan af. Fannst mér mikill styrk-
ur í því að hafa svo reyndan
skólamann við það vandaverk sem
próf og einkunnir eru. í mati sínu
á úrlausnum nemenda leitaði hann
fyrst og síðast að því er jákvætt
var þótt framsetningu væri e.t.v.
ábótavant. Sr. Eiríkur var ákaflega
skemmtilegur í þessari samvinnu
og hafði gaman af að bregða á leik.
Það vildi stundum verða togstreita
milli okkar kennaranna um sr. Eirík
þegar verið var að gera prófverk-
efni eða meta úrlausnir. Eitt sinn
þóttist ég afskiptur og tók að leita
sr. Eiríks. Sátu þá að honum tvær
kennslukonur og höfðu gert lengi
að því er mér fannst. Kvörtun minni
svaraði sr. Eiríkur því einu, að það
væri eins með sig og asnann, sem
settur var á milli tveggja heysátna
en gat aldrei ákveðið í hvora hann
skyldi narta og drapst svo úr hungri!
Árið 1968 var sr. Eiríkur skipað-
ur formaður skólanefndar og
gegndi því starfí til 1974. Fyrir
kom, að okkur greindi á um fram-
kvæmd mála, en aldrei um skóla-
stefnuna og það sem varðaði heill
bamanna.
Sr. Eiríkur var frábær ræðumað-
ur og einstaklega snjall, hvert sem
ræðuefnið var og hverjir sem áheyr-
endur voru, að „lyfta hug til hæða“
í hinum víðasta skilningi. Voru þær
ófáar ræðumar sem hann flutti við
skólaslit og á öðmm hátíðastundum
skólans. Skólamál voru sr. Eiríki
alltaf hugleikin og hann kennari
af guðs náð.
Nú að leiðarlokum vil ég þakka
hjartanlega allt samstarf okkar í
Ljóafossskóla í röska tvo áratugi
og ómetanlega vináttu. Sr. Eiríkur
var mikili gæfumaður í einkalífí
sínu. Hann eignaðist frábæra konu
og átti miklu barnaláni að fagna.
Við Svava vottum Kristínu og
bömunum innilega samúð og biðj-
um þeim Guðs blessunar.
Böðvar Stefánsson
Dauðinn og sr. Eiríkur voru and-
stæður í huga mínum. Frá því fyrst
ég man eftir honum og til hins
síðasta, var hann boðberi lífsins og
gróandans, boðberi hugsjóna,
menningarlífs og mannræktar.
Hann var hinn gamansami og
skemmtilegi félagi, sem ætíð miðl-
aði öðmm af þekingu sinni og visku.
Hann var þjóðkunnur maður af
störfum sínum og andlegu atgervi.
Hvort sem hann var skólastjóri og
prestur á Núpi eða þjóðgarðsvörður
og prestur á Þingvöllum og síðar
prófastur í Ámessýslu.
í 31 ár var hann sambandsstjóri
UMFÍ og allan þann tíma flutti
hann guðsþjónustu á hveiju einasta
landsmóti IJMFÍ hvar sem þau voru
haldin á landinu. Magnþmngnar
ræður sr. Eiríks vom eitt af eftir-
minnilegustu atriðum landsmót-
anna, ásamt setningarræðum hans
oft á tíðum. Hann hafði sterka rödd,
sem naut sín vel á útisamkomum
og mikilvægan boðskap að flytja,
sem settur var fram með þeim
hætti að eftir var tekið og lengi
munað. Hann var alla sína starfstíð
eftirsóttur ræðumaður og löngu
þjóðkunnur fyrir þá hæfileika sína.
Hann átti stóran hóp vina og aðdá-
enda víðsvegar um landið. Nemend-
ur hans frá Núpsskóla í 25 ár.
Sóknarböm í Dýrafirði og á Ingj-
aldssandi. Gestir sem komu til
Þingvalla í meir en 20 ár og nutu
frásagnarsnilldar hans. Flestir Ár-
nesingar og eldri ungmennafélagar
um land allt. Hver sá sem einu sinni
komst í kynni við sr. Eirík gleymdi
honum ekki. Þeir sem nær honum
stóðu minnast tryggðar hans og
vináttu, sem aldrei brást. Ævistarf
hans var margþætt og unnið með
sérstökum ágætum, svo sem öllum
er kunnugt er notið hafa. Margir
munu minnast þess í dag. Ég kýs
því að hverfa til æskuáranna.
Við ólumst báðir upp í útjaðri
Eyrarbakka, sem þá var umsvifa-
mikill verslunarstaður. Náið vin-
áttusamband var á milli
'nov tc tran9Í 5e .snlon 6j; tinvl
æskuheimila okkar. Við vorum leik-
félagar að svo miklu leyti, sem
Eiríkur tók þátt í leikjum. Hann var
fremur hlédrægur og fáskiptinn.
Snemma hneigðist hann að bókum
og lestri þeirra. Þegar við hin böm-
in lásum bamabækur þess tíma, las
Eiríkur íslendingasögumar, Fom-
aldarsögur Norðurlanda og aðrar
slíkar bókmenntir. Hann lifði sig inn
í þessar bækur sem bam og undi
hag sínum vel með þeim.
Ungmennafélag Eyrarbakka
stofnaði yngri deild 1921 fyrir böm
á aldrinum 10—14 ára. Kennarar
bamaskólans höfðu umsjón með
henni. Eiríkur gerðist þar fljótlega
félagi. Ekki hafði hann sig mikið í
frammi í ræðumennsku, en skrifaði
greinar í blað félagsins, sem Stjama
nefndist og lesið var upp á fundum.
Vöktu greinar hans verulega at-
hygli. í janúar 1928, er Eiríkur var
16 ára, flutti hann á útbreiðslu-
fundi Ungmennafélags Eyrarbakka
langan fyrirlestur um Snorra
Sturluson, sem þótti mjög snjall.
Minnisstæðust er mér þó blaðaút-
gáfa, sem við 5 félagar stóðum að
á bamaskólaárum okkar á Eyrar-
bakka 1923—’26. Blaðið var skírt
veglegu nafni, handskrifað og lesið
upp á fundum, sem við héldum
ýmist á heimilum okkar eða í kofum
hér og þar. Eiríkur var lengi lífíð
og sálin í blaðaútgáfu þessari. Þar
skrifaði hann m.a. ritdóma um höf-
unda, sem voru að kveða sér hljóðs,
eins og Halldór Laxness og bók
hans Undir Helgahnjúk og Guð-
mund Hagalín, sem á þeim áram
frá sér bókin Veður öll válynd.
Höfundum þessum spáði hann góð-
um frama og vitnaði í ritdóma, sem
birst höfðu um þá í blöðum. Áhugi
Eiríks á sögu og bókmenntum kom
snemma í ljós og töldum við félagar
hans fullvíst að hann færi í nor-
rænunám við háskólann. Okkur
kom því á óvart er hann valdi guð-
fræðina.
Hann átti auðvelt með að gera
vísur og birtust nokkrar þeirra í
fyrmefndu blaði. Það mun hafa
verið í janúar 1924 að mikil sjávar-
flóð urðu á Eyrarbakka og ollu
talsverðum skemmdum. Um atburð
þennan birti Eiríkur svofellda vísu
í blaðinu:
Aldan reið með kalda kinn
kastar hún sér á hauðrið inn,
boðar neyð og bágindin,
brýtur skarð á sjógarðinn.
Ekki er mér kunnugt um að
Eiríkur legði yrkingar fyrir sig,
þótt hann hefði átt hægt með það.
I umræddum drengjahóp var Leifur
Haraldsson, sem síðar varð þjóð-
kunnur hagyrðingur. Hann var þá
rétt að byrja.
Eftir ferminguna tók Aðalsteinn
Sigmundsson skólastjóri Eirík upp
á sína arma og kenndi honum und-
ir gagnfræðapróf, sem hann tók
utan skóla. Naut hann fleiri kenn-
ara á Eyrarbakka í þeim efnum.
Hann var því aðeins í efri bekkjum
Menntaskólans í Reykjavík. Eiríkur
mat þetta drengskaparbragð Aðal-
steins mikið og lét fyrsta bam sitt,
sem fætt er 1940, bera nafn hans.
Þegar Eiríkur var 15 ára þýddi
hann danska bók um upphaf skáta-
hreyfingarinnar í Danmörku, sem
heitir: Eg lofa... Aðalsteinn Sig-
mundsson gaf bókina út 1927.
Hann segir í formála að tilgangur-
inn með útgáfunni sé tvíþættur:
Að vekja athygli á skátahreyfíng-
unni og styrkja þýðandann fjár-
hagslega. Síðan segir Aðalsteinn
um þýðandann:
„Hann stundar gagnfræða-
skólanám á eigin spýtur, heima
fyrir, við fátækt og óvenju slæma
aðstöðu á marga lund. En frá-
leitt kann ég mann að sjá, ef
ekki er ósvikinn efniviður í
stráknum.“
Aðalsteinn reyndist sannspár fyr-
ir 60 árum: Það var ósvikinn
efniviður í stráknum. Það er líka
rétt að allar aðstæður hans til náms
vora slæmar.
Hann var einkasonur einstæðrar
móður — Hildar Guðmundsdóttur.
Faðir hans — Eiríkur Magnússon,
trésmiður frá Litlalandi í Olfusi —
fór til Ameríku um það leyti sem
Eiríkur fæddist og kom aldrei til
íslands meir. Hildur bjó með for-
eldram sínum á Eyrarbakka, þeim
Guðmundi Guðmundssyni og Jónínu
rnoH tBHiéfaiabriYdl jbuídI .taii
Jónsdóttur, sem fram eftir ævi
bjuggu í Biskupstungum og síðast
á Iðu. Þaðan fluttu þau niður á
Eyrarbakka rétt eftir aldamótin,
ásamt 7 börnum sínum — 4 dætram
og 3 sonum. Nokkra síðar varð
Guðmundur blindur á féinum vik-
um, aðeins 53 gamall og óvinnufær
eftir það. Var þetta reiðarslag fyrir
fjölskylduna. Börnin dreifðust og
stofnuðu sín eigin heimili, en Hildur
varð ein eftir. Vann hún löngum
fjarri heimili sínu. Jónína móðir
hennar vann öll störfin heima —
jafnt inni sem úti — en hún var
hinn mesti dugnaðarforkur til allra
verka og skilað jafnan tvöföldu
dagsverki. Þau höfðu lengi smá
búskap og garðrækt, svo að í mörgu
var að snúast. Þá var móðir hennar
á heimilinu mjög við aldur og
óvinnufær.
Eiríkur var því raunveralega al-
inn upp af móðurforeldram sínum
við hinar erfíðustu aðstæður, eins
og lýst er hér að framan. Hann
leit jafnan á þau sem foreldra sína,
enda þótt móðir hans sýndi honum
jafnan hina fyllstu ástúð og um-
hyggju. Mér er gömlu hjónin mjög
minnisstæð. Þau létu baslið ekki
smækka sig. Guðmundur sat á rúmi
sínu steinblindur og sýslaði við tó-
vinnu, þegar svo bar undir. Hann
var skrafhreifínn, fróður og glað-
sinna. Spjallaði við gesti og
gangandi. Aldrei heyrðist hann
kvarta yfír örlögum sínum. Bæði
vora hjónin greind og vel metin af
samtíðarfólki sínu. Kristján sonur
þeirra var ætíð búsettur á Eyrar-
bakka. Farsæll verkalýðsforingi og
eftirminnilegur mannkostamaður.
Hann var kunnur leikari, en sú
náðargáfa hefur einkennt margt af
þessu fólki og fór Eiríkur ekki var-
hluta af því.
Það leiddi af sjálfu sér að fátækt
ríkti, þar sem húsbóndinn sat blind-
ur á rúmi sínu í 25 ár, áður en
nokkrar tryggingar vora lögleiddar
á Islandi. En drengurinn hlaut ástúð
hjá afa og ömmu, nam af þeim
sögur, ljóð og ævintýri, þótt verald-
argæðin væra af skomum skammti.
Það reyndist honum gott veganesti
út í lífíð. Eftir að Eiríkur fór á skóla
í Reykjavík bjó hann hjá tveimur
föðursystram sínum, sem reyndust
honum með afbrigðum vel. Á sumr-
in stundaði hann almenna vinnu,
einkum í vegagerð.
Á Eyrarbakka átti hann heimili
sitt, þar til hann lauk embættis-
prófí í guðfræði 1935 og gerðist
kennari á Núpi í Dýrafírði. Hann
hafði alltaf samband við æskustöðv-
ar sínar, enda bjó móðir hans þar
til æviloka. Þar kaus hann að leggj-
ast til hvíldar eftir vegferð langa í
sandinum milda, þar sem brimið
kveður sitt þunga lag, ár og síð.
Ég held að Eyrbekkingar hafí verið
stoltir af honum og þakklátir fyrir
þá ræktarsemi og tryggð, sem hann
ávallt sýndi æskustöðvunum.
Leiðir okkar Eiríks áttu eftir að
liggja oftar saman á lífsleiðinni.
Veturinn 1936—’37, er hann fór í
framhaldsnám til Sviss, fékk hann
mig til að hlaupa í skarðið fyrir sig
á Núpi, en ég var þá nýkominn úr
kennaraskólanum. Hafði ég mikla
ánægju af því starfí.
Á sambandsþingi UMFÍ 12. júní
1938 var Eiríkur kjörinn sambands-
stjóri UMFÍ og því starfí gegndi
hann til 1969 eða í 31 ár — við
almennar vinsældir og traust. Mér
finnst að í hugum margra hafí hann
fram undir þetta verið einskonar
samnefnari fyrir ungmennafélögin
á íslandi. Með kjöri hans 1938 hófst
20 ára samvinna okkar innan
stjórnar UMFÍ en ég hafði verið
kjörinn þar ritari 1933. Margar og
dýrmætar minningar á ég frá þessu
samstarfi, eins og aðrir sem vora í
stjóm UMFÍ á þessum áram. Okkur
þótti hann sterkur forystumaður
bæði inn á við og ekki síður út á
við, þegar hann beitti því. Ræðu-
sniíld hans setti svip á landsmótin
og sambandsþingin. Risi ágreining-
ur um einhver mál veittist honum
létt að jafna hann með sínum að-
ferðum og koma öllum í gott skap.
Mér fannst hann einatt hlaða full-
trúana orku og bjartsýni með
ræðum sínum og baráttuvilja.
Ungmennafélögin voru honum
hugsjón. Þjóðemis- og sjálfstæðis-
barátta þjóðarinnar fyrr og síðar,
.líjðfi iio On •tD 'iBð tinoá
saga hennar og menningararfleifð
var rík í vitund hans og óþijótandi
ræðuefni. Kjörorð ungmennafélag-
anna, íslandi allt, átti hug hans
allan. Hann lagði mikla áherslu á
hið andlega ræktunarstarf í anda
Grandtvigs og norrænu lýðháskól-
anna. Niðurlagið í hinu fagra kvæði
Guðmundar Guðmundssonar, Vor-
menn íslands, vora sem töluð frá
hjarta hans:
Notið, vinir, vorsins stundir,
veijið tíma og kröftum rétt,
búið sólskært sumar undir
sérhvem hug og gróðrarblett.
Ungmennafélögin eiga sr. Eiríki
mikið að þakka, enda löngu viður-
kennt af öllum forastumönnum
þeirra síðan. En það era margir
aðrir sem hafa margt að þakka nú
að leiðarlokum og munu gera það.
Mér er nær að halda að allir þeir,
sem með honum störfuðu og hann
vann fyrir, telji sig eiga honum
þakkir að gjalda. í 70 ára afmælis-
hófi hans á Þingvöllum 22. júlí
1981 kom það skýrt í ljós frá ung-
mennafélögunum, íþróttahreyfíng-
unni, prestastéttinni, sóknarböm-
um, Þingvallanefnd, ráðherram o.fl.
Mikill áhugamaður um náttúru-
vemd og lengi formaður Þingvalla-
nefndar — Eysteinn Jónsson,
fyrrverandi ráðherra — skrifaði sr.
Éiríki bréf, er hann lét af for-
mennsku nefndarinnar. Mér fínnst
bréf þetta trúverðugur samnefnari
fyrir allt það, sem sagt er hér að
framan. Hluti af bréfínu er birtur
í endurminningum Eysteins, III.
bindi, 1985. Þar segir m.a.:
„Þar með er lokið samvinnu
okkar um stjórn Þingvallamála.
Mun ég ætíð minnast hennar með
gleði og raunar fögnuði. Og ekki
bara ég, heldur öll mín stóra fjöl-
skylda, því við urðum öll með
tölu heimagangar þjá ykkur með
þeim hætti, sem aldrei gleymist.
Þið Kristín eigi skilið þakkir al-
þjóðar fyrir störf ykkar á
Þingvöllum. Og kynni min og
fjölskyldu minnar af ykkur og
heimili ykkar og störfunum þar,
munu ætíð verða meðal björtustu
minninga okkar.“
Ég veit að þeir era margir sem
nú taka undir þessi fögra og hlýju
orð Eysteins Jónssonar, þegar leiðir
skilja. Þeir era svo margir, sem
notið hafa starfa sr. Eiríks og vin-
áttu þeirra hjóna.
Þó árin í lífi sr. Eiríks hafí verið
orðin 75, fannst mér endilega að
hann ætti einum kafla ólokið —
fræðimennskunni. Þar hefði hann
notið sín vel og haft til þess mikla
hæfíleika. Hann komst aldrei til
þess meðan sólin var hátt á lofti.
Hann var alltaf önnum kafinn og
raunar undravert, hvað hann komst
yfír mörg verkefni samtímis, því
áhugamálin vora mörg.
Sr. Eiríkur var sterkur persónu-
leiki í lífínu, sem margir löðuðust
að og vildu eiga samleið með. Ég
held hann verði ekki síður litríkur
í minningu þeirrar kynslóðar, sem
með honum hefur lifað og starfað.
Ég kveð dýrmætan æskuvin og
félaga með virðingu og þakklæti,
en sárum söknuði. Ég votta
Kristínu, bömunum níu og vanda-
mönnum öllum, einlæga samúð
mína og konu minnar. Hann var
okkur báðum jafn kær.
Deyr fé
deyja frændr,
deyr sjalfr it sama,
en orfetírr
deyr aldregi,
hveim er sér góðan getr.
Daníel Ágústinusson
Á vetram þegar ég var lítil og
var að væflast um á hlaðinu heima
hjá mér í Mosfellsdalnum fór ég oft
í þann leik að heimkenna alla þá
bíla sem óku fram hjá. Það var
nokkuð langdreginn leikur, bílarnir
fáir sem áttu leið um Mosfellsheið-
ina. Það var einn bíll sem ég gat
aldrei fundið út hvaðan var, ljósblár
Willis-jeppi og sat sat undir stýri
dökkklæddur maður með barðastór-
an hatt, alvarlegur á svip, með
yfírbragð sem vakti forvitni mína.
Svo var það að ég var send í sveit
að bænum Úlfljótsvatni í Grímsnesi,
en þar stendur kirkja neðan við
bæinn. Ég vakna við það einn morg-
uoHiínaiýHriM .<1 mvblnft
un að bóndinn á bænum er að tala
við mann fyrir neðan gluggann
minn. Röddin í þessum manni var
há og hvell, hann talaði hægt og
svo fallegt mál og elskulegt að ég
vissi ekki fyrr til en ég var komin
út á hlað að hlusta og góna. í bak-
sýn var blái Willis-jeppinn. Forvitni
minni var svalað og ég gat rannsak-
að þennan fína mann. Hann tók í
höndina á mér og kreisti hana fast,
horfði beint í augun á mér, þannig
að mér fannst hann horfa langt
innfyrir þau líka. Bóndinn kynnti
mig fyrir séra Eiríki á Þingvöllum.
Ég spurði: „Býrðu þá á Þingvalla-
bænum?“ „Það er ekki til neitt sem
heitir Þingvallabær, góða mín, bær-
inn heitir Þingvellir," svaraði hann
og hélt áfram að kreista á mér
höndina.
Seinna þegar ég var orðin
menntaskólanemi með hippaveikina
rankaði ég við mér dag einn: ég
hafði ekkert lært; kunni ekkert.
Nú var um tvennt að velja: Að gef-
ast upp eða að ná á milli bekkja.
Upp í hugann kom augnaráðið og
handabandið í Grímsnesinu 10
áram áður og ég hringi í Eirík.
Það símtal varð til þess að ég
gat ekki slitið mig frá því heimili í
mörg ár og get það varla enn. Sá
sem kynnist heimili og hugsana-
gangi eins og Eiríks og Kristínar
konu hans, hann breytist. Annað
er ekki hægt.
Fyrir utan þá bestu kímnigáfu
sem völ er á, var Eiríkur mikill
mannþekkjari. En hann gerði sér
aldrei mannamun. Gæfa hans var
sú að hann fann aldrei neitt vont í
neinum manni og talaði við alla sem
jafningja. Þetta fann fólk og það
leitaði til hans.
Á dögum alls konar ráðgjafa eru
það forréttindi að hafa kynnst presti
sem bjó yfír jafnmikilli gæsku og
Eiríkur; sem var sjálfsagður ráð-
gjafi þeirra sem til hans þekktu,
en vandaði aldrei um fyrir neinum.
Þegar ég var búin að festa ráð
mitt og eignast bam og hús, var
ég ekki í rónni með þetta góss mitt
fyrr en Eiríkur hafði lagt blessun
sína yfir ráðahaginn; gift okkur
héma í stofunni og skírt bamið.
Nú er Eiríkur farinn og enginn
eftir sem kann að kreista svona
rétt hendur og hann gerði. Ég
minnist Eiríks með söknuði og
þakklæti fyrir altt.
Ég samhryggist þér, elsku
Kristín mín, og bömum ykkar öll-
um.
Duna
Kveðja frá Prestafjelagi íslands
Með síra Eiríki J. Eiríkssyni er
fallinn frá mikill öndvegismaður
íslenzkrar kristni og þjóðmenning-
ar. Vitsmunir hans og lærdómur
ásamt yfírburða þekkingu á sögu
og arfí lands og þjóðar, skipaði
honum í fylkingarbijóst þar sem
hann fór og þegar við bættist sú
gáfa hans, að hann var afar næmur
á manneðlið og samtíð sína, gat það
engum leynzt, sem með honum
vora, að þar fór afburðamaður.
Síra Eiríkur var kennimaður mik-
ill; orðsnillingur og skörangur á
stóli. Þar fór saman lærdómur og
þekking og boðunin gegnsýrð þjóð-
legri reynzlu. Því var hann alþýð-
legur kennimaður í bezta máta og
gagnaðist vel, þótt hann miðlaði af
djúpri vizku og háleitum sannind-
um.
Síra Eiríkur var gleðimaður þótt
ekki væri hann glaummaður. Hann
var allra manna fyndnastur, þegar
því var að skipta, og samræðulistin
var honum svo töm, að þá var hann
oft áhrifaríkastur, þótt fáir væra
hans jafningjar af stólnum. Hjá
honum fór enda saman mikil víðsýni
og góðsemi, svo hann var þeim
þarfur, sem hlýða kunnu og hafa
vildu not hans.
Þegar hann fann að, var það með
þeim hætti gjört, að ekki sámaði,
nje heldur var hægt að fyrtast við
ábendingunum. Fyrir því var hann
friðarmaður, án þess hann keypti
friðinn við óijettvísi.
Gæfumaður var síra Eiríkur, og
átti þar ekki minnstan hlut að kona
hans, Kristín Jónsdóttir. Þau vora
hvort öðra samboðin, því Kristín
iliciií goiiii > Ui 6tm ítöíafiun m9<i