Morgunblaðið - 19.06.1987, Blaðsíða 25

MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 19. JÚNÍ 1987
25
ég var að staulast fyrstu skrefín á
braut hins unga kennara, sem verð-
ur stundum svo þymum stráð. Fyrst
kenndi ég dæmatíma í námskeiðum
þar sem hann flutti fyrirlestra.
Síðarmeir tók ég við fyrirlestrunum
en naut þá handleiðslu hans áfram.
Er mér til dæmis minnisstætt þegar
ég tók við kennslu af honum er
gosið varð í Heimaey árið 1973.
Það var strangur skóli en býsna
skilvirkur.
Ég held að ég hafí hvorki fyrr
né síðar lært eins mikið í eðlisfræði
á jafnstuttum tíma og á þessum
árum, og mest af því af Þorbimi,
leynt eða ljóst. Einnig fékk ég að
fara í smiðju til hans um kennslu-
hætti og próf, enda komst ég
fljótlega að því að hann lagði meiri
hugsun í prófaðferðir sínar en aðr-
ir. Hygg ég að þar hafí sagt til sín
samviskusemi hans og bjargföst
réttlætiskennd. Ég beiti þessum
aðferðum enn þegar við á og held
þeim einnig fast fram við aðra.
Þannig er mér nær að halda að ég
hafi af fáum mönnum lært eins
mikið um ævina og af Þorbimi, og
hefur hann þó aldrei verið „kenn-
ari" minn í venjulegum skilningi.
Ég þykist raunar vita að margir
samstarfsmenn Þorbjöms hafi svip-
aða sögu að segja: „Öllum kom
hann til nokkurs þroska," sagði
Snorri um Erling Skjálgsson forð-
um.
Sú hugsun leitar á mig að Þor-
bjöm sé í rauninni eins konar faðir
íslenskrar eðlisfræði, þó að öðmm
beri þá kannski nafnbót afanna.
Hvað sem því líður hefur Þorbjöm
um langt skeið verið óumdeildur
leiðtogi íslenskrar eðlisfræði. Það
þótti því ekkert áhorfsmál að hann
yrði fyrsti formaður Eðlisfræðifé-
lags íslands þegar það var stofnað
fyrir tíu ámm, enda var hann einn
af fmmkvöðlum þess. Þannig var
það að verðleikum sem félagið gerði
hann að fyrsta heiðursfélaga sínum
fyrir nokkmm ámm. Og það er
með sama hugarfari þakklætis og
virðingar sem samstarfsmenn Þor-
bjöms gangast nú fyrir því að á
þessum dögum kemur út afmælis-
ritið, Hlutarins eðli, en þar er meðal
annars að fínna ýmsan fróðleik um
hin margvíslegu störf Þorbjöms
gegnum tíðina.
Þorbjöm er einn af þeim raunvís-
indamönnum sem skilja að raunvís-
indi em hluti menningarinnar, og
íslensk raunvísindi em hluti
íslenskrar menningar (en því miður
skortir oft á skilning á þessu bæði
meðal raunvísindamanna, hugvís-
indamanna og jafnvel annarra
svokallaðra menningarvita). Hafa
störf Þorbjöms að eðlisfræði og
raunvísindum ævinlega verið þessu
marki brennd. Þannig hefur hann
til dæmis gert sér far um að skrifa
um fræðin á íslensku og kynna þau
almenningi. Mér er til að mynda
(næstum) í bamsminni fróðleg
grein sem hann skrifaði um eðlis-
fræði í bókina Vísindi nútímans frá
1958. Sú grein og aðrar slíkar hafa
vissulega orðið til að glæða áhuga
íslenskra ungmenna á raunvísind-
um.
Af áhugasviðum Þorbjöms sem
tengjast öðmm þáttum menningar-
innar má einnig nefna orðasmíð um
fræðileg efni. Ég man glöggt að
ég lærði af honum íslensk orð um
öll helstu hugtök aflfræðinnar fyrir
tuttugu ámm. Ég veit ekki hver
þeirra hann hafði smíðað sjálfur
enda mundi hann verða síðastur
manna til að hampa því. Hitt veit
ég af eigin raun að orðin sem hann
notaði og mælti með vom valin af
þeirri smekkvísi og gerhygli sem
nauðsynleg er til þess að ný orð
standist prófraunir tungunnar.
Vakandi vitund Þorbjöms um
tengsl vísinda og samfélags og um
samfélagslega ábyrgð vísinda-
manna sést einnig af þeim áhuga
sem hann hefur sýnt friðar- og af-
vopnunarmálum bæði fyrr og síðar.
Þótt unglingur væri, þykist ég
muna að hann gekk fram fyrir
skjöldu á opinberum vettvangi á
sjötta tug aldarinnar þegar tilraun-
ir risaveldanna með kjamorkuvopn
keyrðu um þverbak og geislavirkni
í lofti og vatni varð ógnvekjandi.
Síðar varð sem betur fer minna til-
efni til að sinna þessum málum um
sinn þar til nú er tilvera sjálfra
vopnabúranna er orðin að ógnvaldi.
Og þá hefur ekki heldur staðið á
því að Þorbjörn legði fúslega lóð
sitt á vogarskál skynsemi og mann-
hyggju-
Enn er ótalið frægasta dæmið
um það, hvemig Þorbjöm skilur
tengsl vísinda og samfélags sínum
skilningi og hlýðir kallinu þegar á
reynir. Ég á að sjálfsögðu við starf
hans að kælingu hraunsins í Heima-
ey. í þeirri sögu er að mínu mati
ýmislegt sem vert er umhugsunar
á þessum missemm, þegar sumir
þykjast vilja þau vísindi ein sem
látin verði í askana í dag eða á
morgun, en aðrir láta sér fátt um
fínnast og vilja ekki heyra minnst
á neina aska. Milliröddin í þessum
kór fær hins vegar varla að heyrast.
Hér kynni mörgum að vera hollt
að hugleiða feril prófessorsins sem
stóð fyrir hraunkælingunni —
manns sem lagði stund á torskilin
og flarlæg vísindi nútímans við
fremstu háskóla heims og hefur
siðan unnið íslenskum grunnrann-
sóknum meira en margur annar.
Hver veit hvað honum hefði orðið
ágengt í baráttunni við hraunið ef
hann hefði ekki verið búinn að heyja
sér alla þessa „óhagnýtu" þekk-
ingu? Hvar eru þá mörkin?
En nú er mál að linni og því
ekki rúm til að rifja upp persónuleg
kynni á ferðalögum, í leikfími og
víðar, og er þó margs að minnast
af þeim vettvangi líka. Ég slæ botn-
inn í með kærum kveðjum og
heillaóskum til afmælisbamsins og
Þórdísar konu hans.
Þorsteinn Vilhjálmsson
Tveir brun-
ar á Aust-
urlandi
ÍBÚÐARHÚSIÐ að Gróarseli
í Hlíðarhreppi eyðilagðist í
eldi aðfararnótt síðasta
þriðjudags. Aðeins veggir
hússins, sem var úr steini,
stóðu uppi er að var komið
um morguninn. Ekki var búið
í húsinu, en unnið að endur-
bótum á því með gistiaðstöðu
fyrir ferðamenn í huga.
Þetta er annar húsbruninn á þess-
um slóðum á einni viku. Fyrir
nokkrum dögum brann íbúðar-
húsið að Hvammi í Helgustaðar-
hreppi fyrir utan Eskifjörð. Þar
eyðilagðist allt innbú.
Fróðleikur og
skemmtun
fyrirháa semlága!
Libbystómatsósa567gr. kr. 47,90 Leni WC pappír 8 rúllur kr.125,-
Marineruð síld, íslensk matvæli, 850 gr. kr.119,- Kopral djúpnæring kr.69,-
AFMÆUSTILBOÐ 9
ÆKkJLt^JÆm kPHM kannfólan Roukiax/ílmr nn nánrannic hplrii ir
FYRIR FRAMTÍÐINA
KRON, Kaupfélag Reykjavíkur og nágrennis heldur
áfram með afmælistilboð i tilefni hálfrar aldar starfsemi
Freyjulakkrísdraumur3ípk. kr.59,- Milda þvottaduft 5 kg. kr.349,-
félagsins.
Hér er AFMÆLISTILBOÐ 2, óvenju hagstætt tilboð á
matvælum og hreinlætisvörum.
Hreinn og klár sparnaður fyrir heimilin.
Reykt áleggssíld, íslenskmatvæli, kg/verð kr.220,- Kopralsjampó kr.69,-
Milda mýkingarefni 2 Itr. kr.89,- Miida uppþvottalögur 2 Itr. kr.98,-
Móar kjúklingur kg/verð kr.285,- Ritz saltkex 200 gr. kr. 44,90
Heinzbakaðarbaunir1/2dós kr.49,- Freyju rískubbar kr.79,-
Kauptu inn í KRON, það er hagstætt.
v/Norðurfell v/Stakkahlíð Stórmarkaður,
v/T unguveg v/Dunhaga Skemmuvegi
v/Langholtsveg v/Furugrund, Kóp. Kaupstaður í Mjódd.
Goða pylsur kg/verð kr. 265,- Myllu ræktar, sólkjarnabr. kr. 29,90
Kopral næringarsjampó kr.79,- Kopraljurtasjampó kr.79,-
Myllufrönsksmábrauðl pk. kr.79,- Ágætiskartöflur2kg. kr.85,-
Myllu normal, malt kr. 24,90 Emmesshnetutoppar4stk. ípk. kr.99,
Pepsi 11/2 Itr. kr.74,- Pepsi 6 dósa pakki kr. 134,-
KKN