Morgunblaðið - 19.06.1987, Page 11

03 f?if|A
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 19. JÚNÍ 1987
or
íi
Skýrsla OECD um íslensk efnahagsmál:
Aðhalds þörf í fjármálum
ríkísíns og peníngamálum
Hér fer á eftir í heild loka-
kafli skýrslu Efnahags- og
framfarastofnunarinnar í París
(OECD) um íslensk efnahagsmál
1987—1987. Skýrslan var birt í
París í gær.
Þegar síðasta skýrsla Efnahags-
og framfarastofnunarinnar (OECD)
um ísland var gefin út, í maí 1985,
gætti enn áhrifa efnahagsaðgerða,
sem gripið var til í maí 1983 í því
skyni að stuðla að betra jafnvægi
í efnahagsmálum. Þessar aðgerðir
skiluðu allgóðum árangri til að
byija með. Verðbólga minnkaði úr
130% árshraða á fyrstu mánuðum
ársins 1983 í 15% á þriðja ársfjórð-
ungi 1984. Hér átti stærstan hlut
að máli, að gengi krónunnar var
haldið fremur stöðugu og vísitölu-
binding launa var afnumin ásamt
því að launahækkanir voru tak-
markaðar. En kjarasamningar
haustið 1984, sem gerðir voru eftir
mánaðarlangt verkfall og gengis-
fellingu krónunnar, sem fylgdi í
kjölfarið, leiddu til nýrrar verð-
bólguöldu og snemma árs 1985 var
árshraðinn orðinn 25—30%. Of slök
peningamálastjóm og vaxandi halli
á ríkissjóði leiddi ennfremur til þess
að mikill viðskiptahalli myndaðist á
ný og erlend skuldasöfnun jókst. Á
þessum tíma var því ástæða til að
efast um, að frekari árangurs væri
að vænta á næstu tveimur árum í
þá átt að auka hagvöxt og jafn-
framt draga úr verðbólgu. Bent var
á, að aukið aðhald í stjóm ríkis-
fjármála og peningamála væri
nauðsynlegt til að koma á betra
efnahagsjafnvægi.
Efnahagsframvinda á íslandi á
ámnum 1985—1986 var um margt
mun hagstæðari en gert var ráð
fyrir, vegna óvenju hagstæðra innri
og ytri skilyrða. Aukinn fískafli,
lækkun vaxta á alþjóðapeninga-
markaði og mikil viðskiptakjarabót
vegna lækkunar olíuverðs og hækk-
unar fískverðs, stuðluðu að því að
jafnvægi náðist í viðskiptum við
útlönd. Á síðustu tveimur ámm
jókst þjóðarframleiðslan um nálægt
9,5% að raungildi og þjóðartekjur
um 12,5%. Atvinnuástand hefur
verið gott, en árangurinn í barátt-
unni gegn verðbólgu hefur ekki
verið jafngóður. Verðbólga — á
mælikvarða framfærsluvísitölu —
var 32,4% milli 1984 og 1985, en
lækkaði í 21% milli 1985 og 1986.
Verðbólga frá upphafi til loka árs
lækkaði þó mun meira. Þannig
hækkaði framfærsluvísitalan um
13,5% árið 1986, samanborið við
36% árið 1985. En þessa lækkun
verðbólgunnar má að miklu leyti
relq'a til viðskiptakjarabatans, sem
áður var getið, og til ýmissa fjár-
málaráðstafana, sem stjómvöld
gripu til í því skyni að stuðla að
hófsömufn kjarasamningum. Þar
sem aðhald skorti í stjóm ijármála-
og peningamála og mikillar spennu
gætti á vinnumarkaði, fór svo, að
tekjur jukust meira á árinu 1986
en gert var ráð fyrir í kjarasamning-
unum í febrúar á síðasta ári.
Innlendar kostnaðarhækkanir urðu
því meiri en ella og sama máli
gegndi um verðbólguvæntingar.
Horfur era á, að þjóðarfram-
leiðsla og þjóðartekjur vaxi enn
veralega á árinu 1987 og að at-
vinnuástand verði áfram gott. Hins
vegar gæti á ný myndast viðskipta-
halli og mikil óvissa ríkir um
verðbólguþróun. Á grandvelli ný-
gerðra kjarasamninga er því spáð,
að atvinnutekjur á mann vaxi um
22,5% frá fyrra ári og kaupmáttur
ráðstöfunartekna um 8% milli 1986
og 1987. Þetta er mun meira en í
öðram aðildarríkjum OECD. Óvíst
er, hvort þessi þróun getur sam-
rýmst stöðugleika í efnahagsmál-
um. Sú hætta er fyrir hendi, að
laun hækki meira en gert er ráð
fyrir, sérstaklega ef litið er til þess,
að enn gætir spennu á vinnumark-
aði. Þar með gæti viðskiptahalli
orðið meiri en spáð er, afkoma at-
vinnuvega versnað og þrýstingur á
gengi krónunnar aukist. Þessi
hætta á nýrri verðbólguöldu kallar
á árangursríkari aðgerðir í barátt-
unni við verðbólgu, stefnu sem felur
í sér aðhaldssama stjorn ríkisfjár-
mála og peningamála.
Þrátt fyrir hagstæð skilyrði á
síðust tveimur áram hefur ekki
dregið úr hallarekstri ríkissjóðs. Því
má reyndar halda fram að hallinn
í jafnvægisástandi sé mun meiri,
þar sem aukin umsvif að undan-
fömu hafa fært ríkissjóði auknar
tekjur. Af þessum sökum er afar
brýnt, að upphaflegum markmiðum
fjárlaga fyrir 1987 verði náð. Við
núverandi aðstæður er þetta raunar
lágmarksskilyrði. í ljósi síðustu
kjarasamninga virðist fyllsta
ástæða til að huga að frekara að-
haldi í ríkisfjármálum. Nefna má
nokkur atriði, sem styðja þetta:
— Þegar spenna ríkir á vinnu-
markaði og tekið er að gæta skorts
á starfsfólki í sumum atvinnugrein-
um, stuðlar óhófleg eftirspum hins
opinbera að launaskriði og grefur
undan frekari hjöðnun verðbólgu.
— Þrátt fyrir nýlegt samkomu-
lag ríkissjóðs og Seðlabanka er
erfítt að koma í veg fyrir, að halli
á ríkissjóði sé fjármagnaður með
yfírdrætti hjá Seðlabanka. Halli á
ríkissjóði torveldar markvissa stjóm
peningamála og stuðlar að verð-
bólgu og grefur undan stöðugleika
í gengismálum.
— Til að tryggja nægan sveigj-
anleika í fjárlagagerð er nauðsyn-
legt að stöðva öra aukningu
vaxtagreiðslna. Það er ekki nóg að
treysta eingöngu á frekari lækkun
vaxta á erlendum fjármagnsmark-
aði, síst af öllu þar sem gert er ráð
fyrir að stærri hluti fjárlagahallans
en áður verði fjármagnaður innan-
lands.
Aðgerðir í ríkisfjármálum, sem
eiga að stuðla að hófsömum kjara-
samningum, era því aðeins réttlæt-
anlegar, að þær auki ekki hallann
á ríkissjóði. Að öðram kosti mun
jafnvægisleysið færast í aukana og
það gæti komið í veg fyrir frekari
hjöðnun verðbólgu, þegar fram í
sækir.
Stjómvöld hafa sett sér það mik-
ilvæga markmið að spoma við
peningaþenslu með því að leyfa
vöxtum að endurspegla í ríkari
mæli en áður framboð á sparifé og
eftirspum eftir lánsfé á peninga-
markaði. Eins og lýst er í fjórða
hluta skýrslunnar hefur skipan pen-
ingamála verið breytt mikið á
undanfömum áram í því skyni að
styrkja innviði peningakerfísins.
Vísitölubinding og aukið fijálsræði
á peningamarkaði hefur leitt til
þess, að vextir af margs konar íjár-
skuldbindingum hafa færst í átt til
þess sem gerist á alþjóðamarkaði.
Afkoma innlánsstofnana hefur
batnað og traust almennings á pen-
ingalegum eignum hefur að nokkra
verið endurvakið. Þá hefur verið
dregið úr ýmiss konar sjálfvirkni í
peningamyndun með afnámi endur-
kaupa Seðlabankans á afurðalánum
og takmörkun yfirdráttarheimilda.
En þrátt fyrir spor i rétta átt
hvað varðar stjóm peningamála og
ráðstöfun fjármuna er ýmislegt
ógert:
— Þótt afkoma innlánsstofnana
hafí batnað, virðist lausafjárstaða
þeirra enn of veik til að Seðlabank-
Spenna ríkir á vinnumarkaði og skortur er á starfsfólki í sumum
atvinnugreinum.
inn geti beitt nýjum lagaákvæðum
um lausafjárskyldu sem virku
stjómtæki í peningamálum.
— Svo lengi sem menn treysta
sér ekki til að búa við afleiðingar
þess að framboð og eftirspum ráði
vöxtum, verður sú hætta alltaf fyr-
ir hendi, að stjóm peningamála
verði of veik. Þetta á sérstaklega
við á meðan fjármagnsmarkaðurinn
er enn þröngur og erfítt að draga
nákvæmar ályktanir af því sem þar
gerist. Hingað til hafa stjómvöld
ekki verið tilbúin að taka á sig
þann tímabundna kostnað, sem því
fylgir að efla ftjálsan íjármagns-
markað. Þetta kemur fram í því,
að stjómvöld hafa verið treg til
þess að bjóða ríkisskuldabréf til
sölu með þeim háu markaðsvöxtum,
sem ríkt hafa að undanfömu. Þegar
haft er í huga, að vanþróaður
skuldabréfamarkaður kann að vera
ein ástæða þess, hversu háir vextir
þurfa að vera á ríkisskuldabréfum
til að þau seljist, virðist þetta við-
horf mótast af of mikilli skamm-
sýni. Öflugur skuldabréfamarkað-
ur, þar sem ríkisskuldabréf til langs
tíma ganga kaupum og sölum, ætti
að leiða til þess að vextir af slíkum
bréfum lækkuðu, þegar fram í sæk-
ir.
—Bein úthlutun lánsfjár og
miðstýrðar vaxtaákvarðanir setja
enn mikinn svip á íslenska peninga-
markaðinn. Þetta á ekki hvað síst
um lán til húsnæðiskaupa. Þótt í
þessu sambandi verði að taka tillit
til fleiri sjónarmiða en efnahags-
legra, má ekki líta framhjá þeirri
staðreynd, að þessi stefna leiðir til
þess að fjármunum er ekki ráðstaf-
að á hagkvæmasta hátt.
Hvað sem þessu líður er ljóst,
að skýr takmörk era á því, hveiju
stjóm peningamála ein og sér fær
áorkað. Skynsamleg stjóm pen-
ingamála verður veralegum
annmörkum háð, þar til dregið hef-
ur verið til muna úr hallarekstri
ríkissjóðs.
Nauðsyn þess að framfylgja að-
haldssamri stefnu $ ríkisfjármálum
og peningamálum verður ekki síður
brýn, þegar horft er lengra fram í
tímann. Það væri óráðlegt að reikna
með, að alþjóðlegar aðstæður héldu
áfram að vera jafn hagstæðar og
undanfarin tvö ár. Þótt nokkuð
hafí áunnist í því að efla nýjar und-
irstöðugreinar, er atvinnulíf íslend-
inga fremur fábreytilegt og svigrúm
til að renna fleiri stoðum undir það
takmarkað. Af þessum sökum er
íslensku efnahagslífí nokkur hætta
búin af ytri áföllum. Frekara geng-
isfa.ll dollarans, lækkun fiskverðs,
aflabrestur, lítill hagvöxtur í heim-
inum eða hækkun alþjóðlegra vaxta
gætu haft alvarlegar afleiðingar
fyrir hagvöxt og viðskiptajöfnuð
íslendinga. Þetta gæti orðið til þess,
að erlendar skuldir í heild, þ.e.
bæði einkaaðila og hins opinbera,
sem nú nema um 50% af þjóðar-
framleiðslu, færa úr böndunum. Þvi
er brýnt, að stefnumörkun í efna-
hagsmálum miði að sem mestum
stöðugleika. Það era í rauninni eng-
in ný sannindi. Fyrri tilraunir til
að draga úr áhrifum sveiflna í gjald-
eyristekjum á íslenskt efnahagslíf,
eins og til dæmis með Verðjöfnun-
arsjóði sjávarútvegsins, hafa ekki
skilað miklum árangri. Eftirspum-
arstjóm verður að efla til þess að
skapa þann efnahagslega stöðug-
leika, sem er nauðsynleg forsenda
varanlegs hagvaxtar. Spamaður
verður því að aukast. Á tímum
þenslu, sem rekja má til hagstæðra
ytri skilyrða, verður hagstjóm að
mótast af mun meiri aðhaldssemi
en verið hefur.
Hin nýju viðhorf til stefnumörk-
unar í efnahagsmálum, sem ratt
hafa sér til rúms síðan 1983, og
hinar víðtæku endurbætur, sem
gerðar hafa verið á hagkerfínu á
síðustu áram, hafa átt stóran þátt
í hagstæðri efnahagsframvindu á
íslandi undanfarin ár. En hagstæð
ytri skilyrði síðustu tvö ár hafa
einnig valdið miklu. Bætt skipan
peningamála, aukin áhersla á stöð-
ugt gengi, bætt fískveiðistjómun
og aukin áhersla á að leyfa markað-
söflun að njóta sín hafa skapað
skilyrði betra jafnvægis í eftiahags-
málum til frambúðar en verið hefur.
Hingað til hefur markmiðið um
efnahagslegan stöðugleika þó ekki
alltaf haft þann forgang sem æski-
legur væri og þess vegna hefur
framkvæmd nýrrar efnahagsstefnu
ekki verið sem skyldi. Frekari að-
gerða er því þörf, ef takast á að
stuðla að áframhaldandi hagvexti
samtímis því sem dregið er úr verð-
bólgu.
Þjóðhátíð Vestmannaeyja:
Undirbúningnriiin
er í fullum gangi
Vestmannaeyjum.
„UNDIRBUNINGUR fyrir
Þjóðhátíð Vestmannaeyja er í
fullum gangi hjá okkur og við
eruin þessa dagana endanlega
að ganga frá ráðningum á
hljómsveitum og skemmtikröft-
um. Ég á von á að mikið
fjölmenni sæki hátíðina i ár,
það er hefur mikið veríð spurst
fyrir og allt gistipláss í bænum
er löngu upppantað," sagði Ól-
afur Jónsson í þjóðhátíðar-
nefnd Knattspyrnufélagsins
Týs í Vestmannaeyjum, I sam-
tali við Morgunblaðið.
Þjóðhátíðin í Heijólfsdal verður
haldin um verslunarmannahelg-
ina, dagana 31. júlí, 1. og 2.
ágúst, þriggja daga og þriggja
nátta hátíð. Olafur sagði að þeir
Týrarar ætluðu sér að vanda mjög
til hátíðarinnar í ár bæði hvað
varðar skreytingar í dalnum og
þá skemmtidagskrá sem gestum
verður boðið uppá. „Við verðum
með dansleiki á tveimur pöllum
þijú kvöld og lengjum föstudags-
og laugardagsböllin til klukkan 5
um morguninn," sagði Ólafur. „Á
nýja pallinum leika til skiptis
hljómsveit Magnúsar Kjartans-
sonar og Greifamir. Það verða
engar pásur og ekkert diskótek,
heldur stanslaus lifandi tónlist alla
nóttina. Á gamla pallinum leika
Eymenn, velþekkt stuðhljómsveit
úr Eyjum.
Við erum búnir að ráða marga
góða skemmtikrafta til þess að
koma fram á þeim skemmtunum
sem verða á brekkusviðinu. Þar
má nefna Halla og Ladda, Pálma
Gunnarsson, Magnús Ólafsson,
Leikfélag Vestmannaeyja og
Brúðubílinn. Lúðrasveit Vest-
mannaeyja verður að sjálfsögðu á
svæðinu. Þá eram við í viðræðum
við fleiri landsþekkta skemmti-
krafta og munu þau mál skýrast
fljótlega. Ýmislegt fleirar er í
bígerð hjá okkur, meðal annars
að leigja stórkostlega leisergeisla-
sýningu sem vafalaust verður
tilkomumikil í dalnum."
Hljómgæði ættu að vera í góðu
lagi í Heijólfsdal því Týr hefur
leigt hljóðkerfi Reykjavíkurborgar
fyrir hátíðina. Fastir liðir á öllum
þjóðhátíðum, brenna, bjargsig og
flugeldasýning, verða á sínum
stað á dagskránni svo og íþrótta-
keppni.
„Það era ýmis teikn á lofti varð-
andi auknar skipaferðir milli lands
og Eyja í kringum þjóðhátíðina
en samt ekkert sem hægt er að
skýra frá ákveðið að svo stöddu,“
sagði Ólafur Jónsson.
- hkj.
Dregið í happ-
drætti SKÍ
DREGIÐ hefur verið í happ-
drætti Skíðasambands íslands.
Vinningar féllu á miða númer
1068, 1725, 2034, 561 og 1960.
Vinninga skal vitja innan árs frá
drætti á skrifstofu SKÍ í íþróttamið-
stöðinni í Laugardal.
Vinningsnúmer era birt án
ábyrgðar.