Morgunblaðið - 19.06.1987, Page 22

22
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 19. JÚNÍ 1987
Laun, tekjur, tekju-
skipting og réttlæti
eftírÞórólf
Matthíasson
í tengslum við almenna þjóð-
málaumræðu, kosningabaráttu og
stjómarmyndunartilraunir hefur átt
sér stað umfangsmikil umræða um
tekjuskiptingu og réttlæti. Þessi
umræða hefur gengið svo langt að
næsta víst má telja að ný ríkis-
stjóm verði að taka tillit til háværra
réttlætiskrafna með einum eðá öðr-
um hætti.
Laun ogtekjur
Laun eru greidd fyrir vinnufram-
lag. Laun (launataxtar) eru því verð
þess starfs eða þjónustu sem keypt
er og seld.
Tekjum má skipta í launatekjur
og aðrar tekjur. Launatekjur eru
heildargreiðslur til ákveðins ein-
staklings fyrir sölu vinnuafls yfir
ákveðið tímabil. Heildarlaunatekjur
einstaklings geta samanstaðið af
greiðslum frá einum eða fleiri
vinnuveitendum.
Aðrar tekjur eru af ýmsum toga.
Mikilvægastar eru fjármagnstekjur
(vaxtatekjur og arðgreiðslur frá
fyrirtækjum) og tilfærslutekjur
(elli- og örorkulífeyrir, atvinnuleys-
Sýnir í
FIM-salnum
BJÖRGVIN Pálsson er með ljós-
myndasýningu um þessar mundir
í FÍM-salnum, Garðastræti 6. Á
sýningunni eru myndir unnar
með Gum bícrómat-tækni á
vatnslitapappír.
Björgvin Pálsson er 32 ára gam-
all og starfar sem ljósmyndari hjá
sjónvarpinu. Hann hefur fengist við
ljósmyndun í 20 ár og titlar sig
myndasmið. Björgvin hefur starfað
við hefðbundna ljósmyndun hjá
dagblöðum og tímaritum auk sjón-
varpsins.
Á sýningunni eru fuglar helstu
mótívin en einnig eru nokkur port-
rett og kyrralífsmyndir. Myndimar
eru alls 41 og gerðar á síðustu fjór-
um árum og hafa margar þeirra
verið sýndar áður í Evrópu en aldr-
ei hér á landi. Sýningin í Garða-
stræti 6 mun standa til sunnudags-
ins 28. júní.
istiyggingabætur o.s.frv.).
A milli launataxta og tekna er
því visst samhengi. Ætla má að
hækkun launataxta leiði til aukn-
ingu tekna. Þetta samhengi er þó
ekki algilt og finna má dæmi um
hið gagnstæða.
Ekki er heldur einhlítt að álykta
um tekjur fólks útfrá töxtum. Fólk
á lágum töxtum getur haft hærri
telqur en fólk á háum töxtum sé
vinnuframlag þeirra á lágu töxtun-
um nægjanlega miklu meira en
vinnuframlag þeirra á háu töxtun-
um.
Ráðstöfunartekjur eru heildar-
tekjur að frádregnum beinum
sköttum til ríkis og sveitarfélaga.
Skv. gildandi skattalögum eru
tekjuskattar háðir tekjum skatt-
greiðandans. Skatthlutföll hækka
með hækkandi tekjum. Sé allt með
felldu varðandi skattframtöl hækka
ráðstöfunartekjur einstaklings
hægar en heildartekjur hans.
Áhrif skatta- og tilfærslukerfa
eru þau að jafna skiptingu ráðstöf-
unartekna samanborið við dreifingu
launataxta og launatekna. Það er
síðan háð nánari útfærslu skatta-
og tilfærslukerfa hversu mikil jöfn-
unaráhrifin eru. Þetta er mikilvægt
að hafa í huga þegar leitað er lausna
átekjudreifingarvandamálum. Vera
kann að tilætluðum áhrifum megi
ná með endurskipulagningu og
styrkingu opinberu kerfanna.
Láglaunavandamálið
Upp á síðkastið hefur sérstaklega
verið rætt um vandamál svokallaðra
láglaunahópa. Framfærsluerfíðleik-
ar þeirra eru lág laun og lágar
tekjur hafa hlotið mesta athygli.
Tilraunir hafa verið gerðar til
þess að rétta hlut þeirra lægst laun-
uðu í kjarasamningum. Þrátt fyrir
það virðist almenn eining um að
allt of hægt hafi miðað uppávið.
Menn virðast einnig nokkuð sam-
mála um að bilið milli þeirra lægst
iaunuðu og annarra hafi lítið breyst.
Kjarasamningamir í desember voru
tilraun til að snúa þeirri þróun við.
Kaupmáttur lægstu launa er nú
verulega hærri en þekkst hefur um
árabil. En þær breytingar sem orð-
ið hafa síðan kjarasamningar voru
undirritaðir hafa þó að nokkru end-
urvakið fyrra launabil. Einnig má
ætla að kaupmáttur lægstu launa
muni fara lækkandi nái verðbólgan
sér á strik nú á seinni hluta ársins.
Það er því réttmætt að spyija
hvort hækkun lægstu launa hafi
tilætluð áhrif. En látum þá spum-
ingu liggja milli hluta í bili. Spyijum
þess í stað um hagfræðilegt inni-
hald þeirrar aðgerðar að hækka
lægstu laun. Álit margra hagfræð-
inga er þetta: Veruleg hækkun
lægstu launa jafngildir yfirlýsingu
þeirra er að standa þess efnis að
framleiðslustarfsemi með fram-
leiðni undir gefnum mörkum skuli
útlæg úr hagkerfinu. Þessi skoðun
er studd þeim rökum að sé fyrir-
tæki ætlað að greiða hærri laun en
svarar til þess verðmætis sem
starfsmaðurinn skapar hljóti þetta
fyrirtæki annað tveggja að fara á
hausinn eða taka upp breytta fram-
leiðsluhætti er geri því kleift að
standa undir hærri launagreiðslum.
Ef raunhækkun lægstu launa er
étin upp af verðbólgunni kjarasam-
ing eftir kjarasamning er það merki
um að ekki sé raunverulegt sam-
komulag um að úthýsa lágframleið-
inni starfsemi úr hagkerfínu.
Verðbólgan verður jú til þess að
jafna framleiðslukostnað og fram-
leiðni hjá láglaunafyrirtækjunum
þannig að hvorki kemur til gjald-
þrots þeirra eða endurskipulagning-
ar.
Það er gjaman sagt að lágu laun-
in hjakki sífellt í sama farinu.
Verulega einfölduð geti atburðarás-
in verið eitthvað á þessa leið: Aðilar
vinnumarkaðarins semja um veru-
lega hækkun lægstu launa. Afleið-
ing þess er að ýmis lágframleiðin
starfsemi fer að ganga illa og at-
vinnuöryggi á viðkvæmum svæðum
er stefnt í hættu. Stjómvöld bregð-
ast við með aðgerðum á borð við
gengisreytingar, fjármagnstilfærsl-
ur úr ríkissjóði o.þ.h. Þessar
aðgerðir valda gjaman þenslu sem
að lokum kemur fram í aukinni
verðbólgu. Afleiðing verðbólgunnar
er almenn lækkun raunlauna.
Framleiðnari hluti fyrirtækjanna
getur hæglega borið hærri launa-
greiðslur. Starfsmenn þessara
fyrirtælqa þrýsta á um leiðréttingar
launa vegna verðbólgunnar. Fyrir-
tækin reyna einnig að svara aukinni
þenslu í hagkerfínu með því að
auka framleiðslu sína. Til þess þarf
fleiri starfsmenn og samkeppni um
vinnuaflið eykst. Afleiðingin er
launaskrið sem m.a. sér um að end-
Búnaður til að flytja
óökufærabíla
Stað í Ilrútafirði.
BÍLALEIGA Akureyrar er með
fullkominn búnað til að sækja
þá bíla út á landsbyggðina sem
verða fyrir umferðaróhöppum
sem gera þá óökufæra.
í viðtali við fréttaritara Morgun-
blaðsins sagði starfsmaður frá
Bílaleigu Akureyrar að af og til
væri um einhver óhöpp að ræða á
bflum í leigu þannig að þeir yrðu
ekki í ökuhæfu standi. Svo var með
bifreið sem farið hafði veltur á veg-
arkafla sunnan við Brú í Hrútafírði,
meiðsl urðu ekki teljandi á öku-
manni sem var einn í bflnum.
Bifreiðin var þó mjög illa farin.
Ekki var langt liðið frá því að
bflaleigan varð að senda eftir bif-
reið sem farið hafði veltur ofarlega’
í Norðurárdal, þar slapp ökumaður
sem var einn í bflnum án teljandi
meiðsla.
Er ástæða til að minna ökumenn á malarveg. Væri vert að beina hvers vegna ekki sé betur varað
á hættu þá sem skapast við að þeirri spumingu til þeirra sem taka við því þegar slitlag endar.
koma af vegi með bundnu slitlagi ákvarðanir um merkingar á vegum — m.g.
Morgunblaðið/MagnÚ8 Gíslason
Illa farin bifreið sótt í Hrútafjörð.
Þórólfur Matthíasson
„Lægstu laun í kjara-
samningum má nota til
að ákveða lágmarks-
framleiðni þeirrar
starfsemi sem á lífsins
rétt í hagkerfinu. Nota
má skatta- og tilfærslu-
kerf i hins opinbera til
að ráða bót á afmörk-
uðum tekjuskiptingar-
vandamálum. Það er
því ekki endilega nauð-
synlegt að leysa vanda-
mál hinna tekjulægstu
með hækkun lágmarks-
launa. Aðrar úrlausnar-
aðferðir kunna að skila
varanlegri árangri.“
urvekja fyrir launabil. Nýr hringur
getur hafíst með hækkun lágmarks-
launa í næstu samningalotu.
Einkenni þeirrar atburðarásar
sem að ofan er rakin er að hver
einstakur aðili bregst rétt við m.v.
þá hlutverkaskiptingu sem hann
hefur kosið sér; þ.e. að aðilar vinnu-
markaðarins ákveði lágmarkslaun
en stjómvöld ábyggist atvinnu-
öryggi.
Leiðir til úrbóta
Hvað er til ráða? Að mínu áliti
er nauðsynlegt að aðilar vinnu-
markaðarins og stjómvöld komi sér
saman um hvort lágframleiðin
starfsemi eigi að eiga sér þegnrétt
í hagkerfínu eða hvort réttara sé
að beina slíkri starfsemi til Austur-
Asíu (svo vísað sé til alþekktra
dæma). Setjum sem svo að niður-
staðan verði sú, t.d. með tilvísun
til áhrifa á atvinnuástand og
byggðaþróun, að rétt sé að halda
þessari starfsemi í landinu. Þá
verða báðir aðilar að sætta sig við
að þessi fyrirtæki geta ekki greitt
há laun.
En hvað með framfærsluvand-
ann? Er þá nauðsynlegt að svo og
svo stór hópur þjóðarinnar búi við
„smánarkjör" svo vitnað sé til um-
mæla úr stjómmálaumræðunni? Ef
vilji er fyrir hendi að halda lágfram-
leiðinni starfsemi innan lands
verðum við að sætta okkur við þau
launakjör sem þessi starfsemi getur
boðið uppá. Til að bæta tekjur
þeirra sem í hlut eiga verður þá að
beita öðrum ráðum en lögbundinni
eða umsaminni hækkun lágmarks-
launa. T.d. mætti notast við ein-
hvers konar tilfærslur frá hinu
opinbera.
Að gefínni þeirri forsendu að lág-
framleiðinni starfsemi skuli haldið
innan hagkerfísins má álykta að
allar tilraunir til að koma á hækkun
lægstu launa með aðstoð kjara-
samninga muni enda með verðbólgu
og tilheyrandi öldugangi kaup-
máttar lægstu launanna.
Niðurstöður em þessar helstar:
Lægstu laun í kjarasamningum má
nota ti! að ákveða lágmarksfram-
leiðni þeirrar starfsemi sem á lífsins
rétt í hagkerfinu. Nota má skatta-
og tilfærslukerfí hins opinbera til
að ráða bót á afmörkuðum tekju-
skiptingarvandamálum. Það er því
ekki endilega nauðsynlegt að leysa
vandamál hinna tekjulægstu með
hækkun lágmarkslauna. Aðrar úr-
lausnaraðferðir kunna að skila
varanlegri árangri.
Aðilar vinnumarkaðarins og
stjómvöld þurfa að fara yfír
ábyrgðarskiptingu sín á milli.
Spyija má hvort rétt sé að aðilar
vinnumarkaðarins ákveði launin en
stjómvöld ábyrgist atvinnuöryggi.
Eða eiga stjómvöld að gera auknar
kröfur til atvinnurekenda og laun-
þegasamtaka hvað þetta varðar?
Einnig má spyija hvort sú miðstýr-
ing kjarasamninga sem nú tíðkast
sé heppilegt fyrirkomulag. í mið-
stýrðum samningum er lítið tillit
tekið til staðbundinna vandamála.
Slík vandamál komu einmitt upp í
síðustu samningum hjá fiskverkun-
arfólki. Einnig má ræða breytingar
á launakerfum þeim sem þorri laun-
þega býr við. Því hefur t.d. verið
haldið fram að aukin notkun ágóða-
skiptingar eða hlutaskipta gæti
haft jákvæð áhrif á atvinnuöryggi
og dregið úr verðbólgu. Umfjöllun
um efnið á þessum nótum ætti að
verða fijórri en skeggræður um
launabil í Mesópótamíu fyrr og nú.
Höfundur er hagfræðingur t\já
Fjárlaga- oghagsýslustofnun.
Erlendur Halldórsson flugmaður við þyrluna TF-FIM á hæsta tindi
íslands, Hvannadalshnjúki.
Á þyrlu á Hvannadals-
hnjúk og skíðum niður
Á HVÍTASUNNUDAG fór hópur
manna í fyrsta sinn í þyrlu_ á
Hvannadalshnjúk, hæsta tind ís-
lands, og á skíðum niður. Daginn
áður var farið á Eyjafjallajökul.
Þar var á ferð 17 manna hópur
undir forystu fjallamannanna Am-
órs Guðbjartssonar og Helga
Benediktssonar. Hópurinn sem fór
á Eyjafjallajökul var undir forystu
Bjöms Ingólfssonar. Það voru flug-
mennimir Erlendur Halldórsson og
Erlingur Gunnarsson, sem flugu
með fólkið á jöklana í þyrlu Albínu
Thordarson.
Hvannadalshnjúkur er 2.112
metra hár. Þaðan renndi fólkið sér
niður á Svínafellsjökul þar til komið
var í 250 metra hæð. Skíðaferðir
af þessu tagi eru bæði erfiðar og
vandasamar, en ólíkar öðrum skíða-
ferðum. Áður hefur skíðafólk verið
flutt á Heklu og Botnsúlur.
(Úr fréttatilkynningu.)