Morgunblaðið - 19.06.1987, Blaðsíða 47

MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 19. JÚNÍ 1987
47
Minning:
Anna Jónsdóttir
frá Hvallátrum
Fædd 22. desember 1895
Dáin 9. júní 1987
Anna Jónsdóttir var Vestfirðing-
ur í báðar ættir, fædd í Haukadal
í Dýrafirði og ólst þar upp. Foreldr-
ar hennar voru Guðrún Sigurðar-
dóttir og Jón Eggertsson. Hún var
einkabam sinna foreldra. Anna
missti föður sinn ung að aldri, en
þær mæðgur Guðrún og hún, áttu
samleið svo að segja alla tíð, meðan
báðar lifðu. Anna fór til náms í
Kvennaskólann í Reykjavík og lauk
þar námi. Á námsárunum kynntist
hún Daníel Eggertssyni frá Hval-
látrum, sem þá var við nám i
Verslunarskólanum. Þau Anna og
Daníel voru raunar náskyld, þar
sem feður þeirra voru hálfbræður.
Fundum þeirra hafði þó ekki borið
saman fyrr en þama í Reykjavík
og varð fyrir tilstuðlan foðursystur
þeirra beggja, Rannveigar Eggerts-
dóttur.
Þau Daníel og Anna felldu hugi
saman og gengu í hjónaband þegar
þau höfðu lokið námi. Fyrsta sam-
eiginlega heimili sitt áttu þau í
Reykjavík, þar sem Daníel stundaði
skrifstofustörf. En bráðlega fluttu
þau vestur að Hvallátmm og sett-
ust þar að. Og þar áttu þau heimili
sitt og lífsstarf eftir það. Það ætla
ég að segja megi, án alls vafa, að
hvomgt þeirra hafði óskað að setj-
ast að á þeim einangraða og
harðbýla stað sem Hvallátrar við
Látrabjarg em og vom einnig þá,
þó að nokkur munur væri, að því
leyti að allar víkur vom þá full-
byggðar, þannig að mannfæðin var
ekki sú sama og nú er þar um slóð-
ir. En lífsbjörgin var svo sannarlega
harðsótt. Það var sigið eftir fugli
og eggjum í Látrabjargi á vori
hverju og fiskimiðin sótt að sumri
til. Þó að fiskimiðin væm að vísu
nærtæk, var höfn bókstaflega engin
og löndun aflans mjög fmmstæð
og erfið. Á vetuma var ekki um
sjósókn að ræða — brimgarður
hafsins svarraði við ströndina —
landganga var óhugsandi. Sam-
gönguleiðir á landi vom troðningar
og vegleysur, yfir heiðar og hálendi
að fara, ef komast átti til nærliggj-
andi byggða. Hvað réði því þá að
þessi ungu, vel menntuðu og
fíngerðu hjón settust að á þessum
harðbýla útkjálka? Ég tel engan
vafa á að þar áttu óskir foreldra
Daníels og ef til vill alveg sérstak-
lega móður hans, Halldóm, mikinn
þátt. Daníel var einkasonur hennar
og henni mjög kær, eins og hann
var raunar öllum sem kynntust
honum náið. Dætumar, allar þijár,
áttu sér heimili sín svo að segja í
hlaðvarpanum hjá þeim hjónum
Halldóm og Eggerti. Þannig vildi
Halldóra, og sjálfsagt þau bæði,
hafa það, og þannig varð það. Beri
maður þessar staðreyndir saman
við núverandi Qölskyldugerð, fjöl-
skylduviðhorf og foreldravald finnst
mér þetta lýsandi dæmi um þá
gagngem breytingu sem orðin er í
fjölskyldutengslum og valdi for-
eldra gagnvart bömum sínum. En,
sem sagt, þama á Latmm byggðu
þessi ungu hjón sér lítið, snoturt
hús og bjuggu þar allan sinn bú-
skap. Fljótlega flutti Guðrún móðir
Önnu til þeirra og dvaldi þar alla
tíð sem hún átti eftir ólifað ásaint
sambýlismanni sínum, sem þó fór
jafnan til sumarvinnu á Þingeyri.
Leiðrétting
í minningargrein bekkjarsystk-
ina um Guðmund Hannesson,
ljósmyndara, hér í blaðinu 13. júní
hefur nafn bekkjarbróður okkar
Guðjóns Sigurjónssonar í Hafnar-
fírði misritast og hann sagður
Sigurðsson. Þetta leiðréttist hér
með.
Auk þess var ekki hikað við að taka
fleiri og færri böm vina og vanda-
manna, bæði frá Patreksfirði og
Reykjavík til sumardvalar í lengri
og skemmri tíma, auk þess sem
einnig dvöldu þar aðkomuböm á
vetuma, eins og við systkinin, sem
ég kem síðar að. Það mátti því með
sanni segja að hús þeirra væri
lengst af fullnýtt og vel það. Þó
var heimili þeirra jafnan hreint og
fágað og allt virtist ganga þannig
að þess yrði ekki vart hvort, eða
hvenær verkin voru unnin. Kom þar
vitanlega til hinir margvíslegu góðu
hæfileikar húsmóðurinnar, sem
Anna var gædd í ríkum mæli, svo
sem verkhyggni og verklagni. Hún
vann störf sín fumlaust og án háv-
aða, í rauninni þannig að maður tók
vart eftir því að gengið væri að
störfum. Snyrtimennska hennar og
hreinlæti í verkum var þannig að
ekki varð á betra kosið. Hún var
jafnvíg á almenn hússtörf, matseld,
saumaskap og hannyrðir, en ef til
vill var þó öllu öðru drýgra skap-
stilling hennar og ljúft viðmót, og
var mér þó kunnugt um að skap-
laus var hún ekki, ef því var að
skipta.
Þeim Onnu og Daníel varð ekki
bama auðið. En fljótlega eftir að
þau fluttust að Latmm tóku þau
að sér ungt barn, sem einstæð vin-
kona Önnu átti. Drengurinn,
Guðmundur Jón Óskarsson, kom til
þeirra á fyrsta eða öðru ári og ólst
upp hjá þeim eins og þeirra eigið
barn.
Guðmundur fór sem unglingur
tit náms að Núpi í Haukadal og
eftir dvölina þar lærði hann loft-
skeytafræði og gerðist loftskeyta-
maður á togumm í síðari
heimsstyijöldinni. Guðmundur Jón
var hinn mesti efnis- og manndóms-
maður. Hann var reglumaður í
öllum háttum, vandlátur að vinum,
þó kurteis og hlýr í allri umgengni.
Skömmu fyrir stríðslok ákvað Guð-
mundur að hætta störfum á sjónum
og hugði á menntaskólanám. Hafði
hann látið af störfum og skýrt fóst-
urforeldrum sínum frá ákvörðun
sinni. Munu þau hafa verið mjög
ánægð með þessa ákvörðun hans,
því auðvitað var engum rótt sem
átti aðstandanda í siglingum til
Englands á stríðsárunum. En atvik
ráðast á ýmsa vegu. Rétt eftir að
Guðmundur hætti á því skipi sem
hann hafði verið á, leitaði til hans
starfsbróðir og bað hann leysa sig
af einn túr, hann hafði veikst
snögglega og skipið að leggja af
stað. Þetta var afráðið í skyndingu
og fór Guðmundur án þess að láta
fósturforeldrana vita um þessa
breytingu. Þetta átti líka aðeins að
vera ein ferð. en sú ferð var aldrei
farin til enda. Til skipsins spurðist
aldrei framar, né áhafnar þess. Lát
hins kæra fóstursonar með svo svip-
legum hætti var sá beiskasti kaleik-
ur sem þau hjón Anna og Daníel á
Latrum þurftu að bergja um ævina.
í hönd fóru döpur ár — sár harm-
ur, þann harm báru þau með sér æ
síðan, en sú líkn sem þeim var lögð
með þessari þraut birtist í bón ungr-
ar konu, ættaðrar frá Látrum, sem
átti við heilsuleysi að stríða, eftir
erfiða tvíburafæðingu. Anna hafði
alltaf lagt fram sitt lið þar sem hún
gat greitt götu samferðarfólks síns
og brást ekki heldur að þessu sinni
— þó henni væri um þetta leyti
dimmt fyrir augum vegna sonar-
missis og sorgar. Svo fór að móðirin
endurheimti, sem betur fór, lífsþrótt
sinn á ný, en mál skipuðust þannig
að telpan ílentist hjá þeim Önnu
og Daníel. Betur held ég að hafí
aldrei verið launaður vinargreiði og
aðstoð en þessi kona, Unnur Er-
lendsdóttir, gerði þegar hún ákvað
að dóttir sín yrði í áframhaldandi
fóstri hjá þeim hjónum — þeirri
ákvörðun var aldrei riftað. Þessi
telpa, Gyða Guðmundsdóttir, varð
þeim hjónum því hjartfólgnari sem
samvistimar urðu lengri. Þau gáfu
henni öryggi og gott uppeldi og hún
launaði þeim með ástúð og tryggð,
svo sem best varð á kosið. Má segja
að leiðir þeirra Önnu og Gyðu hafi
ekki skilið fyrr en nú við dauða
Önnu, ef undan eru skilið þau ár
sem Gyða var vio nám og störf
áður en hún gifti sig.
Þegar aldurinn færðist yfir varð
Önnu og Daníel illa kleift að búa
áfram á Látrum — enda var það
litla samfélag sem þar hafði verið
í gegn um tíðina að leysast upp og
íbúamir að hverfa á braut. Þau
keyptu þá íbúð í Reykjavík í félagi
við Gyðu og hennar fjölskyldu og
fluttu suður, þar hafa þau svo átt
sitt athvarf það sem þau áttu ólif-
að, enn Daníel dó fyrir tveimur
ámm. Milli þeirra hjóna og Gyðu
og dætra hennar ríkti gagnkvæm
ástúð alla tíð.
Áður en ég lýk þessari minning-
argrein um mína kæm frænku,
Önnu Jónsdóttur, vil ég að lokum
geta lítils háttar um samband henn-
ar og minnar fjölskyldu. Faðir minn,
Sigurður og Daníel vom hálfbræður
og bræðmngar við Önnu, svo sem
áður er getið. Var rík vinátta með
föður mínum og ættingjum hans á
Látmm og ekki síður með stjúp-
móður hans Halldóm, sem hann
bæði unni og mat. Strax eftir að
faðir minn andaðist frá sex ungum
bömum, hóf Daníel reglulegt bréfa-
sambad við móður mína og fylgdist
með afkomu hennar og högum.
Eins og þá var títt til sveita var
einungis um ófullkomna og stopula
bamakennslu að ræða af hendi
sveitarfélagsins, svokallaða far-
kennslu, því buðu þau hjón, Anna
og Daníel, móður okkar að senda
eitthvert okkar barnanna til vetr-
ardvalar og kennslu hjá þeim. Varð
úr að Halldór bróðir minn var þar
í einn vetur fyrir fermingu. Þorkell
bróðir minn var hjá þeim nokkra
mánuði til náms í stærðfræði og
tungumálum, en ég, sem þetta rita,
dvaldi þar þijá vetur fyrir ferm-
ingu. Þau kynni sem ég fékk þá
af föðurfólki mínu, bæði þeim eldri
og yngri, voru mér mjög ljúf og á
allan hátt mikils virði. Þó er í mínum
huga hlutur Önnu þar langstærst-
ur. Ég vil í þessu sambandi aðeins
nefna hér hve góður kennari hún
var. Á Látmm var, svo sem annars
staðar til sveita á þeim tímum, ein-
ungis forskóli — reglulegt skólahald
sex 'til átta vikur á vetri. Hlutur
heimilanna var því afgerandi í því
hve vel böm fengu tileinkað sér
námsefnið. Þetta skipti þó litlu
máli hvað varðaði okkur, sem nut-
um heimakennslu þeirra Daníels og
Önnu. Þau vom ekki síður fær um
að kenna okkur heldur en hinn skip-
aði farkennari. En þar við bættist
að Anna, sem kenndi okkur flestar
námsgreinamar, nema reikning,
var það sem kallað er ,. kennari af
Guðs náð“. Hún ræddi námsefnið
við okkur, útskýrði það, fræddi
okkur um staðreyndir því viðkom-
andi, bæði almennt og um einstaka
þætti þess. Hún sat ekki með bók
og hlýddi yfir, heldur ræddi efnið
á meðan hún ef til vill lauk venjuleg-
um heimilisstörfum, eða sat með
handavinnu sína að kvöldi dags, þar
tit allt varð lifandi og áhugavert,
auðvelt og skemmtilegt. Minningin
um Önnu frænku mína er mér í
öllum myndum ljúf og kær, þó er
mér ef til vill þessi sérstæða kennsla
hennar minnisstæðust.
Nú er hún öll. Frá því ég þekkti
hana best og umgekkst mest, þegar
ég var unglingur á heimili hennar
og þar til nú að að augu hennar
ljúkast til hins eilífa svefns, er vita-
skuld mikill munur á útliti hennar
og orku, og þó var hún alltaf sú
sama. Ég sat hjá henni litla stund
á sjúkrahúsinu fyrir nokkrum dög-
um. Þá losaði hún svefninn, leit
upp, brosti, lyfti hendi sinni og
strauk ofur létt mína og sagði:
„Ert það þú Magga mín.“ Það var
hennar kveðja, hún var ennþá sjálfri
sér lík. Að sögn Gyðu fósturdóttur
hennar, ríkti ró og friður á dánar-
stund hennar, lífsvitund hennar
hvarf án átaka — kyrrð og birta
hinnar blessuðu sólar ríkti ein.
„Þar sem góðir menn fara eru
Guðs vegir,“ eru orð norska skálds-
ins Björnstjeme Bjömsson. Á þann
hátt sem ég skilgreini Guð, sem ósk
og þrá mannanna eftir því algóða,
er í mínum huga enginn vafi á að
Anna Jónsdóttir frá Hvallátrum
gekk á Guðs vegum.
Margrét Sigurðardóttir
Nýtt símanúmer hefur tekið gildi
fyrir alla starfsemi Iðnaðarbankans í Lækjargötu 12.
• Lækjargötuútibú
• Erlendviðskipti
• Lánasvið
• Rekstrarsvið
• Markaðssvið
• Lögfræðisvið
• Endurskoðun
• Fjármálasvið
• Bankastjórn
• Iðnlánasjóður
0
.jSii
Bfi
Iéií&i
Lækjargötu 12. Sími 6918 00.